Lozan Perspektifinden Türkiye’de Azınlık Politikaları (1923-2016)

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 25 - 50, 26.10.2017

Bilal Eryılmaz Mücahit Bektaş

https://doi.org/10.14782/sbd.2017.64

Cited By: 2

Öz

Cumhuriyet idaresinde, Osmanlının son dönemlerinde olduğu gibi, “azınlık sorunu” önemli bir gündem maddesi olarak varlığını korumuştur. Cumhuriyet idaresi, Osmanlı’dan farklı olarak, yeni bir ulus inşa etme politikasını benimsemiştir. Bu politika, azınlıkların demografik ve ekonomik yapısı, Lozan’la verilen hakları, dini, eğitsel ve kültürel kurumları üzerinde önemli ölçüde etki etmiştir. Devletin azınlıklara ilişkin politikaları, Lozan Barış Antlaşmasında belirlenen çerçevede, Tek Parti döneminden günümüze kadar ana hatlarıyla dönemsel olarak incelenmiştir. Çalışmanın ampirik araştırma kısmında, gayrimüslim azınlıklar üzerinde uygulanan politikalar, temsilcileriyle yapılan derinlemesine mülakat yöntemiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Rum-Ortodoks, Ermeni ve Yahudi cemaat temsilcileriyle mülakat gerçekleştirilmiş ve sorunlar eğitim, vakıf, dış politika, vatandaşlık ve cemaat yönetimi olmak üzere beş ana grupta toplanmıştır. Yapılan mülakat sonucunda, 2000’li yıllarda demokratikleşme ve Avrupa Birliği ile uyum süreci reformlarıyla bir takım olumlu gelişmelerin sağlandığı, ancak yetersiz kaldığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte, 2000’li yılların başından itibaren açılan yeni politikalar vadisinde, ilişkilerin dini bağlamından uzaklaşarak hukuki temele oturtulması yönünde önemli bir aşamaya geçilmekte olduğu; bu sürecin diğer toplum kesimleri üzerinde olduğu gibi gayrimüslim azınlıklar özelinde de vakıflar ve temel haklar noktasında önemli gelişmelerin yaşanmasına fırsat sağladığı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rum-Ortodoks, Ermeni, Yahudi, Azınlık Politikaları, Türkiye

