A Typological and Chronological Evaluation of a Group of Roman Period Ceramics from the Ayşe Mina Esen Collection

Yıl 2025, Sayı: 12, 27 - 51, 20.12.2025

Gözde Uğuz

https://doi.org/10.54577/lycus.1717419

Öz

In this article, the Roman-period ceramics from the Ayşe Mina Esen Collection, which is under the supervision of the Istanbul Archaeological Museums and currently exhibited in the Ayvalık District of Balıkesir, are evaluated from typological and chronological perspectives. Within the scope of the study, a total of 24 ceramic artifacts, all made of terracotta, have been meticulously analyzed and categorized under six distinct groups. These artifacts, which were cataloged, consist of three mugs, six dishes/bowls, eight jugs, five unguentarium, one flask and one decorated handle. It is understood that these ceramic groups were used as part of daily life in antiquity. The evaluation and dating of the ceramics were carried out through typological comparison with similar examples. Some unique examples have been analyzed from an iconographic perspective. In particular, rare pieces such as the terra sigillata plate decorated with Roman armor motifs and the embellished handle enhance the collection’s distinctive value. This study aims to introduce a previously unpublished group of ceramics to the academic community and provides significant data regarding the ceramic tradition of Roman-period Anatolia. Additionally, the collection contributes to the understanding of ceramic production techniques and usage patterns in antiquity. As a result of the research, it has been determined that the ceramics span a broad chronological range from the 1st century BC to the 5th century AD.

Anahtar Kelimeler

Roman Period , Late Roman Period , Roman Ceramics , Terra sigillata , Coarse ware

Ayşe Mina Esen Koleksiyonu’ndan Bir Grup Roma Dönemi Seramiğinin Tipolojik ve Kronolojik Değerlendirmesi

Öz

Bu makalede İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin denetimindeki Ayşe Mina Esen Koleksiyonu’nda yer alan ve şu anda Balıkesir’in Ayvalık İlçesi’nde sergilenen Roma Dönemi’ne ait seramikler tipolojik ve kronolojik açıdan değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında tümü pişmiş topraktan olmak üzere 24 adet seramik eser, altı ayrı başlık altında gruplara ayrılarak özenle incelenmiştir. Kataloğu oluşturulan bu eserler, sayısal olarak bakıldığında üç adet maşrapa, altı adet kâse/çanak, sekiz adet sürahi, beş adet unguentarium, bir adet matara ve bir adet tutamaktan oluşmaktadır. Bu seramik gruplarının antik çağda günlük yaşamın bir parçası olarak kullanım gördükleri anlaşılmaktadır. Seramiklerin değerlendirilmesi ve tarihlendirilmesi, benzer örneklerle tipolojik karşılaştırma yoluyla gerçekleştirilmiştir. Bazı eşsiz örnekler ise ikonografik açıdan değerlendirilmiştir. Özellikle Roma zırh motifli terra sigillata tabak ve bezemeli tutamak gibi nadir parçalar, koleksiyonun özgün değerini artırmaktadır. Bu çalışma, daha önce yayınlanmamış seramik grubunu bilim dünyasına kazandırmayı amaçlamakta ve Roma Dönemi Anadolu seramik geleneğine dair önemli veriler sunmaktadır. Aynı zamanda koleksiyon, antik dönem seramik üretimi ve kullanım alışkanlıklarının anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Araştırmalar sonucunda ise bu seramiklerin MÖ 1. yüzyıldan MS 5. yüzyıla uzanan geniş bir tarih aralığını kapsadıkları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Roma Dönemi , Geç Roma Dönemi , Roma Seramiği , Terra sigillata , Kaba seramik

Etik Beyan

Sorumlu yazar olarak, gönderilen makalenin kendi çalışmam olduğunu, başka bir yerde yayınlanmamış ve aynı anda yayınlanmak üzere gönderilmemiş olduğunu kabul ederim. Çalışmada içerisinde alıntılanan tüm kısımların kaynakçada belirtildiğini ve makalede yer alan çizim, resim ve görsellerin aksi belirtilmedikçe şahsıma ait olduğunu, şahsıma ait olmayanların ise kaynaklarının belirtilmek suretiyle çalışmaya dahil edildiğini doğrularım. 11/06/2025

