OSMANLI PARA PİYASASINDA TEDAVÜLDEKİ KALP SİKKELER (1811-1919)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 23, 30.06.2020

Muharrem Öztel

Öz

Çalışmanın
başlıca amacı, ilgili dönemde piyasada tedavül eden kalp sikkelerin mahiyetini ortaya
koymaktır.  Bu maksatla kalpazanlığa ve
kalp sikkelere ilişkin resmi kayıtlara yansıyan olaylar incelenmiştir. Bu yolla
ortaya çıkan birçok bilgi ve belge çalışmayı şekillendirmiştir. Dönem boyunca
para piyasasında, gerçek sikkeler ile göz ardı edilemeyecek miktarlardaki sahtelerin
bir arada tedavül ettiği anlaşılmaktadır. Darphanede tahlil edilerek sahteliği
kesinleşenler içinde gümüş sikkelerin kalp olanlarının çoğunlukta olduğu,
bununla birlikte yerli ve yabancı hemen her çeşit sikkenin piyasada sahtelerine
tesadüf edildiği görülür. Kalp sikkelerin terkibinde altın ve gümüş madeni, ya
az miktarda bulunmuş ya da hiç yer almamıştır. Bu sikkelerin imalinde daha çok
bakır, çinko, kurşun, kalay, pirinç ve antimon gibi nispeten daha ucuz olan ve
piyasada daha kolay bulunabilen madenler kullanılmıştır. Kalpazanlar sikkeleri
üretirken sahte para sürücüleri de bunları piyasaya sürmüştür. Piyasalardaki
tedavül eden sahte sikkelerin ardındakiler daha çok yabancılar ile gayrimüslim
Osmanlı tebaası arasından çıkmıştır. Sarraf ve tüccarların haricinde öğrenci,
imam, rahip ve paşa gibi çeşitli sosyal statüye sahip kişilerin de kalp
sikkelerin imali veya piyasaya sürümü işine adlarının karıştığı görülür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, para piyasası, kalp meskûkât, kalp sikkeler