Kaynakça

• AA. (2015). Azınlık okullarına öğrenci kaydı. Retrieved April 5, 2017, from http://www.hurriyet.com.tr/ azinlik-okullarina-ogrenci-kaydi-29452729
• Akturk, S. (2015). Religion and Nationalism: Contradictions of Islamic Origins and Secular Nation-Building in Turkey, Algeria, and Pakistan*. Social Science Quarterly, 96(3), 778–806. http://doi.org/10.1111/ ssqu.12191
• Aktürk, Ş. (2009). Persistence of the Islamic Millet as an Ottoman Legacy: Mono-Religious and Anti-Ethnic Definition of Turkish Nationhood. Middle Eastern Studies, 45(6), 897–898.
• Anıl, B. (2010). Türkiye-Almanya İlişkileri ve Türkiye’nin AB Üyelik Süreci. Retrieved August 17, 2017, from http://www.bilgesam.org/incele/762/-turkiye-almanya-iliskileri-ve-turkiye’nin-ab-uyelik-sureci/#. WZTC8-IYMo4
• Atlı, C. (2014). İngiliz ve Cumhuriyet Arşiv Belgeleri Işığında 6-7 Eylül Olayları. Electronic Turkish Studies, 9(10), 1183–1197.
• Babaoğlu, R. (2012). 6/7 Eylül 1955 Olaylarının Türkiye Rumları Üzerindeki Etkileri (1955-1959). Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Barkey, K. (2005). Islam and Toleration: Studying the Ottoman Imperial Model. International Journal of Politics, Culture, and Society, 19(1–2), 5–19.
• Başgil, A.F. (2014), 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 3. baskı, İstanbul: Kubbealtı.
• Bebiroğlu, M. (2008). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Nizamnameleri. (C. Külekçi, Ed.). İstanbul: Akademi Matbaası.
• Beylunioğlu, A. M. (2015). Freedom of Religion and Non-Muslim Minorities in Turkey. Turkish Policy Quarterly, 13(4), 139–147.
• Bileydi-Koç, M. (2012). Atatürk’ün Vatandaşlık Anlayışı ve Günümüzde Yahudiler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (84), 1–39.
• Bozkurt, G. (1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Braude, B. (1999). Millet Sisteminin İlginç Tarihi. In G. Eren (Ed.), Osmanlı 4; Toplum (pp. 245–254). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Braude, B. (1982). Foundation Myths of the Millet System. In B. Braude & B. Lewis (Eds.), Christians and Jews in the Ottoman Empire: Functioning of aPlural Society Volume I (pp. 69–88). New York: Holmes&Meier Publishers INC.
• Coşar, N. (2003). Varlık Vergisi Konusundaki Yolsuzluk Söylentileri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 58(2), 1–27.
• Çanakçı, D., & Caymaz, B. (2014). Kolektif Belleğin Işığında Günümüzde İstanbul Rumları. Alternatif Politika, 6(2), 300–330.
• Çelebi, E. (2006). Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Oluşturulan Komisyonlardan Muhtelit Mübadele Komisyonu ve Faaliyetleri. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 107–120.
• Demir, Ş. (2007). Adnan Menderes ve 6/7 Eylül Olayları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, (12), 37–63.
• Demirel, I. (2010). Çanakkale Yahudi Cemaati İle Gayrimüslim Politikalarının İzinde. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Deri, M. (2009). Türkiye’de Azınlıklar ve Azınlık Okulları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Dokuyan, S. (2014). Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 23–55.
• Duru, B. (2009). 1941: Kıtlık Yılında Milli Korunma Kanunu Uygulamaları. In B. A. Güler (Ed.), Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1940-1949 (pp. 159–224). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Erdoğan, H. (2013). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikalarından Birisi Olan İhtiyat Askerliğinde Süryani Kadimler. International Journal of Social Science, 6(6), 1421–1431.
• Eryılmaz, B. (1996). Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları. Eryılmaz, B. (1999). Osmanlı Devleti’nde Farklılıklara ve Hoşgörüye Kavramsal Bir Yaklaşım. In G. Eren (Ed.), Osmanlı 4; Toplum (pp. 236–241). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Goularas-Bayındır, G. (2012). 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması. Alternatif Politika, 4(2), 129–146.
• Göztepe, E. (2004). Yurttaşlığın Kamusal ve Ulusüstü Boyutu: Avrupa Yurttaşlığı ve “Göçmen Forumu” Örnekleri. In M. Özbek (Ed.), Kamusal Alan (pp. 321–340). İstanbul: Hil Yayın.
• Gülen, A. (2012). İnönü Hükümetleri’nin Kıbrıs Politikası (1961-1965). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 13(50), 389–428.
• Gülmez, N., & Taşkınoğlu, M. (2013). 1954 Kıbrıs Olaylarının İzmir Basınına Yansımaları. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 13(26), 185–222.
• Gültekin, U. (2015). Azınlık okullarının dertleri birkaç günde çözülebilir. Retrieved April 5, 2017, from http://www.agos.com.tr/tr/yazi/10511/azinlik-okullarinin-dertleri-birkac-gunde-cozulebilir
• Güven, D. (2010). Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül 1955 Olayları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnci, İ. (2012). İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Varlık Vergisi Uygulaması. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 272–290.
• Karabulut, K. (2005). 11 Teşrinisani 1942 Tarihli Varlık Vergisi’ne Bir Bakış. Ankara ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (27), 325–339.
• Karaosmanoğlu, K. (2010). Reimagining minorities in Turkey: Before and after the AKP. Insight Turkey, 12(2), 193–212.
