İstanbul Boğazı’ndan Geçen Gemilerin Oluşturduğu Trafik Yükünün Çevresel Etkileri: Ro-Ro Gemileri Özelinde Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 285 - 310, 04.04.2018

Ersoy Kutluk

https://doi.org/10.14782/marusbd.412651

Cited By: 3

Öz

Denizyolu taşımacılığı dünya ticaretinde çok önemli bir işlev görmektedir. Maliyetlerin düşük
olması ve nakliye sürecinde bürokratik engellerin olmaması bu taşımacılık türüne fonksiyonellik
kazandırmaktadır. Ancak denizyolu taşımacılığı aynı zamanda deniz ve hava kirliliğine neden olmakta,
çeşitli nedenlerle ekosistemlere zarar vermektedir. Günümüzde denizler sadece taşımacılık faaliyetleri
nedeniyle değil karasal boşaltımlar ve denizlerde meydana gelen kazalar gibi nedenlerle de ciddi bir
kirlilik tehdidi ile karşı karşıyadırlar. Küresel nitelik taşıyan bu sorunun çözümü için özellikle IMO
öncülüğünde çalışmalar yapılmaktadır. Deniz kirliliği Türkiye’nin de gündeminde bulunmaktadır.
Deniz kirliliği sorununun çözümü doğrultusunda ulusal düzeyde çalışmalar yapılmakta ve uluslararası
katılımlar gerçekleştirilmektedir. Türkiye ve özellikle de Türk Boğazları bu yoğun deniz trafiği ve deniz
kirliliğinden etkilenmektedir. İstanbul Boğazı ele alındığında ise onun denizyolu taşımacılığı açısından
öneminin gittikçe arttığı ve buna bağlı olarak deniz kirliliği sorunuyla artan bir şekilde yüzleştiği
görülmektedir. İstanbul Boğazı’nın uluslararası statüsü Lozan Boğazlar Sözleşmesi’nin revize edilmiş
hali olan 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile belirlenmiştir. Montrö Sözleşmesinin imzalandığı
1936 yılından bu yana boğazlardaki yoğunluk önemli bir artış göstermiştir. İstanbul Boğazı’ndan
yılda yaklaşık 50.000 geminin geçiş yaptığı bilinmektedir. Yoğun gemi trafiği, çevre üzerinde oluşan
olumsuz etkiyi her geçen gün arttırmaktadır. Bu çalışma kapsamında İstanbul Boğazı’nda yaşanan
çevresel sorunlar çeşitli boyutlarıyla ele alınmıştır. Bu sorunların ortaya konulmasında deniz kirliliği
ve hava kirliliğine ilişkin araştırmalar son derece önem taşımaktadır. Ancak gemilerden kaynaklanan
negatif çevresel etkilerin tam anlaşılmasında deniz kirliliği ve hava kirliliğine ilişkin incelemeler yeterli
olmamaktadır. Denizyolu taşımacılığı ve özellikle de gemilerin teknik özelliklerinden kaynaklanan
bazı işlemler deniz çevresi üzerinde çözülmesi oldukça güç problemlere sebebiyet vermektedir.
Çalışma kapsamında farklı gemi tiplerinin farklı negatif çevresel tesirler meydana getirdiği ortaya
konulmuştur. Araştırmada gemi kaynaklı çevre kirliliğinin tespit edilmesi ve çevre yönetiminin
planlanması sürecinde, farklı gemi tiplerine göre yapılacak analizlerin önem taşıdığı öne sürülmektedir.
