Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 229 - 256, 04.04.2018

Rıfat Aydın

https://doi.org/10.14782/marusbd.412645

Cited By: 8

Öz

Son üç yüz yıldır ulus devletler uluslararası sistemin kurucu unsuru ve oyuncusu konumundadır.
İmparatorluklar çağının sona ermesi ile beraber art arda gelen devrimler (Fransız Devrimi ve Sanayi
Devrimi) beraberinde yeni bir devlet örgütlenmesini getirmiştir. Böylece toplumsal ve siyasal hayatın
oluşumu ve gelişimi ulus devletler üzerinden şekillenmiş ve bu oluşma durumunun felsefi arka planını
milliyetçi ideoloji doldurmuştur. Milliyetçi söylem ile şekillenen bu yeni devlet biçimi beraberinde bir
ulus olma durumunu ve bu ulusa uygun insanın inşasını da getirmiştir. Bu çerçevede çalışma ulus devlet
yapısını Avrupa’da (ve daha sonra tüm Dünya’da) ortaya çıkaran süreçleri farklı düşünürlerin tezlerini
karşılaştırarak açıklamayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda çalışmada, milliyetçilik – ulus devlet ilişkisi
tarihsel bir perspektifle ele alınılacak ve ulus devletin oluşumunda rol alan farklı içsel ve dışsal faktörler
irdelenecektir. Bu çerçeve ulus devletin ortaya çıkışını açıklayan teoriler dört başlıkta sınıflandırılarak
(ekonomik, inşacı, sosyo-kültürel ve askeri temelli) karşılaştırmalı bir şekilde incelenecek. İlk olarak
Immanuel Wallerstein ve Etienne Balibar’ın başını çektiği ekonomik temelli milliyetçilik teorisi ele
alınacak olup milliyetçiliğin, sosyalist ideolojilerin “ezilenlerin temsilcisi” rolünü özellikle Üçüncü
Dünya’da nasıl devraldığını ve bu ülkelerin ulus devlet kurma süreçlerindeki rolüne değinilecektir. Daha
sonra modernleşmenin bağımlı değişkeni olarak “inşacı” yaklaşımın milliyetçilik – ulus devlet ilişkisi
perspektifi, Ernest Gellner ve Benedict Anderson başta olmak üzere icat edilen milletler ve/veya hayal
edilen cemiyetler olarak ulus devletlerin nasıl kurgulandığına ilişkin tezler incelenecektir. Üçüncü bir
yaklaşım olarak ise Stein Rokkan’ın temsil ettiği sosyo-kültürel etmenlerin ulus devletin oluşumundaki
etkisi araştırılacaktır. Bu araştırmada state formation süreci Rokkan’ın kavramlaştırması üzerinden
sunulacaktır. Yine Antony Giddens ve Hagen Schulze’nin yaklaşımları da bu başlık altında açıklanacaktır.
Modern devletin oluşum sürecinin en önemli unsurlarından birini askeri (ordu) ve bu bağlamdaki savaş
pratikleri oluşturmaktadır. Savaşlar ve güvenlik politikaları, modern ulus devletin kurulmasında, iktidarın
merkezileştirilmesinde ve kurumsallaşmasında belirleyici bir role sahip olmuştur. Bu çerçevede özellikle
Charles Tilly’nin savaş ile ulus devlet arasında kurduğu ilişkide kullandığı “zor”, “sermaye” ve “zorlaştırılmış
sermaye” kavramları incelenerek Avrupa milletlerinin ulus devletler halini alması sürecinde askeri
süreçlerin etkisi incelenecektir. Çalışma; ulus devlet – milliyetçilik ilişkisinde bu dört farklı yaklaşımın
tezlerini karşılaştırarak bu yaklaşımların üstünlük ve zayıflıklarını sunacak; Diğer taraftan ulus devleti
ortaya çıkaran süreçlerin etki boyutunu da ele alacak; Son aşamada ise askeri temelli yaklaşımın diğer
yaklaşımlara göre ulus devletin oluşumunu açıklamada sunduğu avantajlara yer verecektir.

