Türk Sineması’nda Dış Göç Olgusu: Sosyo-Kültürel Karşılaşmalar, Kimlik Çatışması ve Yabancılaşma

Yıl 2016, Sayı: 25 - MÜLTECİLER ve MEDYA - 2, 77 - 98, 01.06.2016

Ömer Osmanoğlu

Öz

Türkiye’de 1950’li yıllarda başlayan ve şehirlerdeki birçok problemin en büyük sebepleri arasında
gösterilen göç sorunu, günümüzde de devam etmektedir. Daha çok ekonomik ve sosyal faktörler
neticesinde ortaya çıkan göç, sosyal ve kültürel alanlarda çok yönlü değişimlerin ortaya çıkmasına neden
olmaktadır. Özellikle son zamanlarda Orta Doğu, Asya ve Afrika’da girişilen güç mücadelelerinin sebep
olduğu büyük göç hareketleri ve Suriye’de yaşanan dramatik süreç, göç meselesini kapsamlı bir biçimde
ele almayı zaruri kılmaktadır. İç ve dış göç, Türk Sineması’nda işlenen önemli temalardan birisidir.
Yönetmenler ve yapımcılar sosyal hayatı derinden etkileyen bu meseleye kayıtsız kalmamışlar ve farklı
dönemlerde çektikleri filmlerde göç konusuna da yer vermişlerdir. Bu çalışmada; dış göç konusuna
odaklanan Otobüs (1974), El Kapısı (1974) ve 40m² Almanya (1986) adlı Türk filmleri sinemasal
dramaturji ve söylem analizi yöntemiyle kritik edilerek göç konusu felsefî, sosyolojik ve psikolojik
boyutlarıyla incelenmektedir. Seçilen filmlerde, dış göçün yol açtığı kimlik çatışması, Doğu-Batı
karşıtlığı, yabancılaşma ve ötekileştirme sorunlarının ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Bu konunun
seçilme amacı, 1990 öncesinde Türk Sineması’nda dış göç temasının nasıl ele alındığını analiz etmek
ve bu vesileyle bir zamanlar Türk vatandaşlarının da “el kapıları”nda göçmen olduğunu ve günümüzde
Suriyeli göçmenlerin yaşadıklarına benzer trajedileri onların da tecrübe ettiğini hatırlatmak ve empati
kurulmasına katkı sağlamaktır