Bu yaklaşımın ortaya konulacak politikalar ve geliştirilecek ulusal strateji için yeni bir bakış açısı
kazandıracağı değerlendirilmektedir. Bu çerçevede Ro-Ro Gemilerinin hava kirliliği açısından diğer

birçok gemi tipine göre daha az olumsuzluğa neden olduğu belirtilmiştir. Ancak deniz kirliliği ve diğer
negatif çevresel etkiler bağlamında dolaylı da olsa bu gemilerden kaynaklanan birçok olumsuzluğun
ortaya çıkabileceği neticesine varılmış; pratik işleyişte ve yapılacak düzenlemelerde bu hususa dikkat
edilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Denizyolu Taşımacılığı, IMO, Deniz Kirliliği, Hava Kirliliği, Ekosistem, İstanbul Boğazı, Ro-Ro Gemileri

Kaynakça

• Air Pollution & Climate Secretariat – AirClim vd. (Air Pollution & Climate Secretariat [AirClim], Seas At Risk, Bellona Foundation, North Sea Foundation, Transport & Environment, European Environmental Bureau) (2011). “Air Pollution from Ships”. www.cleanshipping.org Erişim Tarihi: 11.11.2017
• Altuğ, G. vd. (2012). “The occurrence of pathogenic bacteria in some ships’ ballast water incoming from various marine regions to the Sea of Marmara, Turkey”. Marine Environmental Research, Volume 81, 35-42.
• Altuğ, G. vd. (2013). “Marmara Denizinin Mevcut Kirlilik Kaynakları ve Yansımalar”. Derdimiz, Değerimiz, Denizimiz: Marmara. (Ahmet Cihat Kahraman Ed.) İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
• Alver, E., Demirci, A. ve Özcimder, M. (2012). “Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar ve Sağlığa Etkileri”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 45-52.
• Atalay, M. A. ve Toslak, C. (2013). “Balıklandırma, Yabancı ve İstilacı Balık Türleri İle İlgili Ulusal ve Uluslararası Mevzuat”, İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yıl: 28, Sayı: 1, 39-62.
• Ayan, M. ve Baykal, T.. (2010). “Uluslararası Denizcilik Organizasyonuna (IMO) Bağlı, Deniz Çevresinin Korunması Alt Komitesi (MECP) ve Bu Komitenin Bir Çalışma Sahası Olan Özel Alanlar (SA) ve Özel Duyarlı Deniz Alanları (PSSA)” Mevzuat Dergisi, Yıl 13, Sayı 146, (Şubat 2010) http:// mevzuatdergisi.com/2010/02a/02.htm Erişim Tarihi: 04.08.2017
• Ayat, B. ve Yüksel, Y. (2012). “İstanbul Boğazı Su Kalitesinin Sayısal Modellemesi”. Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, Yıl: 57, Sayı: 471, 57-64.
• Başar, E. (2010). “Trabzon Limanındaki Ro-Ro Gemi Trafiğinin Çevresel Açıdan Etkisi”. The First Global Conference on Innovation in Marine Technology and the Future of Maritime Transportation: Conference Proceedings Book. Nil Güler, Levent Kirval ve Ayşe Yılmaz (Ed.). İstanbul: Sena Ofset Ambalaj ve Matbaacılık.
• Başar, E., Erol, S. ve Yılmaz, H. (2015). “Karadeniz Limanlarında Ro-Ro Taşımacılığı ve Gelişimi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (OÜSBAD), Sayı 12 (Temmuz), 71-82.
• Baykal, B. B. ve Baykal, M. A. (1999). “Gemi Kaynaklı Evsel Atıksular ve Gemilerde Atıksu Yönetimi”. Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi 99 – Bildiri Kitabı. A. İ. Aldoğan, Y. Ünsan ve E. Bayraktarkatal (Ed.). İstanbul: Yapım Matbaacılık.
• Birinci-Özdemir, Z. vd. (2007). “Orta Karadeniz’de Ktenofor Mnemiopsis leidyi Türünün Boy Dağılımı ve Yumurta Verimi”, Türk Sucul Yaşam Dergisi, Yıl: 3-5, Sayı: 5-8, 437-444.
• Ceyhan, N. ve Esmeray, E. (2012). “Petrol Kirliliği ve Biyoremediasyon”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, Yıl: 5, Sayı 1, 95-101.
• Cirik, Ş. ve Akçalı, B. (2002). “Denizel Ortama Yabancı Türlerin Taşınıp Yerleşmesi: Biyolojik İşgalin Kontrolü, Hukuksal, Ekolojik ve Ekonomik Yönleri”, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 3-4, 507-527.
