BibTex RIS Kaynak Göster

KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki

Yıl 2006, Cilt: 8 Sayı: 15, 167 - 176, 01.05.2006

Selahittin Tolkun

Öz

Kırgız Türkçesi, karakteristik özellikleri olan bir lehçe olmakla birlikte komşuları olan diğer Türk topluluklarının dilleri yani Kazak, Özbek ve Uygur Türkçeleriyle ortaklaşan noktaları bulunmaktadır. Kırgız Türkçesindeki bir çok ek, genel olarak bu komşu Türkçelerle ortak olup aralarında daha ziyade şekil farklılığı görülür. Elbette Kırgız Türkçesini özgünleştiren bir takım yapılar da vardır. Bunlar arasında -a elek, -çu, -maksan, ele, bolçu vb. sayılabilir. Bu makalede bunlardan -a elek ele alınarak, bu yapının menşei ve fonksiyonları üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi Türk lehçeleri -a elek partisibi fiil

Kaynakça

  • AKALIN Mehmet: Tarihî Türk Şiveleri, TKAE yay.: 73, Ankara 1988.
  • ASANALİYEV, Keñeşbek: Povestler, Frunze 1984.
  • AYTMATOV Çıngız: Üç tomdon Turgan Çıgarmalar, c. 2. Frunze 1982.
  • AYTMATOV Çıngız: Kıyamat, Frunze 1988a.
  • AYTMATOV Çıngız: Biz Düynönü Cañırtabız, Düynö Bizdi Cañırtat, Frunze 1988b.
  • BANGUOĞLU Tahsin: Türkçenin Grameri, TDK yay.: 528, Ankara 1995.
  • BASKAKOV N. A. vd.: Yazıki Narodov SSSR, Tom vtoroy, Tyurkskie Yazıki, Moskva 1966.
  • BEKTENOV Z - BAYCİYEV T.: Kırgız Adabiyatı 9, Bişkek 1993.
  • BOLOBALAYEV Osmonkul: Osmonkul, Frunze 1960.
  • COŞKUN Volkan: Özbek Türkçesi Grameri, TDK yay.: 752, Ankara 2000.
  • ÇAĞATAY Saadet: Türk Lehçeleri Örnekleri II, Ankara 1972. dek / -dey şekillerinde de kullanılan bu ek-edat bazı Türk lehçeleri gramerlerinde hal ekleri kategorisi içerisinde yer alır. Mesela Uygur Türkçesinde benzetme hali (bk. S. M. Kaşkarlı: Modern
  • Uygur Türkçesi Grameri, İstanbul 1992, s. 80), “Özbekçede bunlardan [diğer hal eklerinden] başka eşitlik hâlini ifade eden (“-ca/-ce, gibi” mânâlarını veren) -dek, -däy ekleri vardır” (bk.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, s. 1077).
  • Şu örnekte dey edatı “gibi” değil “kadar” anlamındadır: Eki-üç çınıday çay içilip, ... “İki-üç bardak kadar çay içilip, ...” (Şarşeyev: Alakandagı Kün, 73). DAVLETOV S.- KUDAYBERGENOV S.: Azırkı Kırgız Tili Morfologiya, Frunze 1980.
  • DÄVRÅN Xurşid: Sämärqänd Xäyåli, Taşkent 1991.
  • ELEBAYEV Mukay: Kıyın Kezeñ, Frunze 1980.
  • ERALİYEV Süyünbay: “Saga Aytkan Sır” Ala-Too 4-5, Bişkek 1992, s. 63-109.
  • ERASLAN Kemal: Eski Türkçe’de İsim-Fiiller, İstanbul 1980.
  • ERGUN Metin- İBRAHİMOV Gaynislam: Başkurt Halk Destanları 2000, Ankara.
  • GABAİN A. Von (çev. Mehmet AKALIN): Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay.: 532, Ankara 1988.
  • KAİMOV Kasım: Tandalgan Çıgarmalar, Frunze 1976.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Kaynak Eserler: 54, Ankara 1991.
  • KAŞGARLI Sultan Mahmut: Modern Uygur Türkçesi Grameri 1992, İstanbul.
  • Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, Kırgız İlimder Akademiyası yay., Frunze 1980.
  • Kırgız Tilinin Tüşündörmö Sözdügü - I (Heyet tarafından), Frunze 1984.
  • KİRİŞÇİOĞLU M. Fatih: Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, TDK Yay.: 594, Ankara 1994.
  • KUŞBEKOV Kasım: “Uluu Toogo Çıkkan Barbı”, Ala-Too :4-5, Bişkek 1992, s. 3-60.
  • ORUZBAYEVA B.–KUDAYBERGENOV S.: Kırgız Tilinin Grammatikası (Morfo-logiya), Kırgız Mamlekettik Okuu-Pedogogika Baspası, Frunze 1964.
  • ÖNER Mustafa: Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay.: 703, Ankara 1998.
  • Özbek Tiliniñ İzåhli Lugäti I-II (Heyet tarafından), Moskova 1981.
  • POPPE Nicholas (Çev.: G. KARAAĞAÇ): Moğol Yazı Dilinin Grameri, İzmir 1992.
  • SAKTANOV K.: Markumdar Ünü, Bişkek 1991.
  • ŞARŞEYEV Cumatay: Alakandagı Kün, Bişkek 1991.
  • TEKİN Talât: “Türkçe Olumsuz Eki {–mE} Üzerine” Dilbilim Yazıları 1990, Ankara , s. 13-21.
  • YUDAHİN K. K. (çev.: Abdullah TAYMAS): Kırgız Sözlüğü I-II, TDK yay.:121, Ankara 1988.
  • YULDAŞEV R.: İzuçaem Uzbekskiy Yazık, Taşkent 1992.
  • ZEYNALOV Ferhat (çev.: Y. GEDİKLİ): Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi, İstanbul 1993.