Anahtar Kelimeler

Dış Göç, Sinema, Kimlik Çatışması, Doğu-Batı Karşıtlığı, Yabancılaşma

Kaynakça

• Adorno, T. W. (1998). Minima moralia. O. Koçak & A. Doğukan (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Aytaç, Ö. (2004). Kapitalizm ve hegemonya ilişkileri bağlamında boş zaman. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi. Aralık, 28, 115-138.
• Bauman, Z. (2003). Modernlik ve müphemlik. İ. Türkmen (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bayraklı, C. (2007). Dış göçün sosyo-ekonomik etkileri: Görece göçmen konutları’nda (İzmir) yaşayan Bulgaristan göçmenleri örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bulunmaz, B., & Osmanoğlu, Ö. (2016). Yeşilçam Sineması’nda İstanbul-Değişen kültür ve toplumsal yaşam. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları.
• Çelik, H., & Ekşi, H. (2008). Söylem analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı 27, Cilt I, 99-117. Çiğdem, A. (2008). Akıl ve toplumun özgürleşimi – Jürgen Habermas ve eleştirel epistemoloji üzerine bir çalışma. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çilingir, A. (2009). Türk Sinemasında dış göç olgusunun toplumsal cinsiyet bağlamında incelenmesi -El kapısı filmi örneğinde-. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, M. (2008). Sinemada ‘öteki’. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Derrida, J. (2003). “Teoriyi izlemek”, teoriden sonra hayat. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Diken, B., & Laustsen, C. B. (2010). Filmlerle sosyoloji. S. Ertekin (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Doyuran, B. (2006). Batı Avrupa’da Türk dış göç sürecinin güncel boyutları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Durugönül, E. (1997). Sosyal değişme, göç ve sosyal hareketler. II. Ulusal Sosyoloji Kongresi: Toplum ve Göç (ss. 95-100). Ankara: DİE.
• Geyer, R. F. (2004). Sociology of alienation. N. J. Smelser & P. B. Baltes (Ed.). International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Oxford: Elsevier Science Ltd.
• Giddens, A. (1998). Modernliğin sonuçları (2. baskı). E. Kuşdil (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji. C. Güzel (Haz.), H. Özel, A. Sönmez; Z. Mercan, İ. Yılmaz, E. Rızvanoğlu, M.A. Sarı, Ş. P. Güzel, E. Rızvanoğlu, M. Özcan (Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları. Güçhan, G. (1993). Sinema-toplum ilişkileri. Kurgu Dergisi, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi, 12, 51-71.
• Güvenç, B. (1993). Türk kimliği. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Horkheimer, M. (1986). Akıl tutulması. O. Koçak (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• İçduygu, A., Sirkeci, İ. & Aydıngün, İ. (1998). Türkiye’de iç göç ve iç göçün işçi hareketlerine etkisi. A.
• İçduygu (Ed.), Türkiye’de İç Göç içinde (ss. 207-244). İstanbul: Tarih Vakfı Yayını.
• Karadaş, Y. (2008). Doğu’nun batıcı üretimi: Ziya Gökalp’te şarkiyatçılık. İstanbul: Anahtar Kitaplar. Kırlı, F. (2010). Göçmen kimliğinin ‘Otobüs’ filminde temsili. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Anabilim Dalı.
• Laclau, E. (1996). Evrensellik, kimlik ve özgürleşme. E. Başer (Çev.). İstanbul Birikim Yayınları.
• Lefebvre, H. (1998). Modern dünyada gündelik hayat. I. Gürbüz (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Levinas, E. (1969). Totality and infinity: An essay on exteriority. A. Lingis (Çev.). Pittsburgh: Duquesne University Press.
• Makal, O. (1987). Sinemada yedinci adam: Türk sinemasında iç ve dış göç olayı. İstanbul: Marş Matbaası.
• Mani, S. M. (2009). Devletler özel hukukunda göçmenlerin statüsü ve göçmenlere ait düzenlemeler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Marcuse, H. (1975). Tek boyutlu insan. A. Timuçin & T. Tunçdoğan (Çev.) İstanbul: Mey Yayınları.
• Marx, K. (1986). 1844 felsefe yazıları. M. Belge (Çev.). Ankara: V Yayınları.
• Monaco, J. (2002). Bir film nasıl okunur? E. Yılmaz (Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk sineması. C. I, İstanbul: Kitle Yayınları.
• Onur, H. (2003). Öteki sorunsalının ‘alterite’ kavramı çerçevesinde yeniden okunması üzerine bir deneme. Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 21, Sayı 2, 255-277.
• Öncü, A., & Weyland, P. (2013). Küreselleşen kentlerde yaşam alanları ve kimlik mücadeleleri. A. Öncü, P. Weyland (Der.), L. Şimşek, N. Uygun (Çev.) Mekan, kültür, iktidar-küreselleşen kentlerde yeni kimlikler içinde (4. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Said, E. (2003). Şarkiyatçılık, B. Ülner (Çev.). İstanbul: Metis.
• Sarup, M. (1996). Identity and narrative. R. Tasneem, G. Athens (Ed.). Identity, culture and the post-modern world. The University of Georgia Press.
• Sözen, M. (2013). Sinemasal dramaturgi ve örnek bir çözümleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, Mayıs-Haziran’13, Sayı: 11, 100-119.
• Tekeli, İ. (2008). Göç ve ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toksöz, G. (2006). Uluslararası emek göçü. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Tolan, B. (1981). Çağdaş toplumun bunalımı. Ankara: A.İ.T.İ.A. Yayınları.
• Tüfekçi, S. (2002). Kırsal kesimlerden büyükşehirlere göç ve göçün aile yapısındaki meydana getirdiği değişiklikler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üstün, N. (1978, 01 Temmuz). Bir otobüs’ün getirdikleri. Cumhuriyet Gazetesi.
• Weisskopf, W. A. (1996). Yabancılaşma ve iktisat. Ç. Koç (Çev.). Anahtar Kitapları, İstanbul.
• Yapıcı, F. (2004). 1990’lardan günümüze Amerikan savaş filmlerinde üçüncü dünya ülkelerinin sunumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.