Anahtar Kelimeler

Ulus, Ulus Devlet, Milliyetçilik, Modernleşme ve Savaş

Kaynakça

• Abdulvahap, A. (2012) Modern Ulus Devletlerin Doğuşu. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.61-70.
• Ağaoğluları, M. A. (1991), Demokratik Mitoslar: Halk-Ulus Egemenliği ve Siyasal Temsil. Ankara Üniversitesi Siyasi Bilgiler Fakültesi Dergisi. Cilt: XLVI, No.1-2. 21-30.
• Anderson, B. (2014). Hayali Cemaatler. (Çev. İ. Savaşır). 7.Baskı. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Arent, H. (2016). Totalitarizmin Kaynakları-2 Emperyalizm. (Çev. B. S. Şener) 5. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Balibar, E ve Wallerstein, I.(2013). Ulus Biçimi: Tarih ve İdeoloji. Irk Ulus Sınıf. (Çev: N. Ökten). 5. Baskı. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Baumann, G. (2006), Çok Kültürlülük Bilmecesi: Ulusal, Etnik ve Dinsel Kimlikleri Yeniden Düşünmek. (Çev. I. Demirakın). Ankara: Dost Kitabevi.
• Breuilly, J. (2000). Nationalism and The History of Ideas. British Academy. No:105.187-223.
• Beriş, H. E. (2008), Moderniteden Postmoderniteye. Siyaset. 2. Baskı. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Bozkurt, V. (2009). Değişen Dünyada Sosyoloji.4. Baskı. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Boztemur, R. (2006). Tarihsel Açıdan Millet ve Milliyetçilik: Ulus-Devletin Kapitalist Üretim Tarzıyla Birlikte Gelişimi. Milliyetçilik I. Doğu Batı Dergisi, Sayı: 38, Yıl:9.161- 180.
• Calhoun, C. (2012). Milliyetçilik. (Çev: B. Sütçüoğlu). 3. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlar.
• Çam, E. (2005). Siyaset Bilimine Giriş. 9. Baskı. İstanbul: Der Yayıncılık.
• Delannoi, G.(1998). Milliyetçilik ve İdeolojik Kataliz. Uluslar ve Milliyetçilikler. (Çev. S. İdemen.) Haz. Jean Leca. İstanbul: Metis Yayınları.
• Foucault, M.(2004). Toplumu Savunmak Gerekir. (Çev. Ş. Aktaş). 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gellner, E. (2013). Uluslar ve Ulusçuluk. (Çev. B. Ersanlı – G. G. Özdoğan). 3. Baskı. İstanbul: Hil Yayıncılık.
• Giddens, A.(2008). Ulus Devlet ve Şiddet. (Çev. C. Atay). 2. Baskı. Kalkelon Yayınları.
• Güldiken, N. (2006). Ulus, Ulus-Devlet ve Uluslaşma Kavramlarına İlişkin Tartışmalar ve T ü r k i y e .
• Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2).157-168.
• Habermas, J. (2002). Öteki Olmak, Ötekiyle Yaşamak. (Çev. İ. Aka). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hobsbawm, E.J. (2014). Milletler ve Milliyetçilik. (Çev. O. Akınhay). 5. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Işıklar, C. (2008) Günümüz Türkiye’sinde Ordunun Asker alma Sisteminin Korunması Meselesi ve Millî Devlet Anlayışı ile İlgisi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Sayı: XII.797-821.
• İnternet: http://www.latin-dictionary.org/natio
• İnternet: Erdoğan, M. Cemaat, Cemiyet ve Ulus Devlet. http://www.liberal.org.tr//
• Karatani K. (2017) Dünya Tarihinin Yapısı Üretim Tarzlarından Mübadele Tarzlarına. (Çev. A. Karatay). İstanbul: Metis Yayınları.
• Karyelioğlu, S. (2012). Ulus Devlet ve Milliyetçiliğin Tarihsel Dayanakları ve Küreselleşmenin Ulus Devlet ve Milliyetçilik Üzerindeki Etkileri. Ethos Dergisi. Sayı:5(1).137-169.
