HAVA KİRLİLİĞİ VE ASİT YAĞMURLARI: UZUN MENZİLLİ SINIRLAR ÖTESİ HAVA KİRLİLİĞİ SÖZLEŞMESİ VE PROTOKOLLERİ KARŞISINDA TÜRKİYE’NİN KONUMU

Yıl 2012, Cilt: 20 Sayı: 1, 123 - 150, 20.06.2012

Gökhan Orhan

https://doi.org/10.29228/mjes.129

Öz

Sınır aşan hava kirliliğinin önlenmesi için uluslararası alandaki çabalarının
sonucu olarak ortaya çıkan Uzun Menzilli Sınırlar Ötesi Hava Kirliliği Sözleşmesi
(UMSHAK) ve protokolleri uluslararası çevre rejimlerinin öncülerinden biridir.
Bu alanda bağlayıcılığı olan ilk sözleşme olan UMSHAK bilimsel alanda
işbirliği ve müzakere aracılığıyla bölgenin çevre sorunlarının çözümünü
hedefleyen, bu amaçla soğuk savaş döneminin rakip taraflarını bir araya getiren ve
yükselen çevreci muhalefetin etkisiyle önemli başarılar gösteren bir rejimdir.
Başlangıçta zayıf bir sözleşme olarak görülen UMSHAK zaman içinde yürürlüğe
giren protokolleriyle güçlenmiş ve uygulama anlamında başarılı çevre rejimi
örneklerinden biri olarak açtığı yolda diğer çevre rejimlerin gelişmesine ve
sorunlar karşısında yeni rejimler kurulması sürecine önayak olmuştur. Öncelikle
asit yağmurlarına neden olan sınır aşan azot oksitler ve kükürt dioksit salımlarına
odaklanan rejim zaman içinde ilgi alanlarını çeşitlendirerek uçucu organik
bileşikler, ağır metaller, kalıcı organik kirleticiler, yer seviyesi ozon kirliliği ve
ötrifikasyon konularını da kapsamına alarak salımların azaltılması sürecine önemli
katkılar vermiştir. Sözleşmeye ve sözleşmenin birinci protokolüne taraf olan
Türkiye, daha sonra imzalanan protokollere taraf olmamış ve kendini bağlayıcı
herhangi bir çabanın içinde olmamıştır. Hava kirliliğiyle mücadele alanında yasal
ve kurumsal çerçevesini oluşturan Türkiye bu alanında ilerlemeler göstermekle
birlikte hem kapsamlı bir izleme sisteminin oluşturulamaması hem de artan kirlilik
nedeniyle sorunlar yaşamaktadır. AB ile bütünleşme sürecinin parçası olarak çevre mevzuatını uyumlaştıran Türkiye, hava kirliliği sınır değerlerinin yüksekliği ve uzun
geçiş süreleri açısından uygulama sorunlarına sahiptir. Kirlilik sorunlarını
kalkınma çabalarına kıyasla ikincil konumda gören kalkınmacı söylem bu alandaki
çabaları tam üyelik perspektifiyle zamana yaysa da UMSHAK ve protokolleri
tekrardan gündeme alınması gereken konular arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Hava kirliliği, asit yağmurları, UMSHAK, Türkiye, çevre politikası

HAVA KİRLİLİĞİ VE ASİT YAĞMURLARI: UZUN MENZİLLİ SINIRLAR ÖTESİ HAVA KİRLİLİĞİ SÖZLEŞMESİ VE PROTOKOLLERİ KARŞISINDA TÜRKİYE’NİN KONUMU