A- ELEK PREFIX IN KYRGYZ TURKISH LANGUAGES

Yıl 2006, Cilt: 8 Sayı: 15, 167 - 176, 01.05.2006

Selahittin Tolkun

Öz

Although Kyrgyz Turkish language has characteristics its own, it has common shares with other Turkish group languages such as Kazakh, Uzbek, Uighur. Many prefix in Kyrgyz language is common these language, but it is differ in terms of shape. Kyrgyz Turkish language has original structure different from other Turkish languages like –a elek, -çu, -maksan, -ele, -bolçu e.t.c. It was examine –a elek and its functions in this article

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz-Turkish Turkish languages -a elek prefix

Kaynakça

  • AKALIN Mehmet: Tarihî Türk Şiveleri, TKAE yay.: 73, Ankara 1988.
  • ASANALİYEV, Keñeşbek: Povestler, Frunze 1984.
  • AYTMATOV Çıngız: Üç tomdon Turgan Çıgarmalar, c. 2. Frunze 1982.
  • AYTMATOV Çıngız: Kıyamat, Frunze 1988a.
  • AYTMATOV Çıngız: Biz Düynönü Cañırtabız, Düynö Bizdi Cañırtat, Frunze 1988b.
  • BANGUOĞLU Tahsin: Türkçenin Grameri, TDK yay.: 528, Ankara 1995.
  • BASKAKOV N. A. vd.: Yazıki Narodov SSSR, Tom vtoroy, Tyurkskie Yazıki, Moskva 1966.
  • BEKTENOV Z - BAYCİYEV T.: Kırgız Adabiyatı 9, Bişkek 1993.
  • BOLOBALAYEV Osmonkul: Osmonkul, Frunze 1960.
  • COŞKUN Volkan: Özbek Türkçesi Grameri, TDK yay.: 752, Ankara 2000.
  • ÇAĞATAY Saadet: Türk Lehçeleri Örnekleri II, Ankara 1972. dek / -dey şekillerinde de kullanılan bu ek-edat bazı Türk lehçeleri gramerlerinde hal ekleri kategorisi içerisinde yer alır. Mesela Uygur Türkçesinde benzetme hali (bk. S. M. Kaşkarlı: Modern
  • Uygur Türkçesi Grameri, İstanbul 1992, s. 80), “Özbekçede bunlardan [diğer hal eklerinden] başka eşitlik hâlini ifade eden (“-ca/-ce, gibi” mânâlarını veren) -dek, -däy ekleri vardır” (bk.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, s. 1077).
  • Şu örnekte dey edatı “gibi” değil “kadar” anlamındadır: Eki-üç çınıday çay içilip, ... “İki-üç bardak kadar çay içilip, ...” (Şarşeyev: Alakandagı Kün, 73). DAVLETOV S.- KUDAYBERGENOV S.: Azırkı Kırgız Tili Morfologiya, Frunze 1980.
  • DÄVRÅN Xurşid: Sämärqänd Xäyåli, Taşkent 1991.
  • ELEBAYEV Mukay: Kıyın Kezeñ, Frunze 1980.
  • ERALİYEV Süyünbay: “Saga Aytkan Sır” Ala-Too 4-5, Bişkek 1992, s. 63-109.
  • ERASLAN Kemal: Eski Türkçe’de İsim-Fiiller, İstanbul 1980.
  • ERGUN Metin- İBRAHİMOV Gaynislam: Başkurt Halk Destanları 2000, Ankara.
  • GABAİN A. Von (çev. Mehmet AKALIN): Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay.: 532, Ankara 1988.
  • KAİMOV Kasım: Tandalgan Çıgarmalar, Frunze 1976.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Kaynak Eserler: 54, Ankara 1991.
