On Dokuzuncu Yüzyılda Nahda Hareketi: Modern Arap Düşüncesinin Oluşumu, Kapsamı ve Sınırları

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 1, 103 - 120, 11.08.2015

Ecehan Somuncuoğlu

Öz

Nahda hareketi, Arap dünyasında modernleşme sürecinin erken dönemi olarak kabul edilir. On
dokuzuncu yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünün ve Avrupa’nın hegemonik bir güç
haline gelmesinin kesiştiği tarihsel anın, Arap düşünce sistematiğindeki etkisini ifade eder. Arapça
literatürde, “Arap uyanışı” ya da “Arap rönesansı” olarak tanımlanan nahda, siyasal ve kültürel bir
harekettir. Arap toplumunun geçirdiği yapısal değişikliklerin sonucu olarak ortaya çıkan baskılar
karşısında, modern Arap düşüncesinin doğasına ilişkin ipuçları sunmaktadır. Arap kimliğinin
içeriği, temelleri, ortaya çıkışı, gelişimi ve Arap toplumunun tarihsel kırılma anlarında, bu kimliğin
karşı karşıya kaldığı krizler, hem tarihsel hem de toplumsal açıdan üzerinde durulması gereken
konular arasındadır. Bu makalede, günümüzün aktüel ve potansiyel çatışma alanlarından biri olan
Arap Orta Doğu’sunun, içinden geçmekte olduğu yeni dönemi, Arap düşünce dünyasında yaşanan
uzun erimli kriz bağlamında anlamlandırmak için, modern Arap düşüncesinin temellerinin
tartışılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Uyanışı, Modern Arap Düşüncesi, Arap Kimliği