Öz

Kaynakça

• Bayram, A. (2005). ‘Türkiye’de Hava Kirliliği Sorunu ve Çözüm Önerileri’. Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye'de Çevre Yönetimi, Ankara: Ak-Tel Mühendislik Yayını 109-137.
• Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Web Sayfası. Erişim: 09.04.2010, http://www.unece.org/env/lrtap/welcome.html
• Chasek, P., Downie, D. L. ve Brown, J. W (2006) Global Environmental Politics (4. baskı) Boulder, Colorado: Westview Press.
• Crenson, M. A. (1971). The un-politics of air pollution: a study of non-decisionmaking in the cities, Baltimore: Johns Hopkins Press.
• Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) (2010a). Temiz Hava Eylem Planı (2010-2013) Ankara, Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü.
• Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) (2010b). Hava Kalitesi Yönetimi Ankara: Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. Erişim: 19.12.2011,http://cembit.dmi.gov.tr/FILES/doc/hava-kalitesi/hava_kalitesi_tr-TR.pdf
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) (2011). Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Sunuşu. Erişim tarihi: 19.12. 2011, http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Files/CYGMDemoSNM.pdf
• European Environmental Agency (EEA). Air Quality in Europe - 2011 Report EEA, Copenhagen.
• Haas, P. M. (1989). Do Regimes Matter? Epistemic Communities and Mediterranean Pollution Control. International Organization, 43:3, 377–403.
• Kütting, G. (2000) Environment, society, and international relations: towards more effective international environmental agreements. London: Routledge.
• Lidskog, R.ve Sundqvıst, G. (2002) The Role of Science in Environmental Regimes: The Case of LRTAP. European Jounal of International Relations 8:1, 77-101.
• Munton, D., Soroos M., Nikitina E. ve Levy, M. A. (1999). ‘Acid Rain in Europe and North America’. O. R. Young (eds.) The Effectiveness of International Environmental Regimes: Causal Connections and Behavioral Mechanisms, Cambridge, Massachusetts & London: The MIT Press, 155-247.
• OECD (2008). OECD Çevresel Performans İncelemeleri: Türkiye. Ankara: OECD ve T.C Çevre ve Orman Bakanlığı.
• Orhan, G. (2007). Institutions and Ideas in the Institutionalisation of Turkish Environmental Policy. Critical Policy Analysis Vol.1 No.1, 42-61.
• Öztürk, M. ve Yıldırım, U. (2004). ‘Kentsel Bölgelerde Ozon Kirliliği: İstanbul Örneği’.Mehmet C. Marın ve Uğur Yıldırım (Der.) Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar: Ekolojik, Ekonomik, Politik ve Yönetsel Perspektifler İstanbul: Beta, 125-146.
• Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı - RSHMB (2006). 'EMEP: Avrupa’da Hava Kirleticilerinin Sınırlar Ötesi Taşınımlarının Takibi ve Değerlendirilmesi İşbirliği Programı'. Erişim: 16.12. 2011, http://www.rshm.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=161
• Schreurs, M. A. (2007). ‘The Politics of Acid Rain in Europe’. Visgilio, Gerald R. ve Whitelaw, Diana M. (eds.) Acid in the Environment: Lessons Learned and Future Prospects, New York: Springer, 119-150.
• Perin, S. ve Bernauer T. (2010). International regime formation revisited: Explaining ratification behaviour with respect to long-range transboundary air pollution agreements in Europe. European Union Politics 11: 3,405-426.
• Tozsin, G. (2003). ‘Yer Seviyesi Ozon Kirliliğine Neden Olan Parametrelerin İstanbul İli İçin İncelenmesi’, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul:Yıldız Teknik Üniversitesi FBE Çevre Mühendisliği ABD,
• TÜSİAD (2007). Sanayide AB Çevre Mevzuatına Uyum, İstanbul: TÜSİAD Yayını.
• UNECE CLRTAP (2007). Strategies and Policies for Air Pollution Abatement 2006 Review, New York and Geneva: The Convention on Long-range Transboundary Air Pollution. Erişim: 20.09. 2011, http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/lrtap/ExecutiveBody/2006.Strat.PoliciesReview.E.pdf,
• VanDeveer, S. D. (2006). ‘European Politcs with a Scientific Face: Framing Assymetrical Participation and Capacity in LRTAP’. Alexander E. Farrell ve Jill Jäger (eds.) Assessments of Regional and Global Environmental Risks: Designing Processes for the Effective Use of Science in Decisionmaking. Washington, DC: Resources for the Future Press, 25-63.
• VanDeveer, S. D. (1998). ‘European Politics with a Scientific Face: Transition Countries, International Environmental Assessment, and Long-Range Transboundary Air Pollution’. Belfer Center for Science and International Affairs (BCSIA) Discussion Paper E-98-09. Cambridge, MA: Environment and Natural Resources Program, Kennedy School of Government, Harvard University. Erişim: 20 .09. 2011, http://www.hks.harvard.edu/gea/pubs/e-98-09.pdf,
• Van Eijndhoven, J., Clark ,W. C. ve Jäger J(2008). ‘The Long-Term Development of Global Environmental Risk Management: Conclusions and Implications for the Future’. Ronald B. Mitchell (Ed.) International Environmental Politics Volume I Los Angeles etc.: Sage, 58 – 86.
• Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri, Teknoloji Öngörü Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli, Uluslararası Sözleşmeler Ön Rapor (2002). Erişim: 20.09. 2011, http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/csk/EK-8.pdf
• Wettestad, J. (2001). ‘The Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution (CLRTAP)’ . Edward L. Miles et al Environmental Regime Effectiveness Confronting Theory with Evidence, The MIT Pres: Cambridge: Massachusetts London, England,197-221.
• Wettestad, J. (1997). Acid Lessons? LRTAP Implementation and Effectiveness. Global Environmental Change 7:3,235-249.