• Çakaloz, B. ve Esmer, S. (2016). “Ulaştırma Sistemleri İçinde Ro-Ro Taşımacılığının Önemi”. 5.Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı. Mersin: Toros Üniversitesi İktisadi İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Yayını.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü – CSB ÇYGM. (2011). “Türkiye ve Dünyadaki Önemli Deniz Kazaları”. http://www.cygm.gov.tr/CYGM/Libraries/GuncekBelgeler/ T%C3%BCrkiye_ve_D%C3%BCnyadaki_%C3%96nemli_Petrol_Kazalar%C4%B1.sflb.ashx Erişim Tarihi: 07.02.2017
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü – CSB ÇİDGM. (2013). Çevre Durum Raporu 2012 Yılı Özeti – İller. Ankara: Altan Matbaacılık.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü – CSB ÇİDGM. (2016). Türkiye Çevre Durum Raporu. Ankara: Sar Matbaa Yayıncılık.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü – CSB ÇİDGM. (2017). Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı 2014-2016 Yılı Marmara Denizi Özet Raporu. Kocaeli: TÜBİTAK MAM Matbaası.
• Dede, A. vd. (2016). “İstanbul Boğazı’nda Pasif Akustik İzleme Sistemiyle Setaselerin İzlenmesi (2009- 2016)”. I. Ulusal Denizlerde İzleme ve Değerlendirme Sempozyumu, 21-23 Aralık 2016 Ankara (Bildiri Özetleri), 160-161.
• Deniz Ticaret Odası – DTO. (2016). Deniz Sektörü Raporu 2015. İstanbul: İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odası.
• Deniz Ticaret Odası – DTO. (2017). “İklim Değişikliği ve Emisyonla r”. http://www.denizticaretodasi.org.tr/ Sayfalar/iklimdegisikligi.aspx Erişim Tarihi: 25.08.2017
• Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü – DTGM. (2014). Deniz Ticareti 2014 Yılı İstatistikleri: Deniz Taşıtları, Denizyolu Taşıma ve Teşvik İstatistikleri. Ankara: T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü.
• Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü – DTGM. (2017). “Türk Boğazları Gemi Geçiş İstatistikleri Yıllara Göre Karşılaştırma Tablosu” https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/gemi_gecis.aspx Erişim Tarihi: 12.07.2017
• Denizhaber. (2016). “Rusya’nın asırlık liman şehri: Novorossiysk”. http://www.denizhaber.com.tr/rusyaninasirlik- liman-sehri-novorossiysk-haber-35531.htm Erişim Tarihi: 13.01.2016
• European Environment Agency – EEA. (2015). Air Quality in Europe – 2015 Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
• Globallast.imo.org (2017). “Ballast Water as a Vector”. http://archive.iwlearn.net/globallast.imo.org/ globallast.imo.org/ballast-water-as-a-vector/index.html Erişim Tarihi: 14.08.2017
• Hürriyet (2016). “Yüksek Binalar İstanbul’un Havasını Bozuyor” (Prof.Dr. Ahmet Duran Şahin’in Röportajı). http://www.hurriyet.com.tr/yuksek-binalar-istanbulun-havasini-bozuyor-40305203 Erişim Ta rihi:13.08.2017
• İncecik, S. ve İm, U. (2013). “Mega Şehirlerde Hava Kalitesi ve İstanbul Örneği”. Hava Kirliliği Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4 (Ekim), 133-145.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi – İBB. (2016). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Faaliyet Raporu 2016. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deniz Hizmetleri Müdürlüğü – İBB.DHM. (2017). “Deniz Kirliliği Denetimi”. https://denizhizmetleri.ibb.istanbul/neler-yapiyoruz/deniz-kirliligi-denetimi/#tab-id-5 Erişim Tarihi: 05.09.2017
• İstanbul Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü – İST CSB. (2016). İstanbul İli 2015 Yılı Çevre Durum Raporu. İstanbul: İstanbul Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü.