  • KAŞGARLI Sultan Mahmut: Modern Uygur Türkçesi Grameri 1992, İstanbul.
  • Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, Kırgız İlimder Akademiyası yay., Frunze 1980.
  • Kırgız Tilinin Tüşündörmö Sözdügü - I (Heyet tarafından), Frunze 1984.
  • KİRİŞÇİOĞLU M. Fatih: Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, TDK Yay.: 594, Ankara 1994.
  • KUŞBEKOV Kasım: “Uluu Toogo Çıkkan Barbı”, Ala-Too :4-5, Bişkek 1992, s. 3-60.
  • ORUZBAYEVA B.–KUDAYBERGENOV S.: Kırgız Tilinin Grammatikası (Morfo-logiya), Kırgız Mamlekettik Okuu-Pedogogika Baspası, Frunze 1964.
  • ÖNER Mustafa: Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay.: 703, Ankara 1998.
  • Özbek Tiliniñ İzåhli Lugäti I-II (Heyet tarafından), Moskova 1981.
  • POPPE Nicholas (Çev.: G. KARAAĞAÇ): Moğol Yazı Dilinin Grameri, İzmir 1992.
  • SAKTANOV K.: Markumdar Ünü, Bişkek 1991.
  • ŞARŞEYEV Cumatay: Alakandagı Kün, Bişkek 1991.
  • TEKİN Talât: “Türkçe Olumsuz Eki {–mE} Üzerine” Dilbilim Yazıları 1990, Ankara , s. 13-21.
  • YUDAHİN K. K. (çev.: Abdullah TAYMAS): Kırgız Sözlüğü I-II, TDK yay.:121, Ankara 1988.
  • YULDAŞEV R.: İzuçaem Uzbekskiy Yazık, Taşkent 1992.
  • ZEYNALOV Ferhat (çev.: Y. GEDİKLİ): Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi, İstanbul 1993.
Toplam 37 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Research Article
Yazarlar

Selahittin Tolkun Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Mayıs 2006
Yayımlandığı Sayı Yıl 2006 Cilt: 8 Sayı: 15

Kaynak Göster

APA Tolkun, S. (2006). KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15), 167-176.
AMA Tolkun S. KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Mayıs 2006;8(15):167-176.
Chicago Tolkun, Selahittin. “KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-Fiil Eki”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, sy. 15 (Mayıs 2006): 167-76.
EndNote Tolkun S (01 Mayıs 2006) KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8 15 167–176.
IEEE S. Tolkun, “KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 8, sy. 15, ss. 167–176, 2006.
ISNAD Tolkun, Selahittin. “KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-Fiil Eki”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/15 (Mayıs 2006), 167-176.
JAMA Tolkun S. KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2006;8:167–176.
MLA Tolkun, Selahittin. “KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-Fiil Eki”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 8, sy. 15, 2006, ss. 167-76.
Vancouver Tolkun S. KIRGIZ TÜRKÇESİNDE - A ELEK PARTİSİBİ – Diğer Türk Lehçelerinde Görülmeyen Tipik Bir Sıfat-fiil Eki. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2006;8(15):167-76.