Kaynakça

• Abdülmelik, E., A.L. Tibawi ve A. Hamid (1998) Krizdeki Oryantalizm-Eleştiriler (çev. Ahmet Aydoğan, vd.), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Abou-El-Haj, R. A. (2000) Modern Devletin Doğası 16.yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (çev. O. Özel ve C. Şahin), Ankara: İmge Kitabevi.
• Abu Manneh, Butrus (1980) “The Christians Between Ottomanism And Syrian Nationalism: The Ideas Of Butrus al-Busrani”, International Journal of Middle East Studies, 11(3): 287-304.
• Altındağ, Ş. (1945) Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi 1830-1841, Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
• Al-Azmeh, A. (2003) İslamlar ve Moderniteler (çev. E. Gen), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Al-Azmeh, A. (1995) “Nationalism and Arabs”, Arab Studies Quarterly, 17(1-2).
• Amin, S. (2011) “Bir Arap Baharı mı?” (çev. K. Nazım ve O. Gayretli),, Monthly Review Bağımsız Sosyalist Dergi 28:13-35.
• Amin, S. ve A. El Kenz (2006) Avrupa ve Arap Dünyası (çev. K. Ülker), İstanbul: Versus Yayınları.
• Antonius, G. (1934) “Syria and French Mandate”, International Affairs (Royal Institute of International Relations, 1931-1939), 13(4): 523-529.
• Arslan, E. Ş. (2005) Bir Aydının Gözüyle Osmanlı Tarihi ve Birinci Dünya Savaşı (çev. S. Meydan ve A. Meydan), İstanbul: Çatı Yayınları.
• Ayalon, A. (2008) “Private Publishing in the Nahda”, International Journal of Middle East Studies, 40(4): 561-577.
• Ayubi, N. (1993) Arap Dünyasında Din ve Siyaset (çev. Yavuz Alogan), İstanbul: Cep Kitapları.
• Baktıaya, A. (2009) Osmanlı Suriye’sinde Arapçılığın Doğuşu, İstanbul: Bengi Yayınları.
• Barbir, K. K. (2010) “Bellek, Miras ve Tarih: Arap Dünyasında Osmanlı Mirası”, içinde L. C. Brown (der.) İmparatorluk Mirası Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı Damgası (çev. G. Çağalı-Güven), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bayat, A. (1994) İslam, Halk ve Devlet (çev. S. Oğuz), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2004) Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozarslan, H. (2012) Ortadoğu’nun Siyasal Sosyolojisi, Arap İsyanlarından Önce ve Sonra (çev. Melike Işık Durmaz), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cleveland, W. L. (1991) Batı’ya Karşı İslam Şekip Arslan’ın Mücadelesi (çev. S. Ayaz), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Cleveland, W. l. (2008) Modern Orta Doğu Tarihi (çev. M. Harmancı), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Cuayyıt, H. (1995) Avrupa ve İslam (çev. K. Kahraman vd.), İstanbul, İz Yayıncılık.
• Dawn, E. (1998) Osmanlıcılıktan Arapçılığa (çev. B. Aydın ve T. Temiz), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• El-Cabiri, M. A. (2011) Çağdaş Arap-İslam Düşüncesinde Yeniden Yapılanma, (çev. A. İ. Pala ve M Ş. Çıkar), İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Esposito, J. L. (2002) İslam Tehdidi Efsanesi (çev. Ö. Baldık, A. Köse ve T. Küçükcan), İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Fahmy, K. (2010) Paşa’nın Adamları Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır (çev. D. Zarakolu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gencer, B. (2008). İslam’da Modernleşme 1839-1939, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Gibb, H. A. R (1991) İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar (çev. K. Durak, vd.), İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Hourani, A. (1994), Çağdaş Arap Düşüncesi (çev. L. Boyacı ve H. Yılmaz), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hourani, A. (1995) “Osmanlı Reformu ve Eşraf Politikaları”, S. Shaw, A. Hourani, K. Karpat, R. Davison, E. Kuran ve K. Salibi (der.) Ortadoğu’da Modernleşme, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hüseyin, M. (2004) Modernizmin İslam Dünyasına Girişi (çev. S. Özel), İstanbul, İnsan Yayınları.
• İnalcık, H. ve M. Seyitdanlıoğlu (2006) Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ankara: Phoenix Yayınları.
• İnayet, H. (1991) Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri (çev. H. Kırlangıç), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Karpat, K. (2011) Osmanlı’dan Günümüze Orta Doğu’da Millet, Milliyet ve Milliyetçilik (çev. R. Boztemur), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. (2013) İslam’ın Siyasallaşması Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması (çev. Ş. Yalçın), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, H. (1998) Jön Türkler ve Araplar, Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918) (çev. T. Yöney), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Keddie, N. R.(1969) “Pan-Islam as Proto-Nationalism”, The Journal of Modern History, 41(1): 17-28.
• Khalidi, R. (1991) “Ottomanism and Arabism in Syria Before 1914: A Reassessment”, içinde R. Khalidi, L. Anderson, M. Muslih ve R. S. Simon (der.), The Origins of Arab Nationalism, New York: Colombia University Press.
• Kuran, T. (2012) Yollar Ayrılırken Ortadoğu’nun Geri Kalma Sürecinde İslam Hukukunun Rolü (çev. N. Elhüseyni), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lapidus, I. M. (1996) Modernizme Geçiş Sürecinde İslam Dünyası (çev. İ. S. Üstün), İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Laroui, A. (1993) Tarihselcilik ve Gelenek (çev. H. Bacanlı), İstanbul: Vadi Yayınları.
• Lewis, B. (2009) Tarihte Araplar (çev. H. D. Yıldız), İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Lewis, G. (2003) “Dildeki Osmanlı Mirası”, içinde L. C. Brown (der.) İmparatorluk Mirası Balkanlar’da ve Orta Doğu’da Osmanlı Damgası (çev. G. Çağalı-Güven), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lockman, Z. (2009) Hangi Orta Doğu, Oryantalizm Tarih Siyaset (çev. B. Birinci), İstanbul: Küre Yayınları.
• Lutskiy, B. (2011) Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi (çev. T. Keskin), İstanbul: Yordam Kitap.
• Mardin, Ş. (1995) Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marsot, A. L. A. (2007) Mısır Tarihi Arapların Fethinden Bugüne (çev. G. Çağalı-Güven), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2000) İmparatorluğun En Uzun Yılı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Palmer, A. (1993) Osmanlı İmparatorluğu Son Üç Yüz Yıl Bir Çöküşün Yeni Tarihi (çev. B. Çorakçı-Dişbudak), İstanbul: Sabah Yayınları.
• Ramazan, T. (2013) İslam ve Arap Uyanışı, İstanbul: Açılım Kitap.
• Said, E. (1998) Oryantalizm (Doğubilimi) Sömürgeciliğin Keşif Kolu (çev. N. Uzel), İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Sayyid, S. (2000) Fundamentalizm Korkusu, Avrupamerkezcilik ve İslamcılığın Doğuşu (çev. E. Ceylan ve N. Yılmaz), Ankara: Vadi Yayınları.
• Sharabi, Hisham (1988) Neopatriarchy, The Theory of Distorted Change in Arab Society, New York: Oxford University Press.
• Sorman, G. (2006) Rifaa’nın Çocukları, Müslüman Modernler (çev. P. Tacar), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Temimi, A. (2009) “Arap Sekülerizminin Kökenleri”, içinde A. Temimi (der.) Orta Doğu’da Modernleşme İslam ve Sekülerizm (çev. G. Bayır), İstanbul: İlimyurdu Yayıncılık.
• Tibawi, A. L. (1998) “İngilizce Konuşan Oryantalistler, İslam’a ve Arap Milliyetçiliğine Yaklaşımlarına Dair Bir Eleştiri”, içinde A. L. Tibawi, E. Abdülmelik ve H. Algar (der.) Krizdeki Oryantalizm-Eleştiriler (çev. A. Aydoğan, vd.), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Tibi, B. (1998) Arap Milliyetçiliği (çev. T. Temiz), İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Wallerstein, I. (2005) Modern Dünya Sistemi Kapitalist Tarım ve 16. Yüzyılda Avrupa ve Dünya Ekonomisinin Kökenleri, Cilt.1 (çev. L. Boyacı), İstanbul: Bakış Yayınları.
• Zeine, N. Z. (2003) Türk-Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu (çev. E. Akbaş), İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Zeydan, C. (2012) İslam Uygarlıkları Tarihi, 2. Cilt (çev. N. Gök), İstanbul: İletişim Yayınları.