Kaynakça

• Abadie Reynal, C., Sodini, J.P. 1992: La Céramique Paléochrétienne de Thasos (Aliki, Delos, Fouilles Anciennes). Études Thasiennes XIII. Paris, Éditions De Boccard.
• Abadie Reynal, C. 2007: ‘Late Roman and Byzantine Pottery in Zeugma: Groups of the Beginning of the 5th century’ Byzas 7. İstanbul, Ege Yayınları / IFEA: 181-94.
• Abay, N., Öz, C. 2024: ‘Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium’ Seleucia XIV: 329-52.
• Akçay, T. 2013: ‘Olba’da Şeytanderesi Vadisi’ndeki Kaya Kült Alanında Bulunan Unguentariae’ Seleucia ad Calycadnum III: 9-29.
• Alkaç, E. 2024: ‘Trade Relations of Tarsus in the Light of Amphora Finds: From Roman Imperial Period to Late Antiquity’ Seleucia XIV: 149-165.
• Anderson Stojanović, V.R. 1987: ‘The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria’ American Journal of Archaeology 91: 105-22.
• –1992: Stobi, The Hellenistic and Roman Pottery. Princeton, New Jersey, Princeton University Press.
• Atlı Akbuz, L. 2017: ‘Hadrianopolis Roma Dönemi Fırın Malzemesi’ Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 7.14: 181-205.
• Başaran, S. 2003: ‘Ainos’un Geç Hellenistik-Erken Roma Dönemi Seramik Buluntuları’ in C. Abadie-Reynal (ed.), Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996. Varia Anatolica XV. Paris, Institut Français d’études Anatoliennes: 71-7.
• Bishop, M.C., Coulston, J.C.N. 2006: Roman Military Equipment:From the Punic Wars to the Fall of Rome. Second Edition. Oxford, Oxbow Books.
• Blegen, C.W., Palmer, H., Young, R.S. 1964: The North Cemetery. Corinth 13. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Christensen, A.P, Johansen, C.F. 1971: Hama: Fouilles et Recherches De La Fondation Carlsberg 1931-1938, III. 2: Les Poteries Hellénistiques et les Terres Sigillées Orientales. Copenhagen, National Museum of Denmark.
• Connolly, P. 1998: Greece and Rome at War. London, Greenhill Books.
• Crowfoot, G.M. 1957: The Objects from Samaria. Samaria-Sebaste, Reports of the Work III. London, Palestine Exploration Fund.
• Crawford, J.S. 1990: The Byzantine Shops at Sardis. Sardis Monograph 9. Cambridge, Harvard University Press.
• Degeest, R., Waelkens, M. 1993: ‘II. The Common Ware’ in M. Waelkens (ed.), Sagalassos I. First General Report on the Survey (1986-1989) and Excavations (1990-1991). Leuven, Leuven University Press: 131–52.
• Delougaz, P., Haines, R.C. 1960: A Byzantine Church at Khirbat al-Karak. Chicago, İllionis, The University of Chicago Press.
• Demir, A. 2020: ‘Giresun Müzesi’nde Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium’ Arkeoloji Dergisi 25: 131–47.
• Duncan, G.C. 1964: ‘A Roman Pottery near Sutri’ Papers of the British School at Rome 32: 38–88.
• Dündar, E. 2008: Patara IV.1: Patara Unguentariumları. İstanbul, Ege Yayınları.
• Eiwanger, J. 1981: Keramik und Kleinfunde aus der Damokratia-Basilika in Demetrias. Teil I: Text, Teil II: Katalog und Verzeichnisse sowie Tafeln und Beilagen. Bonn, Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Ekin Meriç, A. 2014: ‘A New Deposit from a Banquet Hall of the Bath-Gymnasium in Metropolis’ Jahreshefte des Österreichischen archaologischen Instituts in Wien Band 83: 11–41.
• Ergürer, H.E. 2012: Parion Roma Dönemi Seramiği. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• –2015: ‘Parion, Agora ve Dükkanlarında Ele Geçen Sigillatalar ve Kırmızı Astarlı Seramikler’ C. Başaran, V. Keleş (eds.), Parion Kazıları 10. Yıl Armağanı içinde. İstanbul, Ege Yayınları: 49–86.
