Moral Based Economy

Yıl 2024, Sayı: 8, 4 - 22, 31.12.2024

Sercan Karadoğan

https://doi.org/10.58686/marufiktisat.1399776

Öz

This article examines the foundational role of Islamic ethics in shaping economic systems. It explores the historical and contemporary relationship between ethics and economics in Islam, delving into the principles and components of Islamic economics. After analyzing how ethics and economics are addressed in the Qur'an and Islamic tradition, the article discusses various socio-economic models and examples in Islamic economics literature. The conceptualization of Islamic moral economy, emphasizing the strong relationship between ethics and economics, is highlighted. The theoretical foundations of Islamic moral economy are evaluated through four main axioms: tawhid (unity), balance, free will, and responsibility. The Qur’anic birr verse and axioms derived from the Islamic moral system offer a guiding framework for achieving harmony and justice at both individual and societal levels. The study concludes that Islamic moral economy needs greater visibility as an alternative economic paradigm in the modern world.

Anahtar Kelimeler

Islamic Moral Economy, Ethics and Economics, Islamic Economics, History of Economic Thought

Ahlak Temelli Ekonomi: İslam Ahlak Ekonomisinin Kuramsal Temelleri ve Bileşenleri

Öz

Bu makale, İslam ahlakının ekonomik sistem üzerindeki kurucu rolünü ele almaktadır. Çalışma, İslam’da ahlak ve ekonominin ilişkisini tarihsel ve çağdaş bağlamlarda inceleyerek İslam ekonomisinin temellerini ve bileşenlerini değerlendirmektedir. İslam’da ve özellikle Kur’an’da ahlak ve ekonominin hangi kavramlar bağlamında ele alındığı incelendikten sonra, İslam ekonomisi literatüründe yer alan farklı sosyo-ekonomik modeller ve örnekler üzerinden bir tartışma yürütülmektedir. Ekonomiyle ahlak arasındaki güçlü ilişkiyi vurgulayan İslam ahlak ekonomisi kavramsallaştırması öne çıkarılmaktadır. İslam ahlak ekonomisinin kuramsal temelleri dört ana aksiyom çerçevesinde ele alınmaktadır: tevhid, denge, özgür irade ve sorumluluk. Kur’an’daki birr ayeti ve İslam ahlak sistemine dayalı aksiyomlar, bireysel ve toplumsal düzeyde uyum ve adaleti sağlamada yol gösterici bir model sunmaktadır. Sonuç olarak, İslam ahlak ekonomisinin modern dünyada alternatif bir ekonomik paradigma olarak daha fazla görünürlük kazanması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Ahlak Ekonomisi, Ahlak ve Ekonomi, İslam İktisadı, İktisadi Düşünce Tarihi

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

Maruf Eğitim Araştırma ve Dayanışma Vakfı

Teşekkür

Bu çalışmanın önemli bir bölümü İngiltere’de yaptığım TÜBİTAK destekli doktora araştırma programı sayesinde gerçekleşti. Türkiye’deki akademik yetkinliğin gelişmesi adına çok önemli bir hizmet olan TÜBİTAK’ın sunmuş olduğu bu programdan yararlanabildiğim için çok mutluyum. Bu vesileyle, TÜBİTAK’ın bana sunmuş olduğu doktora araştırması destek ve katkısından dolayı teşekkürlerimi sunmak istiyorum.

