Karadeniz Havzası Jeopolitiğinde Güç Mücadelesinin Arka Planı ve Bölgesel Güvenliğin Uluslararası Önemi

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı Nisan 2017, 95 - 108, 10.05.2017

Nadire Filiz İrge

Öz

Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya arasında bir geçiş güzergâhı olan ve Soğuk Savaş sonrası en fazla

jeopolitik değişime uğrayan Karadeniz Havzası’nda, küresel güçlerin önceliklerinin ve bölgesel

aktörlerin beklentilerinin de değişmesiyle birlikte, rekabet ve hâkimiyet mücadelesi çok yönlü bir boyut

kazanmıştır. Bölgenin risk taşıyan özellikleri ile birlikte güvenlik algısı da değişerek çok daha kapsamlı

bir hale gelmiştir. Bölge ülkeleri kendi çıkarları ve Karadeniz Havzası’nın güvenliği bakımından,

birbirlerine karşı tehdit algılamalarını değiştirerek kapsamlı işbirliği girişimleri gerçekleştirmişlerdir.

Ancak bölge ülkeleri ABD ve NATO yoluyla kendilerini güvenlikli bölge, AB’ye girerek de ekonomik

sorunlarını çözmeyi hedefledikleri için, kendi aralarındaki işbirliği süreçleri de zayıf kalmaktadır.

Karadeniz Havzası güvenliğini içeren bir diğer önemli konu da Soğuk Savaş sonrası Türkiye-

Rusya Federasyonu ilişkilerinde görülen yumuşama ve işbirliği çalışmalarıdır. Montreux Boğazlar

Sözleşmesi’ne göre Karadeniz, kıyıdaş ya da sınırdaş olmayan küresel güçlerin savaş gemilerini

sokamadığı tek denizdir. Türkiye-Rusya, Boğazlardan geçiş ve Karadeniz’de askeri güç bulundurmak

konusunda aynı görüşü paylaşmışlardır. Fakat ABD ve AB, Karadeniz’de deniz gücü bulundurmayı

engelleyen Montreux’nün değiştirilmesini istemektedirler. Türkiye ile Rusya arasında küreselleşme ile

gelişen ekonomik ilişkilerde enerji konusunun ön plana çıkması gibi, Karadeniz’in güvenliği konusunda

da, iki ülke arasında ittifakın öne çıktığı görülmektedir. Avrasya’nın merkezinde yer alan Karadeniz

bölgesinde ABD özellikle son yıllardaki girişimleri ile bir etki alanı yaratmaya çalışmaktadır. Kafkasya

ve Balkanlar’da olduğu gibi dünyanın diğer çatışma bölgelerine de yakın mesafede bulunan bölgede,

dengenin değişmesi durumunda, Karadeniz’de olduğu kadar Kafkasya ve Ortadoğu’daki süreçlerin de

olumsuz etkilenebileceğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz Jeopolitiği, Güvenlik Konsepti, Enerji, Türkiye, Rusya