• Karacık, B., Okay O. S. ve Schramm K. (2009). “İstanbul Boğazı Boyunca Poli Aromatik Hidrokarbon Kirlenmesi ve Deniz Canlılarına Olan Etkisi”. Gemi ve Deniz Teknolojisi, Sayı: 179, 6-10.
• Kesgin, U. ve Vardar, N. (2001). “A Study on Exhaust Gas Emissions from Ships in Turkish Straits”. Atmospheric Environment, Volume 35, Issue 10 (April 2001), 1863-1870.
• Kıdeyş, A. E. (2013). “Marmara Denizinin Mevcut Kirlilik Kaynakları ve Yansımalar”. Derdimiz, Değerimiz, Denizimiz: Marmara. (Ahmet Cihat Kahraman Ed.) İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
• Kılıç, A. “Marmara Denizi’nde Gemilerden Kaynaklanan Egzoz Emisyonları”. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 11, Sayı 2 (Aralık 2009), 124-134.
• Korkusuz, M. H. (2012). Mukaddime’den Muahhire’ye: Modern Dünya’nın, Ulus-Devlet’in, Din’in ve Milliyetçiliklerin Ekonomi, Kültür ve Siyaset Atlası. 2.Baskı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Köseoğlu, B,, Töz, A. C. ve Şakar, C. (2016). “Deniz Atıklarının değerlendirilmesi ve Geri Dönüşümü: İstaç Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, ULK 2015 Özel Sayı, 153-177.
• Kubilay, H. (2014). “Türk Hukukuna Göre Boğazlar Rejimi: Çevre Hukuku Yönünden Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, 35-64.
• Küçük, Y. K. ve Topçu, A. (2012). “Deniz Taşımacılığından Kaynaklanan Kirlilik”. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, 75-79.
• Markakis, K. vd. (2012). “Compilation of a GIS Based High Spatially and Temporally Resolved Emission Inventory for the Greater Istanbul Area”. Atmospheric Pollution Research, Volume 3, Issue 1 (January 2012), 112-125.
• Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının izlenmesi Projesi – MAREM. (2014). Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi, 2013 Senesi Çalışma Verileri (Ön Raporlar). (M. Levent Artüz Ed.) Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği – Müsiad. (2013). Lojistik Sektör Raporu 2013. İstanbul: Müsiad. Olgun, A. (2013). “Marmara Denizi Balast Suyu Riskleri”. Derdimiz, Değerimiz, Denizimiz: Marmara. (Ahmet Cihat Kahraman Ed.) İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
• Özdemir, Ü. (2012). “Türkiye’de Gemilerden Kaynaklı Deniz Kirliliğinin İncelenmesi”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 373-384.
• Özdemir, Ü. ve Deniz, T. (2013). “Zonguldak Limanı’nda Ro-Ro Taşımacılığı”. Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt 18, Sayı 30 (Temmuz), 103-114.
• Taşlıgil, N. (2004). “İstanbul Boğazı’nın Ulaşım Coğrafyası Açısından Önemi”. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 10 (Temmuz), 1-18.
• The European Chemical Transport Association – The European Chemical Industry Council – ECTA– CEFIC. (2011). “Guidelines for Measuring and Managing CO2 Emission from Freight Transport Operations”. https://www.ecta.com/resources/Documents/Best%20Practices%20Guidelines/ guideline_for_measuring_and_managing_co2.pdf Erişim Tarihi: 25.08.2017
• The International Maritime Organization – IMO. (2011). “IMO and the Environment: IMO’s Response to Current Environmental Challenges”. http://www.imo.org/en/OurWork/Environment/Documents/ IMO%20and%20the%20Environment%202011.pdf Erişim Tarihi: 25.08.2017
• The International Maritime Organization – IMO. (2015). Third IMO GHG Study 2014: Executive Summary and Final Report. London: International Maritime Organization.