• Kaya, A. (2003). ‘Ulusal Yurttaşlıktan Çoğul Yurttaşlığa? Yurttaşlık Kuramlarına Eleştirel Bir Yaklaşım. In A. Kaya & G. G. Özdoğan (Eds.), Uluslararası İlişkilerde Sınır Tanımayan Sorunlar: Göç, Yurttaşlık, İnsan Hakları, Toplumsal Cinsiyet, Küresel Adalet ve Güvenlik (pp. 149–187). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kenanoğlu, M. M. (2007). Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları. Kızılkan-Kısacık, Z. (2010). Europeanization of minority rights: discourse, practice, and change in Turkey (EDAP No. 01/2010).
• Koçak, C. (2004). Varlık Vergisi Üzerine Birkaç Belge: Varlık Vergisi’ne Tepkiler. Toplumsal Tarih Dergisi, 21(122), 22–25.
• Köker, L. (1999). Ulusal Kimlik ve Devlet Meşruiyeti: Türkiye’nin Demokratik Deneyiminin Çelişkileri. In E. Özdalga & S. Persson (Eds.), Sivil Toplum, Demokrasi ve İslam Dünyası (pp. 83–96). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Köker, L. (2004). Demokratik Meşruluk, Kamusal Alan ve Çokkültürlülük Sorunu. In M. Özbek (Ed.), Kamusal Alan (pp. 309–320). İstanbul: Hil Yayın.
• Kymlicka, W. (1992). Two Models of Pluralism and Tolerance. Analyse Und Kritik.
• Macar, E. (2004). Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MEB. (2016). Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2015/’16. Ankara: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Muratyan, N. (2011). Türkiyeli Ermenilerde Kolektif Korku Gündelik Hayatta Korku Altında Varolma Pratikleri. Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Oran, B. (2010a). Azınlıklar. In İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: NTV Yayınları.
• Oran, B. (2010b). Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2012). Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, İ. M. (2013). İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Olağanüstü Ekonomik Kararlar: Milli Koruma Kanunu ve Varlık Vergisi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 135–166.
• Sakin, S. (2010). 6-7 Eylül 1955 Olayları Sonrasında Türk Kamuoyunun Tutumu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 378–386.
• Sarıçoban, G. (2009). Lozan Sonrası Türk-Dış Diplomasisi. Erzurum Kültür Eğitim Vakfı Akademi Dergisi, 13(40), 219–234.
• Sarıkoyuncu-Değerli, E. (2012). Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950-1960). Gazi Akademik Bakış, 6(11), 85–101.
• Savaşkan-Akdoğan, N. (2010). The “Speak Turkish Campaigns” and the Jewish Community during the reformation and nation building process of The Early Turkish Republic, 1928‐1938. Jewish Migration: Voices of the Diaspora, 7, 91–110.
• Sepetcioğlu, T. E. (2014). “İki Tarihsel ‘Eski’ Kavram, Bir Sosyo-Kültürel ‘Yeni’ Kimlik: Mübadele Nedir, Mübadiller Kimlerdir?” Türkiye Sosyal Araştırmalar, 18(3), 49–84.
• Shaw, S. J. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yahudi Milleti. In Güler Eren (Ed.), Osmanlı 4; Toplum (pp. 307–321). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 1808-1975. New York: Cambridge University Press.
• Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye Cilt 2. (M. Harman, Trans.). İstanbul: E Yayınları.
• Smooha, S. (2002). Types of democracy and modes of conflict management in ethnically divided societies. Nations and Nationalism, 8(4), 423–431.
• Soner, B. A. (2004). Minorty Rights Regime in Turkey and European Regional Organizations. Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin Siyasal Andlaşmarı 1. Cilt (1920-1945). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şimşek, H. (2006). Lozan’ın Getirdiği Statü ve Türkiye’de Azınlıkların Durumu. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Şimşek, H. (2009). Çanakkale Bağlamında 1934 Trakya Yahudi Olayları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(9), 137–150.
• Şimşek, H. (2012). Türk İnkılâbı ve Azınlıklar. In Tarih ve Medeniyetler Tarihi Bildiriler Cilt VI (pp. 2971– 2980). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Şimşek, H. (2013). İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Mukavelenamesi’nin Feshi ve Yunan Uyruklu Rumların Sınır Dışı Edilmeleri (1964). Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 237–261.
• Taşdemir, H., & Saraçlı, M. (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye Perspektifinden Azınlık Hakları Sorunu. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(8), 25–35.
• Tekinalp, M. (2001). Türkleştirme. (Ö. Ozankaya, Trans.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Uluç, Ö. (2012). İmparatorluktan Ulus Devlete Vatandaşlık Halleri: Osmanlı ve Türkiye’de Vatandaşlık Politikaları. Toplum Bilimleri Dergisi, 6(12).
• Ulusoy, K. (2011). The European Impact on State-Religion Relations in Turkey: Political Islam, Alevis and Non-Muslim Minorities. Australian Journal of Political Science, 46(3), 407–423.
• VGM. (2014). Cemaat Vakıfları. Retrieved April 5, 2017, from http://www.vgm.gov.tr/sayfa.aspx?Id=38 Yıldız, İ. (2007). Minority Rights in Turkey. Brigham Young University Law Review, (791), 791–812. Retrieved from http://digitalcommons.law.byu.edu/lawreview/vol2007/iss3/10
• Yıldız, S. (2015). Asimile Olma, İçe Kapanma, Kimliklenme: Cumhuriyetten Bugüne Türkiye Yahudilerinin Kimlik Stratejileri. Alternatif Politika, 7(2), 264–297.
• Yumul, A., & Bali, R. (2004). Ermeni ve Yahudi Cemaatlerinde Siyasal Düşünceler. In M. Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce 1 (pp. 362–366). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zubaida, S. (2003). Islam in Europe. Critical Quarterly, 45(1–2), 88–98.