Kaynakça

• Al, A.(2016) “Ekonomik (Finansal) Krizin Kavramsal Çerçevesinin Küresel Yönetişim Açısından Değerlendirilmesi”, içinde A. Al (der), Uluslararası Politik Ekonomi Ekonomik Krizler ve Türkiye, İstanbul: BKY Yayınları, 13-36
• Bazin, M. & Tapia, S. (2015) Türkiye Coğrafyası, (Çev. Arzu Nilay Kocasu), İstanbul: İletişim Yayınları
• Davutoğlu, A. (2004) Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, İstanbul: Küre Yayınları
• Davutoğlu, A. (2014) Küresel Bunalım 11 Eylül Konuşmaları, İstanbul: Küre Yayınları
• Dedeoğlu, B. (2008) Değişen Dünyada Yeni Dengeler, İstanbul: İlgi Kültür-Sanat Yayıncılık
• Dedeoğlu, B. (2014) Uluslararası Güvenlik ve Strateji, İstanbul: Yeniyüzyıl Yayınları
• Durgun, S. (2015) “Okul Coğrafyasında Türkiye Anlatılarının İnşası ve Bugünü”, içinde M. Yeşiltaş, S.
• Durgun ve P. Bilgin, Türkiye Dünyanın Neresinde? Hayali Coğrafyalar, Çarpışan Anlatılar, 95-118
• Enerji ve Tabi Kaynakları Bakanlığı, Uluslararası Boru Hatları ve Boru Hattı Projeleri, <http://www.enerji. gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Uluslararasi-Boru-Hatlari-ve-Boru-Hatti-Projeleri>, (e.t. 03.02.2017)
• Fukuyama, F. (1993) Tarihin Sonu ve Son İnsan, (Çev. Zülfü Dicleli), İstanbul: Simavi Yayınları,
• Gilpin, R. (2015) Uluslararası İlişkilerin Ekonomi Politiği, (Çev. M. Duran & S. Oktay) Ankara: Kripto Basım Yayım Ltd. Şti.
• Hatipoğlu, E. (2005) “Orta Asya’daki Son Gelişmeler ve Türkiye”, içinde G. Güngörmüş (der), Uluslararası Çatışma Alanları ve Türkiye’nin Güvenliği, İstanbul: Okumuş Adam Yayınları,
• Hatipoğlu, E. & Sağlam, Ç. (2013) Soğuk Savaş Sonrası Türk - Rus İlişkilerinde Kamu Diplomasisi Türkiye’nin Rusya’da Uyguladığı Kamu Diplomasisi, Ankara: Bizim Akademi Yayınları
• İlhan, S (1999) Dünya Yeniden Kuruluyor Jeopolitik ve Jeokültür Tartışmaları, İstanbul: , Ötüken Yayınları
• İrge, N. F. (2006) Sovyetler Rusya Federasyonu’na (Balkanlar-Orta Asya-Kafkaslar) Kapitalist Kuşatma, İstanbul: IQ Yayıncılık
• Öğütçü, B. (2016) “Küresel Aktörler Olarak ABD ve Rusya’nın Kırım Politikası”, içinde VIII. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi” Küresel ve Bölgesel Sistemde Devlet ve Devletdışı Aktörler Özel Kitapçığı, 28-29 Kasım 2016 Uludağ Üniversitesi Mete Cengiz Kültür Merkezi, Bursa: Dora Basım Yayın Ltd. Şti., 15
• Özey, R. (2002) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, İstanbul: Aktif Yayınevi
• Ruintan, S. (2016) “XXI. Yüzyılda ABD ve Rusya’nın Güney Kafkasya’da Güç Politikaları: “Yumuşak Güç, “Sert Güç”, içinde VIII. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi, Küresel ve Bölgesel Sistemde Devlet ve Devletdışı Aktörler Özel Kitapçığı, 28-29 Kasım 2016, Uludağ Üniversitesi Mete Cengiz Kültür Merkezi, Bursa: Dora Basım - Yayın, 13
• Sıkacık S. & Kaya F.(2016) “Rusya Federasyonu’nun Yakın Çevre Doktrini Kapsamında Dağlık Karabağ ve Ukrayna Politikalarını Anlamak”, içinde VIII. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi Küresel ve Bölgesel Sistemde Devlet ve Devletdışı Aktörler Özel Kitapçığı, 28-29 Kasım 2016 Uludağ Üniversitesi Mete Cengiz Kültür Merkezi, Bursa: Dora Basım Yayın Ltd. Şti., 14.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ), <http://www.mfa.gov. tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa>, (e.t. 3.1.2017)
• Tüysüzoğlu, G. (2012) Karadeniz Havzası’nın Mevcut Görünümü ve KEİT’in İstanbul Zirvesi, <politikaakademisi.org/2012/06/28/karadeniz-havzasinin-mevcut-gorunumu-ve-keitin-istanbulzirvesi/> (e.t. 3.1.2017)
• Tüysüzoğlu, G. (2013) “Çok Kutupluluk Tartışmaları ve Karadeniz Havzası’nın Bölgesel Görünümü (Debates on Multipalarity and the Regional Outlook of the Blacksea Basin)”, içinde A. Yalçınkaya & Ş. Yazğan (der), Siyaset; Ekonomi ve Toplum Üzerine 4. Uluslararası Mavi Karadeniz Kongresi; Çatışma Çözümü, İşbirliği ve demokratikleşme İçin Yerel ve Uluslararası Perspektifler, 25-26 Kasım 2013 Marmara Üniversitesi İstanbul: Gündoğan Yayınları,
• Yalçınkaya, A. (2004) Yetmiş Yıllık Kriz Sovyetler Birliği’nde Moskova-Türkler İlişkileri, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş
• Yalçınkaya, A. (2006) Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler Etnik Düğümden Küresel Kördüğüme, Ankara: Lalezar Kitabevi