Sultan Melikşâh Döneminde İran İsmâilî Örgütlenmesi ve Hasan Sabbâh

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 18 - 31, 30.06.2023

Ahmed Said Yalçınkaya

https://doi.org/10.58686/marufiktisat.1309294

Öz

Bu makale, Sultan Melikşâh döneminde İsmailîler ve Hasan Sabbâh arasındaki ilişkiye odaklanmaktadır. Sultan Melikşâh'ın hükümdarlığı, 11. yüzyılda Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun zirvesinde olduğu bir döneme denk gelir. İsmailîler, bu dönemde önemli bir dini hareket olarak ortaya çıkmıştır. Hareketin liderlerinden biri olan Hasan Sabbâh, İsmailî mezhebinin etkili bir temsilcisidir. İsmailî hareketinin sosyal, politik ve dini bağlamda nasıl etkili olduğu ve Sultan Melikşâh'ın hükümdarlığına nasıl meydan okuduğu incelenmektedir. Alamut Kalesi'nin İsmailîlerin merkezi olarak kullanılması ve bu dönemde gerçekleşen saldırılar ve suikastlar da ele alınmaktadır. Makalede, Sultan Melikşâh döneminde İsmailîlerin etkisi ve Hasan Sabbâh’ın liderliğinin rolü analiz edilmektedir. Ayrıca, İsmailîlerin hükümdarlık ve politik güç dengeleri üzerindeki etkileri ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun bu dönemdeki tepkileri de değerlendirilmektedir. Bu makale, Sultan Melikşâh döneminde İsmailîler ve Hasan Sabbâh konusunda kapsamlı bir anlayış sunmayı amaçlamaktadır. İsmailî hareketinin tarih içindeki yeri ve etkisi, bu dönemde yaşanan olaylar ve bu olayların sonuçları üzerine önemli bir perspektif sağlamaktadır. Makalenin sonuç bölümünde, İsmailîlerin Sultan Melikşâh dönemindeki faaliyetleri ve Selçuklu Devletinin tutumu hakkında genel bir değerlendirme yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İsmaililer, Melikşah, Nizamülmülk, Hasan Sabbah, Selçuklular, Ortaçağ

THE ISMAIL ORGANIZATION OF IRAN AND HASAN SABBÂH IN THE PERIOD OF SULTAN MELIKSHAH

Öz

This article focuses on the relationship between the Ismailis and Hasan Sabbah during the reign of Sultan Melikshah. Sultan Melikshah's rule corresponds to a period in the 11th century when the Great Seljuq Empire reached its zenith. The Ismailis emerged as a significant religious movement during this era, with Hasan Sabbah being one of its prominent leaders and a representative of the Ismaili sect.
This article examines the history, beliefs, and ideology of the Ismailis. It also explores how the Ismaili movement exerted influence in the social, political, and religious contexts and challenged the authority of Sultan Melikshah. The utilization of Alamut Castle as the Ismailis' central stronghold and the occurrence of attacks and assassinations during this period are discussed in detail.
Drawing upon contemporary sources and the works of historians, the article analyzes the impact of the Ismailis and the leadership role of Hasan Sabbah during Sultan Melikshah's reign. Furthermore, it evaluates the effects of the Ismailis on the dynamics of power and politics, as well as the responses of the Great Seljuq Empire during this period.
This article aims to provide a comprehensive understanding of the Ismailis and Hasan Sabbah during the reign of Sultan Melikshah. It offers an important perspective on the place and influence of the Ismaili movement in history, the events of this era, and their consequences. The conclusion section provides an overall assessment of the Ismailis' relationship with Sultan Melikshah's reign.

Anahtar Kelimeler

Ismailis, Melikshah, Nizam al-Mulk, Hasan Sabbah, Seljuks, Middle Ages

Kaynakça

• Aktan, A. (2014). “Selçuklu-Bâtınî Münasebetleri”. içinde Selçuklu Siyasi Tarihi(Bildiriler), ed. M. M. Hülagü, A. Yuvalı, A. Aktan, ve M. Kapanşahin. Ankara: TTK Yayınları.
• Avcu, A. (2018). Horasan-Maveraünnehir’de İsmailîlik. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Cüveynî, A. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. Ankara: TTK Yayınları.
• Daftary, F. (2005). İsmailîler: Tarihleri ve Öğretileri. İstanbul: Doruk Yayınları.
• el-Bündârî. (2016). Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbe-tü’l-Usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• el-Gazzâlî. (1993). Fedâihu’l Bâtıniye/El-Mustazhirî: Batınilğin İçyüzü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-Hüseyni, N. (1999). Ahbarü’d-Devleti’s-Selçukiyye. Ankara: TTK Yayınları.
• eş-Şehristânî. (2015). El-Milel ve’n-Nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• van Ess, J. (1987). “ʿAṭṭāš”. Encyclopædia Iranica III.
• Hodgson, M. G. S. (1955). The Order of Assassins: The Struggle of the Early Nizârî Ismâ’îlîs Against the Islamic World. Mouton & Co Publishers.
• Hodgson, M. G. S. (1968). “The İsma’ili State” editör J. A. Boyle. The Cambridge History of Iran V.
• İbnü’l Cevzî, S. (2011). Mir’âtü’z-Zaman fî Tarihi’l-Âyan’da Selçuklular. Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l-Cevzî, A. (2014). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular (H. 430-485=1038-1092) . Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (2016). el-Kâmil fi’t-Tarih. C. 10. İstanbul: Ocak Yayıncılık.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşâh. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kara, S. (2009). Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İstanbul: İZ Yayıncılık.
• Kaya, M. (1993). “Dârülhikme”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 8:537-38.
• Koca, S. (2011). Selçuklular Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kutlu, S. (2010). Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
• Lewis, B. (1971). “Ibn ‘Aṭṭāsh”. EI2(İng.) III.
• Lewis, B. (1995). Haşîşîler: Ortaçağ İslâm Dünyasında Terörizm ve Siyaset. İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Ocak, A. (2002). Selçukluların Dinî Siyaseti. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
• Öz, M. (2010). “Şia”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 39:111-14.
• Özgüdenli, O. G. (2017). Selçuklular: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). C. I. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Piyadeoğlu, C. (2017). “Selçuklu ve İsmailî Kalesi Girdkûh”. Türkiyat Mecmuası 27(1):249-57.
• Sevim, A. (2011). Ünlü Selçuklu Komutanları: Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur. Ankara: TTK Yayınları.
• Turan, O. (2014). Selçuklular Tarihi ve Türk - İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Watt, W. M. (1981). İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Ankara: Umran Yayınları.