Arap Dilinde Nahiv İlletleri Üzerine

Yıl 2009, Cilt: 9 Sayı: 1, 159 - 183, 31.05.2009

Mehmet Cevat Ergin

https://doi.org/10.5281/zenodo.3344027

Öz

Arap dilinde gramer kurallarının sebeplerine nahiv illetleri denmektedir, Na-hiv illetleri tarihi ile nahiv tarihi hemen hemen birlikte başlamıştır. İlk dilcilerden olan Halil b. Ahmed ile birlikte nahiv illetleri kavramı da ortaya çıkmıştır. Nahiv il-letlerinin amacı dilin doğru konuşulmasını sağlamak ve bunun delillerini ortaya ko-ymaktır. ez-Zeccâcî, İbn Cinnî, el-Enbârî ve es-Suyûtî gibi dilciler, illetler konusunu teorik planda ele alan kitaplar yazmışlar ve illetleri çeşitli açılardan sınıflandırmışlardır. Örneğin ez-Zeccâcî, nahiv illetlerini talîmî, kıyasî ve cedelî olmak üzere üçe ayırmıştır. Nahiv illetleri belirlenirken mantık, fıkıh ve kelam illetlerinden de yararlanılmıştır. Başlangıçta sadece dil konularını niteleyici bir özellik taşıyan illetler giderek felsefî bir mahiyete bürünmüştür. Talîmî illetler, dil kurallarının öğretiminde gerekli illetlerdir. Kıyasî ve özellikle cedelî illetler ise, gereksiz tartışmaları içine alan felsefî ve mantıkî tartışmaların yapıldığı bir şekil almıştır. Başta İbn Madâ olmak üzere bazı dilciler bu tür illetleri eleştirerek nahiv kitaplarından çıkarılmaları gerektiğini ifade etmiştir. Dil öğreniminde çok da gerekli olmayan bu illetlerin, bütün kitaplardan değil ama okullarda okutulacak kitaplardan çıkarılması uygun olabilir.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, Nahiv İlletleri, Arap Dili, Ez, İbn Madâ

On the ‘Illas of Grammar in the Arabic Language

Öz

The causes of language rules have been called ‘illas of grammar in the Ar-abic language. The history of the ilal al-nahw has almost started together with his-tory of nahw. The ilal al-nahw concept came on the scene with Halil b. Ahmed who is one of the first linguists. The aim of ‘illas of grammar is to provide the true talk of language and to appear proofs of this. The Linguists like al-Zajjâjî, Ibn Jinnî, al-Anbârî and al-Es-Suyûtîwrote books considered the matter of ilal and classified from the different point of views. For example al-Zajjâjî divided the ‘illas of gram-mar to three; educational, comparisonal and dialectical. As ‘illas of grammar being determined has been benefited from the ilal of logic, fıqh and Islamic teology too. The educational ilal are necessary ilal in the language teaching. Comparisonal ilal and especially dialectical ilal were turned a philosophical and a logical shape in-cluded unnecessary debates. Some of the linguists the first of all Ibn Madâ criti-cized this kind of ilal and said that be required to remove from the grammar books. These ilal that is not necessary very much may suitable for remove from the schoolbooks but not from all grammar books.

Anahtar Kelimeler

Grammar, ‘Illas Of Grammar, Arabic Language, Al-Zajjâjî, Ibn Madâ

Kaynakça

• Çağmar, Mehmet Edip Arap Dilinde Tağlib, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV, Diyarbakır, 2002.
• Çıkar, Mehmet Şirin, “ez-Zeccâcî’nin el-Îdah fi ‘ileli’n-nahv ve el-Cumel fi’n-nahv adlı eserleri bağlamında nahiv ilmine bakışı”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 14, Ankara, 2004.
• Elmalı, Hüseyin, “Ebû Osman el-Mâzinî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1994.
• el-Enbârî, Ebu'l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed, Nuzhetu’l-elibbâ’ fî tabakâti’l-udebâ’, Mektebetu’l-Menâr, Ürdün, 1985.
• el-Enbârî, Ebu'l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed, el-İğrâb fî cedelî'l-i‘râb ve Luma‘u'l-edille, thk. Saîd el-Afgânî, Matbaatu'l-câmi'ati's-Sûriye, 1957.
• Ergin, Mehmet Cevat, el-‘Ukberî ve el-Lubâb fî ‘ileli’l-binâ’i ve’l-i‘râb’ı, Konya, 2002, (Basılmamış doktora tezi).
• el-Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed, Kitabu’l-Ayn, thk. Mehdi el-Mahzûmî, İbrahim es-Samarrâ’î, byüzyıl, bty.
• İbn Cinnî, Ebu'l-Feth Osmân el-Hasâis, Beyrut, 1988.
• İbn Madâ el-Kurtubî, er-Red ‘ala’n-nuhât, (thk: Muhammed İbrahim el-Bennâ), Kahire, 1979.
• İbn Madâ, er-Red ‘ala’n-nuhât, (thk. Şevki Dayf), Kahire, tsz.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mukerrem Lisânu’l-‘Arab, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘arabî, Beyrut, 1416/1996, IX, 367.
• Kâtip Çelebî, Keşfu'z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1992.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-müellifin, Dâru İhyâ’i’t-turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, bty.
• Komisyon, Mu’cemu’l-Vesît, Dâru ‘Umran, byüzyıl, 1985.
• Luis Ma'lûf, el-Muncid, Beyrut, 1951. ...
• Mâzin el-Mubârek, en-Nahvu’l-‘Arabî el-‘İlletu’n-nahviyye: neş’etuha ve tetavvuruhâ, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1981.
• Muhammed el-Muhtâr Veledu Ebbâh, Tarîhu’n-nahvi’l-‘Arabi fi’l-meşriki ve’l-mağrib, Beyrut, 2001.
• Muhammed Hâşim Abdu'd-Dâim, “et-Ta‘lîl ‘inde'n-nuhât”, Mecelletu'l-Bahsi'l-‘ilmî ve't-turâsi'l-İslâmî, Mekke, 1980.
• el-Paluvî, ‘Alâ’uddin er-Risâle el-‘Alâ’iyye fi’l-‘ileli’n-nahviyye, Suriye, 2004.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir, Muhtâru's-sıhâh, Beyrut, 1995.
• Sâdık Muhammed Muhammed Selîm, Cuhûdu Ebî’l-Bekâ’ el-‘Ukberî en-nahviyye fî kitâbeyhi İ‘râbi’l-Kur'ân ve İ‘râbi’l-hadîs, Musul Ünv. Edebiyat Fak., 1409/1988. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanber, Kitâbu Sîbeveyhi, Dâru Sâdır, Beyrut, 1317.
• es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Buğyetu’l-vu’at fî tabakâti’l-lugavîyyîn ve’n-nuhât, thk., Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Fikr, byüzyıl, 1399/1979.
• es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İktirâh fî ‘ilmi usûli’n-nahv, (thk. Muhammed Hasan İsmâîl), Dâru’l-kutub el-‘ilmiyye, Beyrut, 1418/1998.
• el-Verrâk, Ebû'l-Hasan Muhammed b. Abdullah, el-‘ilel fi’n-nahv, Dımaşk, 1426/2005.
• Yakut el-Hamevî, Mu’cemu’l-‘Udeba’, thk., İhsan Abbâs, Daru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1993.
• ez-Zeccâcî, Ebu'l-Kâsım, el-Îdâh fî 'ileli'n-nahv, thk. Mâzin el-Mubârek, Beyrut, 1986.
• ez-Zemahşerî, Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer, el-Mufassal fî 'ilmi'l-luğa, Beyrut, 1990/1410.