Kaynakça

• I. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT) 55-31, 1262 Z 1; 89-32, 1263 B 28.Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (A.MKT.MVL) 106/38, 1275 Ş 27; 50/80, 1268 Ca 12; 60/63, 1269 R 26; 82/60, 1273 S 20.Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM) 447/60, 1277 C 27; 474/39, 1277 Za 16. Sadaret Bulgaristan (A.MTZ. 04) 131/63, 1323 Ca 29; 132/20, 1323 C 5. Ali Emiri Mahmud II (AE.SMHD.II) 2/89, 1251 B 26.Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 2083/156219, 1321 Ra 07; 2277/170750, 1321 Z 01; 2132/159879, 1321 Ca 11.Cevdet Darphane (C.DRB) 44/2171, 1226 Z 29; 58/2885, 1234 L 29; 29/1434, 1234 Ş 09; 34/1662, 1234 N 05; 9/405, 1263 Z 17. Cevdet Maliye (C.ML) 549/22562, 1294 Ra 29. Dahiliye Tatbikat-ı Adliye Kalemi (DH.EUM.ADL) 3/22, 1333 C 23; 43/18, 1336 N 16; 6/3, 1333 Ş 06. Dahiliye Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ) 74/15, 1337 Za 12. Dahiliye Emniyet Şubesi (DH.EUM.EMN) 59/1, 1332 R 14.Dahiliye Kısm-ı Adli Kalemi (DH.EUM.KADL) 20/1, 1329 C 09; 13/47, 1329 R 10.Dahiliye Mahaberat ve Tensikat Müdüriyeti (DH.EUM.MTK)77/31, 1332 B 10; 37/17, 1332 Ş 15; 43/2, 1332 N 17; 48/44, 1332 Za 09; 69/1, 1333 Ra 11; 72/11,1333 Ca 04.Dahiliye Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR) 52/30, 1328 L 05; 80/82, 1330 N 29; 95/39, 1328 Ra 07. Dahiliye İdare (DH.İD) 36/8, 1329 B 25. Dahiliye Mektubi Kalemi (DH,MKT)226/11, 1311 L 12; 1028/60, 1323 L 07; 1122/64, 1324 Ş 19; 114/15, 1311 S 04; 1163/37, 1325 Ra 19; 141/1, 1311 Ra 17; 159/47, 1311 C 10; 1612/65, 1306 Ş 2; 1640/101, 1306 Za 23; 1847/27, 1308 Za 27; 2068/80, 1312 Ra 22; 2107/103, 1316 Ca 02; 2237/54, 1317 R 15; 2283/72, 1317 Ş 09; 2314/18, 1317 Za 4; 2297/134, 1317 N 17; 2351/105, 1318 M 29; 2357/4, 1318 S 11; 2391/67, 1318 R 22; 2411/37, 1318 C 9; 2415/31, 1318 C 22; 2466/68, 1318 Z 06; 2515/103, 1319 R 12; 2518/39, 1319 R 18; 2530/107, 1319 Ca 27; 2568/116, 1319 N 03; 2597/61, 1319 Za 29; 2598/94, 1319 Z 02; 2600/115, 1320 Za 14; 2600/121, 1320 Za 19; 2600/66, 1320 C 16; 2601/105, 1321 B 04; 2611/81, 1324 Z 21; 2613/22, 1326 Ra 03; 281/48, 1312 Ra 11; 33/23, 1310 Z 19; 342/65, 1312 Ş 14; 385/21, 1312 Z 22; 387/26, 1312 Z 29; 433/20, 1313 R 05; 436/11, 1313 R 10; 457/37, 1319 Z 16; 476/49, 1320 M 01; 495/29, 1320 M 25; 545/44, 38.varak, 1320 r 14; 627/53, 1320 L 06; 725/50, 1321 Ra 21. Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ) 40-1/21, 1327 Za 22.Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.ŞFR.3) 369/46, 1890 03 09.İrade Hariciye (İ.HR) 172/9410, 1276 Ca 24. İrade Yunanistan (İ.MTZ. 01) 1/12, 1257 M 23.İrade Meclis-i Vala (İ.MVL)20/301, 1257 S 14.Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV) 277/34, 1323 C 09; 70/105, 1310 R 19.Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK)8/34, 1301 R 03.Zaptiye (ZB) 339/41, 1324 H 12.
• II. Telif Eserler ve MakalelerAdliye Nezareti. (1335). Ceza Kanunname-i HümayunuBölükbaşı Ö. F. (2013). 18.Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.Erüreten M. (2017). Bazı Sahte Paralar. İstanbul: Türk Nümismatik Derneği Yayını.Damalı A. (2014). Osmanlı Sikkeleri Tarihi. c.8. İstanbul: Nilüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı Yayını.Damalı, A. (2014). A’dan Z’ye Osmanlı Nümizmatik El Kitabı. İstanbul Nilüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı Yayını.Develioğlu F. (1993). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. II.Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.Hamsun K. ve Anderson H.C. (1998). İstanbul’da İki İskandinav Seyyah. Çev.Banu Gürsaler-Syvertsen. İstanbul: YKY Yayınları.Hasan Ferid. (2008). Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Meskûkât. Haz. Mehmet Hakan Sağlam, c.1, İstanbul: T.C.Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü. İsmail Galip. (1307). Takvim-i Meskûkât-ı Osmaniye. İstanbul.Mikeska J. (1988). “Osmanlı Paralarının Sahteleri ve Taklitleri Üzerine Bazı Düşünceler”. Türk Nümismatik Derneği’nin 20.Kuruluş Yılında İbrahim Artuk’a Armağan. İstanbul: TDN Yayınları. ss. 201-212. Niyazi Asım. 1925). Darbhane-i Milli Müdürü Tarafından 1921,1922, 1923 ve 1924 Sene-i Maliyeleri Darbiyat ve Muamelatı Hakkında Maliye Vekâlet-i Celilesine Takdim Olunan Üçüncü Rapor. İstanbul.Ölçer C. (1966). Son Altı Osmanlı Padişahı Zamanında İstanbul’da Basılan Gümüş Paralar. İstanbul: Yenilik Basımevi.Öztel M. (2019). “Osmanlı Devleti’nde Madeni ve Kâğıt Para Kalpazanlığında Yabancıların ve Yabancı Ülkelerin Rolü (1818-1923)”. Belleten, cilt LXXXIII, sayı 296. Ankara: TTK. s. 173-201.Öztel M. (2018a). “Osmanlı Devleti’nde Kalpazanlık ve Sahte Para (1808-1919): Kalpazanlığı ve Sahte Paranın Tedavülünü Besleyen Faktörler”, Journal of History Studies, Volume 10/1. ss.199 vd.Öztel M. (2018b). “Osmanlı Devleti’nde Kalpazanlık ve Sahte Para (1818-1914): Kalpazanlığın ve Tedavül Eden Kalp Paraların Sosyo-Ekonomik Etkileri”. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi. 10(18). ss.306-314.Pamuk Ş. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Pamuk Ş. (1991). “17.Yüzyılda Avrupa’da Basılan Kalp Paralar Osmanlı Piyasalarında Niçin Kabul Görüyordu?”. Dünü ve Bu Günüyle Toplum ve Ekonomi. s. 2. ss.55-62. Şemseddin Sami (1987). Kamus-i Türki. , 2. b. İstanbul: Çağrı Yayınları.Tekin O. “sikke maddesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. c.37. ss.179.