Kaynakça

• Aksak, E., & Asutay, M. (2015). The Maqasid and the Empirics: Has Islamic Finance Fulfilled Its Promise. Islamic Finance, 1.
• Al-Daghistani, S. (2017a). Morality or Money? Democracy and Islamic Economic Predicaments. Islam and Democracy (Poligrafi), 22(85/86), 105-130.
• Al-Daghistani, S. (2017b). The Making of Islamic Economics: An Epistemological Inquiry into Islam’s Moral Economic Teachings, Legal Discourse, and Islamization Process [Ph.D.]. Universiteit Leiden.
• Al-Daghistani, S. (2021). Ethical Teachings of Abū Hāmid al-Ghazālī: Economics of Happiness (1. bs). Anthem Press.
• Ali, A. J. (2014). The meaning and scope of business ethics in Islam. Içinde Business Ethics in Islam (1. bs, ss. 1-22). Edward Elgar Publishing.
• Al-Jarhi, M. A. (2020). Ekonomik Analiz: İslami bir Perspektif I (1. bs). Albaraka Yayınları.
• Asutay, M. (2013). Islamic moral economy as the foundation of Islamic finance. Içinde V. Cattelan (Ed.), Islamic Finance in Europe: Towards a Plural Financial System (1. bs, ss. 55-68). Edward Elgar.
• Asutay, M. (2014). İslam Ekonomisine Ekonomi Politik Bir Yaklaşım: Alternatif Bir Ekonomik Sistemi Sistemik Olarak Anlamak. İçinde S. Karadoğan (Ed.), İslam Ekonomisi: Tanım ve Metodoloji Üzerine Tartışmalar (1. bs, ss. 141-166). İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları.
• Asutay, M. (2016). İslam Ekonomisinin Arzuları ve Gerçekleri Arasındaki Uzaklaşma: Farklılığı Azaltmaya Yönelik Bir Politik Ekonomi Yaklaşımı (Divergence between aspirations and realities of Islamic economics: A political economy approach to bridging the divide). International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 2(3).
• Asutay, M. (2017). İslam Moral Ekonomisinin İdeallerine Karşın İslami Finansın Gerçekleri. İçinde S. Karadoğan (Ed.), İslam İktisat Düşüncesi: Birikim ve Yönelim (1. bs, ss. 225-255). İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları.
• Aydın, M. S. (1989). Ahlâk. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, ss. 10-14). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi. org.tr/ahlak#2-islam-felsefesi
• Beekun, R. I. (2004). İş ahlakı (1. bs). İGİAD.
• Beşer, A. H. (2014). Ahlakta İktisat: Ahlâk-ı Alâî’de İktisadi Meseleler. Turkish Journal of Business Ethics, 7(1), 5-33. https:// doi.org/10.12711/tjbe.2014.7.1.0137
• Çağlayan, H. (2014). İş Ahlakında İslam İnancının Rolü. Toplum Bilimleri Dergisi, 10(19), 83-97.
• Çağrıcı, M. (2006). İslam Düşüncesinde Ahlâk (3. bs). DEM Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2011a). Tedbîrü’l-medîne. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 259-260). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Çağrıcı, M. (2011b). Tedbîrü’l-menzil. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 260-261). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Çağrıcı, M. (2011c). Tehzîbü’l-Ahlâk. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 328-330). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Çağrıcı, M. (2019). Ana Hatlarıyla İslâm Ahlâkı (12. bs). Ensar neşriyat.
• El-Ashker, A. A.-F., & Wilson, R. (2006). Islamic economics: A short history. Brill.
• eş-Şeybâni, İ. M., & es-Serahsi, Ş.-E. (2019). Kitâbü’l-Kesb: İslam İktisadında Helal Kazanç (M. Baktır, Çev.; 1. bs). Albaraka Yayınları.
• Geçit, S. M. (2009). Ekonomi ve İnanç (Kur’an Ekseninde İktisadi Faaliyetin İnanç Boyutu). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ghazanfar, S. M. (2003). Medieval Islamic economic thought: Filling the “great gap” in European economics. RoutledgeCurzon.
• Ghazanfar, S. M. (2015). Skolastik İktisat ve Arap Âlimleri. İçinde S. M. Ghazanfar (Ed.), Ortaçağ İslam İktisat Düşüncesi: Batı İktisadındaki “Büyük Kayıp Halka”nın Telafisi (1. bs, ss. 27-47). Klasik Yayınları.
• Ghazanfar, S. M. (2020). Arap-İslam İktisadı. İçinde V. Barnett (Ed.), Dünya İktisadi Düşünce Tarihi (1. bs, ss. 367-389). Albaraka Yayınları.
• Ghazanfar, S. M., & Islahi, A. A. (2015). Bir Arap Skolastiğinin İktisat Düşüncesi: Ebû Hâmid el-Gazzâlî (450-505/1058- 1111). İçinde S. M. Ghazanfar (Ed.), Ortaçağ İslam İktisat Düşüncesi: Batı İktisadındaki “Büyük Kayıp Halka”nın Telafisi (1. bs, ss. 49-76). Klasik Yayınları.
• Islahi, A. A. (2005). Contribution of Muslim Scholars to Economic Thought and Analysis. Jeddah: Scientific Publishing Centre (KAAU). http://www.kau.edu.sa/Files/320/Researches/47308_18779.pdf
• Islahi, A. A. (2019). Müslümanların Ekonomi Bilimine Katkıları. İçinde M. K. Hassan & M. K. Lewis (Ed.), İslam ve İktisadi Hayat: Ana Konular ve Metinler (ss. 19-39). İktisat Yayınları.
• Islahi, A. A., & Mahmood, S. A. (1997). History of Economic Thought in Islam: A Bibliography. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/ download?doi=10.1.1.617.2287&rep=rep1&type=pdf