• Fırat, M. 2011: Phokaia Geç Roma Dönemi Mutfak Kapları. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Goldsworthy, A. 2003: The Complete Roman Army. New York, Thames & Hudson.
• Gebhard, E.R., Hemans, F.P., Hayes, J.W. 1998: ‘University of Chicago Excavations at Isthmia, 1989: III’ Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 67.4: 405–56.
• Güngör, E. 2005: Metropolis Kenti Ada 7 İçerisindeki Konut Seramiği. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Gürbüzer, M. 2018: ‘Late Roman Pottery From a Building in Klazomenai’ Olba XXVI: 135–76.
• Hayes, J.W. 1972: Late Roman Pottery. London, British School at Rome.
• –1973: ‘Roman Pottery from the South Stoa at Corinth’ Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 42.4: 416–70.
• –1976: Roman Pottery in the Royal Ontario Museum, A Catalogue. Toronto, Royal Ontario Museum.
• –1980: Supplement to Late Roman Pottery. London, British School at Rome.
• –1983: ‘The Villa Dionysos Excavations, Knossos’ British School at Athens Annual 78: 97–169.
• –1985: ‘Sigillate Orientali’ in G. Pugliese-Carratelli (ed.), Atlante delle Forme Ceramiche II. Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo. Rome, Istituto della Enciclopedia Italiana: 1–96.
• –1991: Paphos III: The Hellenistic and Roman Pottery. Nicosia, Department of Antiquities, Cyprus.
• –2005: ‘Late Hellenistic and Roman Pottery in the Eastern Mediterranean: An Overview of Recent Developments’ in I. Florence (ed.), Trade Relations in the Eastern Mediterranean from the Late Hellenistic Period to Late Antiquity: The Ceramic Evidence. İstanbul, Ege Yayınları: 11–26.
• –2006: ‘Le ricerche sulle produzioni regionali e locali della Sicilia romana ed il significato delle importazioni ed esportazioni in età romana e paleocristiana’ in D. Malfitana, J. Poblome, J. Lund (eds.), Old Pottery in a New Century: Innovating Perspectives on Roman Pottery Studies. Atti del Convegno internazionale di studi, Catania, 22-24 aprile 2004. Rome, Edizioni Quasar: 423–34.
• –2008: Roman Pottery Fine-Ware Imports. The Athenian Agora, XXXII. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Hayes, J.W., Slane, K.W. 2022: Late Classical, Hellenistic and Roman Pottery. Isthmia Vol. XI. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Hellström, P. 1965: Pottery of Classical and Later Date. Terracotta Lamps and Glass. Labraunda: Swedish Excavations and Researches II, Part 1. Athens, Swedish Institute at Athens.
• Japp, S. 2009: ‘Archäometrisch – Archäologische Untersuchungen an Keramik aus Pergamon und Umbegung’ Istanbuler Mitteilungen 59: 193–298.
• Johansen, C.F. 1971: Hama, Fouilles et Recherches 1931–38, III.2, Les Poteries Hellénistiques et Les Terres Sigillées Orientales. Copenhagen, National Museum of Denmark.
• Jurišić, M. 2000: Ancient Shipwrecks of the Adriatic, Maritime Transport During the First and Second Centuries AD. Oxford, Archaeopress.
• Kaya, N. 2003: ‘Ankara Ulus Kazılarında Ele Geçen Baskılı Kaplar’ in C. Abadie-Reynal (ed.), Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, Varia
• Anatolica XV. Paris, Institut Français d’études Anatoliennes: 111–16.
• Korkut, T. 2007: ‘Die kaiserzeitlichen Gebrauchskeramik aus Patara’ in S. Lemaître (ed.), Céramiques antiques en Lycie: Les produits et les marchés – Actes de la table ronde de Poitiers, 21 22 march 2003. Paris, Éditions De Boccard: 191–224.
• Ladstätter, S. 2010: ‘Keramik’ in F. Krinzinger (ed.), Hanghaus 2 in Ephesos die Wohneinheiten 1 und 2, Baubefund, Ausstattung, Funde Textband Wohneinheit 1/2 Tafelband, FİE, Band VIII/8. Wien, ÖAW: 172–279, 530–87.
