Knidos Demeter Kutsal Alanı’nın Mekansal Yer Seçimi Üzerine

Yıl 2025, Sayı: 12, 50 - 58, 20.12.2025

Esengül Akıncı Öztürk

https://doi.org/10.54577/lycus.1824194

Öz

Muğla ili, Datça ilçesi sınırları içerisindeki antik yerleşim Knidos, Ege Denizi ile Akdeniz’i ayıran sismik yönden aktif bir bölgede yer almaktadır. Kendi adını taşıyan Knidos Fayı dikliklerinin tam önünde konumlanmış olan kentte yapılan jeolojik araştırmalarla, dört tanesi Kap Krio Adası’nda on bir tanesi ise anakarada olmak üzere toplam on beş fay hattı belirlenmiştir. Yarımadanın en uç noktasındaki konumunun yarattığı sınırlı coğrafi yapısıyla birlikte bu fay hatları da kentin morfolojisini ve mimari yerleşimini doğrudan etkilemiştir. Bu çalışma Demeter Fayı olarak adlandırılan aktif tektonik yapı ile bu fay üzerinde konumlandırılmış olan Demeter Kutsal Alanı’nı merkeze alarak, depremlerin Antik Dönem dini mekan kurgusu üzerindeki olası etkilerini tartışmayı amaçlamaktadır. Demeter Kutsal Alanı’nın doğrudan bir fay dikliğinde kurulmuş olması, jeomorfolojik unsurların mekansal planlamada belirleyici rol oynadığının göstergelerinden birisidir. Makalede, öncelikle Demeter Fay Hattı’nın morfolojik ve jeolojik özellikleri saha gözlemleri ile birlikte incelenecek ve ardından arkeolojik ve stratigrafik veriler temelinde kutsal alanın mimari yerleşim alanı depremlerin etkileri açısından değerlendirilmeye çalışılacaktır. Böylelikle, jeolojik, mimari ve arkeolojik verilerin bütüncül bir değerlendirmesi yapılarak Demeter Kutsal Alanı’nın mekansal yer seçiminin olası gerekçesi ortaya koyulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Knidos , Demeter Kutsal Alanı , Deprem , Knidos Fayı , Jeoarkeoloji

On the Spatial Location Selection of the Cnidus Sanctuary of Demeter

Öz

The ancient settlement of Cnidus, located within the borders of Datça district in Muğla province, is situated in a seismically active region separating the Aegean and Mediterranean Seas. Geological studies conducted in the city, located directly in front of the steep slopes of the Cnidus Fault bearing its name, have identified a total of fifteen fault lines, four of which are on Cape Krio Island and eleven on the mainland. These fault lines, together with the limited geographical structure created by the city's location at the tip of the peninsula, have directly influenced the city's morphology and architectural layout. This study aims to discuss the possible effects of earthquakes on the religious spatial design of the Ancient Period, focusing on the active tectonic structure called the Demeter Fault and the Demeter Sacred Area located on this fault. The fact that the Demeter Sacred Area is built directly on a fault scarp is one of the indicators that geomorphological elements play a decisive role in spatial planning. In this article, the morphological and geological characteristics of the Demeter Fault Line will first be examined through field observations, and then the architectural settlement area of the sacred place will be evaluated in terms of the effects of earthquakes based on archaeological and stratigraphic data. Thus, through a comprehensive evaluation of geological, architectural, and archaeological data, the possible rationale for the spatial location selection of the Demeter sacred place will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Cnidus , The Sanctuary of Demeter , Earthquake , The Cnidus Fault , Geoarchaeology