• Kalın, İ., & Nasr, S. H. (2005). Seyyid Hüseyin Nasr ile iş ahlakı, iktisadi faaliyet ve ekonomi-din ilişkileri üzerine. İslam Araştırmaları Dergisi, 18(4), 485-490.
• Kallek, C. (1997a). Asr-ı Saâdet’te yönetim-piyasa ilişkisi. İz.
• Kallek, C. (1997b). Ebu Yusuf’un İktisadi Görüşleri. İslam Araştırmaları Dergisi, 1, 1-18.
• Kallek, C. (1998). Hisbe. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 18, ss. 133-143). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kallek, C. (2002a). Kitâbü’l-Emvâl. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 98-100). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kallek, C. (2002b). Kitâbü’l-Harâc. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 101-104). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kallek, C. (2004). İslâm İktisat Düşüncesi Tarihi: Harâc ve Emvâl Kitapları (2. bs). Klasik Yayınları.
• Karadoğan, S. (2017).Kitap Tanıtımı Ekonomi ve Ahlak. Turkish Journal of Islamic Economics, 4(1), 113-116. https://doi. org/10.15238/tujise.2017.4.1.113-116
• Khan, M. A. (2014). What is Wrong with Islamic Economics? Analysing the Present State and Future Agenda. Edward Elgar Publishing. https://www.e-elgar.com/shop/gbp/what-is-wrong-with-islamic-economics-9781782544456.html
• Khan, M. A. (2016). Methodology of Islamic theory building: More examples. Journal of Islamic Economics, Banking and Finance, 12(2).
• Khan, M. A. (2017). İslam Ekonomisinin Mevcut Durumu ve Gelecek Araştırmaların Yönü. İçinde S. Karadoğan (Ed.), İslam İktisat Düşüncesi: Birikim ve Yönelim (1. bs, ss. 257-293). İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları.
• Khan, M. A. (2018). İslam İktisadının Meseleleri: Güncel Durum ve Geleceğin Bir Analizi (S. Karadoğan, Çev.; 1. bs). İktisat Yayınları.
• Naqvi, S. N. H. (1985). Ekonomi ve Ahlak (İ. Kutluer, Çev.; 1. bs). İnsan Yayınları.
• Naqvi, S. N. H. (2014). İslam Ekonomisinin Ahlaki Temelleri. İçinde
• S. Karadoğan (Ed.), İslam Ekonomisi: Tanım ve Metodoloji Üzerine Tartışmalar (1. bs, ss. 107-140). İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları.
• Naqvi, S. N. H. (2018). İslam, Ekonomi ve Toplum (O. Maraşlı, Çev.; 1. bs). İktisat Yayınları.
• Naqvi, S. N. H. (2019a). Ahlâklı Olmak ve İnsanın Esenliği Üzerine Görüşler: İslam İktisadına Bir Katkı (1. bs). İktisat Yayınları.
• Naqvi, S. N. H. (2019b). İslami Bir Ekonomik Modelin Veçheleri (S. Karadoğan, Çev.). İçinde S. Karadoğan (Ed.), İslam İktisat Sistemi: Teori ve Politika (1. bs, ss. 80-106). İslam Ekonomisi Enstitüsü Yayınları.
• Nasr, S. H. (2009). İslami Çalışma Ahlakı. İş Ahlakı Dergisi, 2(3), 143-151.
• Orhan, Z. H. (2021). Türkiye’de Banka Dışı Finansal Kurumlar ve İslam İktisadı Açısından Değerlendirilmesi (s. 41) [Araştırma Raporları]. İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı. https://doi.org/10.26414/ur09
• Orman, S. (1999). Başlangıcından Osmanlı’ya iktisadî düşünce tarihinin İslâmî kaynakları. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 6, Article 6.
• Orman, S. (2007). Gazâlî’nin İktisat Felsefesi (3. bs). İnsan Yayınları.
• Orman, S. (2010). İktisat, Tarih ve Toplum (2. bs). Küre Yayınları.
• Orman, S. (2013). Oikonomia’dan İlm-i Tedbir-i Menzil’e: İslam’ın Entelektüel Geleneğinde Medeniyetler Arası Bilgi Değişimi. İçinde R. Şentürk (Ed.), Medeniyet Ve Değerler Açık Medeniyet — İstanbul Yaklaşımı (1. bs, s. 21). İstanbul Ticaret Odası.
• Orman, S. (2015a). İslam Entelektüel Geleneğinde İktisadi Boyutun Teşekkülü: Şeybani, Serahsi ve Kitabu’l Kesb (I). İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 1, 1-35.
• Orman, S. (2015b). İslam Entelektüel Geleneğinde İktisadi Boyutun Teşekkülü: Şeybani, Serahsi ve Kitabu’l Kesb (II). İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 2, 23-67.
• Orman, S. (2016). İslam Entelektüel Geleneğinde İktisadi Boyutun Teşekkülü: Şeybani, Serahsi ve Kitabu’l Kesb (III). İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 1, 19-54.
• Orman, S. (2019). Medeniyet Analizi, Metametodoloji ve Metodoloji: “İslam Medeniyeti”nin Teşekkülünden Yeniden Teşekkülüne ve İslamî İktisada (1. bs). Albaraka Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2013). “İslâm İktisadı”na Giriş (3. bs). Dergâh Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2018). İktisat ve Ahlak. İçinde İnsan, Ahlâk ve İktisat (ss. 30-123). Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Toksarı, A. (1992). Birr. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 6, ss. 204-205). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Yaran, C. S. (2016). Ahlak ve Etik (2. bs), İstanbul: Rağbet Yayınları.