• Laflı, E. 2003: Studien Zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen und Spätantikfrüh byzantinischen Ton unguentarien aus Kilikien und Psidien (Süd Türkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl von Fundobjekten aus den Örtlichen Museen. Dissertation, Universität zu Köln, Köln.
• Lapp, P.W. 1961: Palestinian Ceramic Chronology 200 B.C. –A.D. 70. American Schools of Oriental Research. New Haven, American Schools of Oriental Research.
• Meriç, R. 2002: Späthellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos. Forschungen in Ephesos, Band 9, 3. Wien, ÖAW.
• –2003: ‘Efes Devlet Agorası Kuyu Buluntuları: Geç Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği’ in C. Abadie-Reynal (ed.), Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, Varia Anatolica XV. Paris, Institut Français d’études Anatoliennes: 79–81.
• Nasıfoğlu, A. 2021: Adana Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Nohlen, K., Radt, W. 1978: Kapıkaya. Ein Felsheiligtumbei Pergamon. Altertümer von Pergamon. XII. Berlin, Walter de Gruyter.
• Okunak, M. 2005: Hierapolis Kuzey Nekropolü (159d Nolu Tümülüs) Anıt Mezar ve Buluntuları. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Onur, F., Papagiannaki, A. 2008: ‘A Late Antique Flask From Side With a Curse Inscription’ GEPHYRA 5: 147–60.
• Öz, C. 2019: ‘Silifke Müzesi’nde Bulunan Pişmiş Toprak Kandiller Üzerinde Yer Alan Figüratif&Bitkisel Bezeme, Sembol ve Damgalar’ Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22: 352–71.
• Özdemir, B.S. 2009: Patara Roma Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Özer, E., Doksanaltı, E.M. 2017: ‘Aizanoi Kuzey Nekropolis’te Bulunan Bir Mezarı Anlamak, Okumak ve Yorumlamak: Heraklesli Mezar’ Cedrus V: 287–300.
• Özyiğit, Ö. 1991: ‘1989 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları’ 12. Kazı Sonuçları Toplantısı 1: 127–53.
• –1992: ‘1990 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları’ 13. Kazı Sonuçları Toplantısı 2: 99–122.
• –2001: ‘1999 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları’ 22. Kazı Sonuçları Toplantısı 2: 1–14.
• Poblome, J., Waelkens, M. 2003: ‘Sagalassos and Alexandria. Exchange in the Eastern Mediterranean’ in C. Abadie-Reynal (ed.), Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistiques et romaines. Actes de la Table Ronde d’Istanbul, 23-24 mai 1996, Varia Anatolica XV. Paris, Institut Français d’études Anatoliennes:179–91.
• Pollard, N., Berry, J. 2012: The Complete Roman Legions. London, Thames & Hudson.
• Pülz, S. 1986: ‘2. Ein Keramikkomplex Der Mittleren Kaiserzeit aus dem Heroon I’ Istanbuler Mitteilunge 36: 13–33.
• Rodgers, N. 2024: Antik Roma. (Çev. Ü. Evrim Uysal) İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Robinson, H.S. 1959: Pottery of the Roman Period: Chronology. The Athenian Agora, V. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Rotroff, S.I. 1997: Hellenistic Pottery: Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, Athenian Agora, XXIX. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• –2006: Hellenistic Pottery The Plain Wares, The Athenian Agora, XXXIII. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Sackett, L.H. 1992: Knossos: from Greek City to Roman Colony, Excavations at the Unexplored Mansion II. British School at Athens Annual Suplements Volume 21. London, British School at Athens.
• Saraçoğlu, A. 2011: ‘Hellenistic and Roman Unguentaria from the Necropolis of Tralleis’ Anadolu/Anatolia 37: 1–41.