Kaynakça

• Altunel, E., Stewart, I.S., Barka, A., Piccardi, L. 2003: ‘Earthquake Faulting at Ancient Cnidus, SW Turkey’ Turkish Journal of Earth Sciences 12:137-151.
• Ambraseys, N. 2009: Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. Cambridge–New York, Cambridge University Press.
• Aydemir Samancıoğlu, D., Ünver, G. 2024: ‘Knidos’ta Demeter Kültü ve Lanetleme Yazıtları’ A. Karaca, G. Mamadova (eds.), Cumhuriyet’in 100. Yılında Dünden Bugüne Muğla. Muğla Büyükşehir Belediyesi: 179–197.
• Aysal, N., Öngen, S., Doksanaltı, E.M., Şahin, O., Çağıran, E., Şahin, D., Eruş, M., Baykır, M., Kocaışık, F. 2017: ‘Knidos Antik Kentinde Kullanılan Yapıtaşları, Harç ve Sıvaların Mineralojisi, Petrografisi ve Yer Seçiminde Rol Oynayan Jeolojik Faktörler’ Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 19: 46–62.
• Dietrich, B.C. 1974: The Origins of Greek Religion. Berlin–Boston, De Gruyter.
• — 1982: ‘Evidence of Minoan Religious Traditions and Their Survival in the Mycenaean and Greek World’ Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte 31.1: 1–12.
• Doksanaltı, E.M., Karaoğlan, İ., Tozluca, D.O. 2018: Knidos Denizlerin Buluştuğu Kent. Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Erdem, Ü. 2025: Knidos’ta Meydana Gelen Depremler ve Yapılar Üzerindeki Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Erel, T.L., Tüysüz, O. 2007: ‘Datça Yarımadasını’nı Etkileyen Tarihsel Depremler’ VI. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, İstanbul: 47–53.
• Guidoboni, E., Comastri, A., Traina, G. 1994: Catalogue of Ancient Earthquakes in the Mediterranean Area up to the 10th Century. Rome, Istituto Nazionale di Geofisica.
• Karataş, A.M.S. 2019: ‘Rock–Cut Sanctuaries of Demeter: Cultic Significance of Rocky Outcrops for the Cult of Demeter’ in R. Döhl, J. J. van Rensburg (eds.), Signs of Place: A Visual Interpretation of Landscape. Berlin Studies of the Ancient World 69: 145–165.
• Kumsar, H., Aydan, Ö., Şimşek, C., D’Andria, F. 2016: ‘Historical earthquakes that damaged Hierapolis and Laodikeia antique cities and their implications for earthquake potential of Denizli basin in western Turkey’ Bulletin of Engineering Geology and the Environment 75: 519–536.
• Larson, J.L. 2007: Ancient Greek Cults: A Guide. London–New York, Psychology Press.
• Love, I.C. 1973: ‘Excavations at Knidos, 1971’ Türk Arkeoloji Dergisi 34: 97–142.
• Nilsson, M.P. 1971: The Minoan–Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion. New York, Biblo and Tannen.
• Newton, C.T. 1863: A History of Discoveries at Halicarnassus, Cnidus and Branchidae II.2. London, Day and Son.
• Özsayın, E., Üner, S., Kahraman, B. 2021: ‘Late Quaternary Subsidence Records from the Datça Graben and Cnidus Ancient City (SW Turkey): Sea–Level Changes versus Tectonics’ Geologica Acta 19: 1–14.
• Şahin, S., Yıldırım, C., Sarıkaya, M.A., Tüysüz, O., Genç, S.C., Aksoy, M.E., Benedetti, L., Doksanaltı, E.M. 2016: ‘Knidos Fay Zonu’nun Deprem Geçmişini Klor–36 Yüzey Yaş Tayini Yöntemiyle Modelleme’ VII. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, İstanbul: 22–23.
• Talatas, L.S. 2017: Animals in Sanctuaries: A Contextual Study of Freestanding Animal Statues as Anathema in Archaic to Hellenistic Greece. PhD thesis, Université de Paris 1–Panthéon Sorbonne.
• Tüysüz, O. 2007: ‘Datça Yarımadası’nın Pliyo–Kuvaterner Jeolojisi ve Tektoniği’ VI. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu, İstanbul: 39–46.
• Yıldırım, C. 2016: ‘Knidos Fayı’nın Deprem Tekrarlanma Aralığının ve Kayma Hızının Kozmojenik Klor–36 Yüzey Yaşlandırma Yöntemi ile Belirlenmesi’, TÜBİTAK ÇAYDAG 1001 Proje Raporu, İstanbul.
• Willetts, R.F. 1977: The Civilization of Ancient Crete. Berkeley–Los Angeles, University of California Press.