• The International Maritime Organization – IMO. (2017a). “The International Maritime Organization”. http://www.imo.org/en/Publications/Documents/Attachments/distributors.pptx Erişim Tarihi: 14.08.2017
• The International Maritime Organization – IMO. (2017b). “Structure of IMO”. http://www.imo.org/en/ About/Pages/Structure.aspx Erişim Tarihi: 25.08.2017
• The International Maritime Organization – IMO. (2017c). “International Convention for the Control and Management of Ships’ Ballast Water and Sediments (BWM)” http://www.imo.org/en/About/ conventions/listofconventions/pages/international-convention-for-the-control-and-managementof- ships’-ballast-water-and-sediments-(bwm).aspx Erişim Tarihi: 25.08.2017
• Tozar, B. ve Güzel, E. (2011). “Enerji Lojistiği Perspektifinde Hazar Petrollerinin Türk Boğazlarına Etkileri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 1-14.
• Tuna, G. ve Elbir, T. (2013). “Kanal İstanbul Projesi Sonrası İstanbul Boğazı’nda Gemi Trafiğinden Kaynaklanan Hava Kalitesinde Beklenen Değişimlerin İncelenmesi”. Hava Kirliliği Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1 (Ocak), 1-10.
• Tüfekçi, V. vd. (2016). “Marmara Denizi İstanbul Çevresi Su Kalitesi Durum Değerlendirmesi”. I. Ulusal Denizlerde İzleme ve Değerlendirme Sempozyumu, 21-23 Aralık 2016 Ankara (Bildiri Özetleri), 282- 283.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı – MFA. (2017a). “Türk Boğazları”. http://www.mfa.gov.tr/turkbogazlari. tr.mfa Erişim Tarihi: 05.07.2017
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı – MFA. (2017b). “Türkiye Cumhuriyeti Novorossisk Başkonsolosluğu”. http://novorossisk.bk.mfa.gov.tr/Mission.aspx Erişim Tarihi: 13.01.2017
• Uğurlu, Ö. (2009). Çevresel Güvenlik ve Türkiye’de Enerji Politikaları. 1.Baskı. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Ulaştırma Bakanlığı – UB. (2011). Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi: Hedef 2023. Ankara: T.C. Ulaştırma Bakanlığı.
• Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı – UDH. (2014). Ulaşan ve Erişen Türkiye 2014. Ankara: T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı.
• Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı – UDH. (2016). Ulaşan ve Erişen Türkiye 2016. Ankara: T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı.
• Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, IMO Mevzuatı Bilgi Sistemi – IMO.UDHB. (2017). “IMO Sözleşmeleri”. http://imo.udhb.gov.tr/TR/sozlesme.aspx Erişim Tarihi: 05.09.2017
• Uluslararası Nakliyeciler Derneği – UND. (2017). “Uluslararası Karadeniz Taşımacılık Forumu 2016 İstanbul’da Gerçekleştirildi” http://und.web.tr/tr/19214/uluslararasi-karadeniz-tasimacilik-forumu- 2016-istanbulda-gerceklestirildi Erişim Tarihi: 04.07.2017
• Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği – Utikad. (2017). “Taşımacıların Gündeminde Tuna Nehri Var”. http://www.utikad.org.tr/haberler/?id=11563 Erişim Tarihi: 04.07.2017
• United Nations Conference on Trade and Development – UNCTAD. (2016). Review of Maritime Transport 2016. New York and Geneva: United Nations Publication.
• Yeşilbağ, L. (1999). “Ro-Ro Taşımacılığının Ülkemiz Deniz Ulaştırma Sektöründeki Yeri”. Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi 99 – Bildiri Kitabı, Ed.: A.İ.Aldoğan, Y.Ünsan ve E.Bayraktarkatal. İstanbul, 411-418.
• Yılmaz, E., Yetkin, M. ve Yıldız, Ş. (2009). “Petrol ve Petrol Türevli Gemi Kaynaklı Atıksuların Bertaraf ve Yönetimi: İstanbul Örneği”. TÜRKAY 2009 Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ed.: Ahmet Demir, Eyüp Debik ve Kâmil B. Varınca, YTÜ, 15-17 Haziran 2009, İstanbul, 405-412.