• Sim, D., Kaminski, J. 2012: Roman Imperial Armour. The Production of Early Imperial Military Armour. Oxford, Oxbow Books.
• Slane, K.W. 1990: The Sanctuary of Demeter and Kore: The Roman Pottery and Lamps, Corinth, XVIII Part II. Princeton, New Jersey, American School of Classical Studies at Athens.
• Şahin, R. 2018: ‘Miletos’tan Ele Geçen İnce Cidarlı Keramikler ve Üretim Yerleri Sorunu’ Mediterranean Journal of Humanities VIII/1: 335–53.
• Şimşek, C., Duman, B. 2007: ‘Laodikeia’da Bulunan Ampullalar’ Olba XV, 73–101.
• Şimşek, C. 2011: Laodikeia Nekropolü (2004-2010 Yılları). Laodikeia Çalışmaları 1.2. İstanbul, Ege Yayınları.
• Tamsü Polat, R. 2017: Stratonikeia Akdağ Nekropolü, Stratonikeia Çalışmaları 2. İstanbul, Ege Yayınları.
• Tekkök Biçken, B. 1996: The Hellenistic and Roman Pottery from Troia: the Second Century B.C. to the Sixth Century A.D. PhD Thesis, University of Missouri the Faculty of the Graduate School.
• Thompson, H.A. 1934: ‘Two Centuries of Hellenistic Pottery’ Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens 3: 311–476.
• Tuluk, G.G. 1999: ‘Die Unguentarien im Museum von İzmir’ Anatolia Antiqua VII: 127–66.
• Uğuz Yapıcı, G. 2024: MS 3-5. Yüzyıllarda Phokaia’daki Seramik Üretimi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Uygun, Ç. 2011: Patara, IV.2, Tepecik Kırmızı Astarlı Seramikleri (İ.Ö. 2. YY – İ.S. 4. YY). İstanbul, Ege Yayınları.
• Vapur, Ö. 2009: Menderes Magnesiası Hypokaustlu Yapı Yerel Üretim Seramikleri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• –2011: ‘Menderes Magnesiası Theatron Kazısı Seramik Buluntuları’ Anatolia 37: 143–93.
• Waagé, F.O. 1948: Antioch on the Orontes 4,1 Ceramics and Islamic coins. Princeton, Princeton University Press.
• Waldner, A. 2016: ‘XII. Keramik’ in E. Rathmayr (ed.) Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheit 7. Baubefund, Ausstattung, Funde, Forschungen in Ephesos Band VIII/10, Wien, ÖAW: 311–423.
• Warren, P.M. 1987-88: ‘Knossos: Stratigraphical Museum Excavations, 1978–82. Part IV’ Archaeological Reports 34: 86-104.
• Williams, C. 1989: Anemurium: The Roman and Early Byzantine Pottery. Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
• Wintermeyer, U. 2004: Die Hellenistische und frühkaiserzeitliche Gebrauchskeramik. Auf Grundlage der stratifizierten Fundkeramik aus dem Bereich der Heiligen Strasse. Mainz, Verlag Philipp von Zabern.
• Yaşar, A. 2010: Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumları. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Yaşar, A., Polat, İ. 2017: ‘Amasya Müzesi’nden Pişmiş Toprak Bir Grup Unguentarium’ Kubaba Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi 26: 7–18.
• Yıldız, V. 2006: Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazısında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• –2012: ‘Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazılarında Bulunan Doğu Sigillataları A Grubu Seramikleri’ Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması, AKMED: 521–39.
• –2016: ‘Akhisar Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Roma Seramiği’ Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14.3: 252–73.
• –2020: ‘Alanya Arkeoloji Müzesi'nden Bir Grup Sagalassos Kırmızı Astarlı Seramiği’ TÜBA-KED 21: 181–97.
• Yılmaz, M.D. 2015: Zeugma: Roma Lejyonları ve Madeni Teçhizatları. Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Zoroğlu, L. 1986: ‘Samsat’da Bulunan Doğu Sigillataları, ilk Rapor’ Selçuk Üniversitesi Fen–Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Dergisi 3: 61–100.