• Kılıçbay, M. A. (1996). Uyruktan Vatandaşa, Geçimden İktisada. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kohn, H. (2008). The Idea of Nationalism. 2. Baskı. New York: Transaction Publishers. (İlk Yayın 1944, Toronto).
• Leca, J.(1998). Neden Söz Ediyoruz?. Uluslar ve Milliyetçilikler. (Çev. S. İdemen.) Haz. Jean Leca. İstanbul: Metis Yayınları.
• Lipset, S. M, Rokkan S, (1967) “Cleavage Structures, Party Systems, And Voter Alignments: An Introduction”, Party Systems And Voter Alignments: Cross-National Perspectives. New York: Free Press.
• Jaffrelot, C. (1998). Bazı Ulus Teorileri. Uluslar ve Milliyetçilikler. (Çev. S. İdemen.) Haz. Jean Leca. İstanbul: Metis Yayınları.
• Jeanniere, A (2000). Modernite Nedir?, (Çev. N. Tutal). Der. Mehmet Küçük, Modernite V e r s u s Postmodernite. 3. Baskı. Ankara: Vadi Yayınları.
• Mann, M. (1993). The Sources of Social Power, Volume 2: The Rise of Classes and Nation – States 1760- 1914. Cambridge: Cambridge University Press.
• Meriç, C. (2005). Mağaradakiler. 12. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öğün, S.S. (2000). Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Bağlamında Milliyetçilik. Bursa: Alfa Yayınevi.
• Özkırımlı, U. (2005). Milliyetçilik Kuramları.5. Baskı. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Poggi, G. (2005). Modern Devletin Gelişimi. (Çev. Ş Kurt – B. Toprak). 3.Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Rokkan, S. (1975). Dimensions of State Formation and Nation Building: A Possible Paradigm For Research on Variations Within Europe. New Jersey: Princeton University Press.
• Roskin, M. G. (2014). Çağdaş Devlet Sistemleri: Siyaset, Coğrafya, Kültür. (Çev. B. Seçilmişoğlu) 7. Baskı. Ankara: Liberte Yayınları.
• Sarıbay, A.Y. (2000). Global Bir Bakışla Politik Sosyoloji. Bursa: Alfa Yayınları.
• Schulze, H. (2005). Avrupa’da Ulus ve Devlet. (Çev. T. Binder). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Smith, A.D.(2014). Milli Kimlik. (Çev. B. S. Şener). 7. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, H. (2016). Tarihsel Süreçte Savaşların Devletin Oluşumu ve Dönüşümündeki Rolü. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 24, 87-101.
• Taburoğlu, Ö. (2008). Dünyevi ve Kutsal. İstanbul: Metis Yayınları.
• Tilly, C. (2000). Avrupa’da Devrimler – 1492-1992. (Çev: Ö. Arıkan). İstanbul: Yeni Binyıl Yayınları.
• Tilly, C. (2001). Zor, Sermaye ve Avrupa’da Devletlerin Oluşumu. (Çev: K. Emiroğlu). İstanbul: İmge Yayınevi.
• Touraine, A. (2011). Demokrasi Nedir? (Çev: O. Kunal). 5. Baskı İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1995). Niçin Milletleşme. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Uzun, T. (2003). Ulus, Milliyetçilik ve Kimlik Üzerine Bir Değerlendirme. Kimlikler. Doğu Batı Düşünce Dergisi. Sayı: 23. 131-154.
• Vergin, N.(2015). Siyasetin Sosyolojisi. 11. Baskı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yıldırım, E. (2006). Küreselleşen Dünyada Milliyetçilik. Milliyetçilik I. Doğu Batı Dergisi. S a y ı : 3 8 , Yıl:9.181-202.
• Zizek, S. (2012). Yamuk Bakmak. (Çev. T. Birkan). 5. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.
• Weber, M. (2014). Bürokrasi ve Otorite. (Çev. H. B. Akın). 7.Baskı. Ankara: Liberte Yayınları.