Kafkasya’da Bulunmuş Bronz Çağı Ok Uçları ve Yakın Doğu’daki Paralelleri

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 16, 45 - 56, 01.04.2017

Aziz Novruzlu

Öz

Ok, keşfedildiği andan itibaren eski dünyanın ekonomisinde ve harp sanatında önemli rol oynamış ve vahşi hayvanların, komşu kabilelerin saldırılarından korunmak için en önemli silahlardan biri haline gelmiştir. Bu silah tipi özellikle Kuzey Kafkasya’da yaşayan göçebe halkların hayatında önemli bir rol oynamıştır. Güney Kafkasya’da yerleşimlerde ve mezarlarda bulunmuş bakır ve bronz ok uçlarının üretimi M.Ö. 5. binyıllara tarihlendirilir Çernık 1988: 4 . Arkeolojik kazılarda bulunmuş bakır, bronz ok uçları, metal ergitme fırınları, metal üretiminde kullanılmış örs, çekiç ve diğer aletler, ok uçlarının üretildiği kalıplar, bu tip silahların hazırlanma etapları, yerel üretim tekniği ve teknolojisi hakkında değerli bilgiler vermektedir. Ayrıca metal ok uçlarının metalografik analizleri bu bilgileri pekiştirmektedir. Yakın Doğu’da üretilmiş ok uçlarının Güney ve Kuzey Kafkasya, Kuzey Karadeniz ok uçları ile form, üretim tekniği ve teknolojisi bakımından benzer olması, eski çağlarda bu bölgeler arasındaki ilişkileri kanıtlar. Çernık’e göre M.Ö. 4. binyılın 3. yarısından M.Ö. 2. binyılın başlarına dek Yakın Doğu, Anadolu, Balkanlar, Kuzey Karadeniz ve Kafkasya’yı kapsayan tek bir Pontus Çevresi Metalürji Çevre Kültür Bölgesi oluşmuştur. M.Ö. 2. binyılın başlarından itibaren ise bu bölgelerin her biri ayrıca metal işleme merkezine çevrilir ve üretimde göze çarpan bir çeşitlilik ve farklı özellikler ortaya çıkar. Bu özellikler Kuzey ve Güney Kafkasya, Kuzey Karadeniz ok uçlarında da izlenmektedir Çernık 1978: 61 .

Anahtar Kelimeler

Kuzey Kafkasya, Yakın Doğu, Ok Uçları, Kanatlı Ok Uçları, Kalıplar

Caucasian Arrowheads and Their Near Eastern Parallels in the Bronze Age

Öz

Since its discovery, arrow has been an important role in the economy of the ancient world and in the art of war and also has become one of the most important weapons to protect from wild animals and/or attacks by neighboring tribes. This type of weapon has played an important role in the lives of the nomadic peoples living in the North Caucasus region. The production of copper and bronze arrowheads found in the settlements and the graves in the South Caucasus, is dated to 5. Millenium B.C. Copper and bronze arrowheads, metal melting ovens, anvils and hammers used in metal production, other tools, molds for making arrowheads found in archaeological excavations, provides valuable information about preparation stages of such weapons, local production techniques and technologies. Metallographic analysis of metal arrows also ensures that this information is more confidential. The fact that the arrowheads produced in the Near East are similar in form, production technique and technology to the arrowheads in the South and North Caucasus, the North Black Sea proves the transaction between these regions in ancient times. According to E. Çernık Çernık, 1978: 61 , from the third quarter of the 4. millenium B.C. to 2. millenium B.C. a single Pontus Environment Metallurgy Cultural District covering the Near East, Anatolia, the Balkans, the North Black Sea and the Caucasus. From the beginning of the 2. millenium B.C. each of these regions also becomes a metal processing center, and a variety of differentiating features emerge in production. These features are also observed in the arrowheads of North and South Caucasus, North Black Sea.

Anahtar Kelimeler

North Caucasus, Near East, Arrowheads, Winged Arrowheads, Molds.

Kaynakça

• Abibullayev 1965: Abibullayev O. A., “K voprosu o drevney metallurgii Azerbaydjana”, Materialı po istorii i arkeologii SSSR, 125, Maskva-Leningrad, 1965, 65-73.
• Abibullayev 1982: Abibullayev O.A., Eneolit i Bronza na territorii Nakiçevanskoy ASSR, Baku, 1982.
• Avanesova 1975: Avanesova N.A. “K voprosu o bronzovık strelak stepnık plemen epokı bronzı ”. Trudı Saratovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Bıp. 270, 1975.
• Avilova-Teneyşvili 1988: Avilova L.İ. ve Teneyşvili T.O. “K probleme o svyazey Maloy Azii i Zakafkazya v bronzovom veke”, Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3 - 2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988, 26-27.
• Avilova 2011: Avilova, L.İ., Metall Blijnego Vostoka soçialno-ekonomiçeskik kulturnık proçessov (Eneolit- sredney bronzovıy vek), Dissertaçiya doktora istoriçeskik nauk, Moskova, 2011.
• Bakseliyev 2005: Bakseliyev V. B., Drevnyaya metellurgıya ı metalloobrabotka na terrıtorıı Nakıcevanı, Baku, 2005.
• Bjanya 1988: Bjanya V.V., “Drevnie rudniki u perevale Adeng”, Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3 - 2 tıs. do n. e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi,1988, 7 - 9.
• Blegen 1963: Blegen, C. W., Troy and the Trojans, 1963.
• Çernık 1978: Çernık E.N., “Metallurgiçeskaya provinçii i periodizaçii epoki rannego metalla na territorii SSSR”. Советская Археология, 4, 1978, 53-80.
• Çernık 1988: Çernık E.N., “Kavkaz v sisteme metallurgiçeskix provinçiy bronzovogo veka” Metallurgiçeskaya provinçii Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3-2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988, 4-6.
• Çernık- Avilova 2000: Çernık E.N. ve Avilova L.İ. Orlovskaya L.B. Metallurgiçeskaya provinçii i radiouglorodnaya kronologiya, Moskova, 2000.
• Çernyakov vd. 1986: Çernyakov İ.T., Bançugov V.P., Kuşnir V.G. “Drevneyşie bronzovıe nakoneçniki strel severnogo priçernomorya”, Советская Археология, 2, 1986: 47-55.
• Gaziyev 1951: Gaziyev, S. M. “Mingeçevirden tapılmış bezi silahlardan”, Azerbaycanın Maddi Medeniyyeti, Cilt 2, Bakü, 1951, 5-30.
• İlyukova 1986: İlyukova S.A. “Pogrebeniya Liteyşikov epoki sredney bronzı iz Severo-Vostoçnogo Priazavya ”, Sovetskaya Arkeologiya, 2, 1986, 226-231.
• İessen vd. 1935: İessen A. A. Degen-Kovalevskiy B. E. “İz istorii drevney metallurgii Kavkaza” İzvestiya Gosudarstvennaya Akademiya İstorii Materialnoy Kulturı,Vıp. 120, 1935.
• essen 1935: İessen A. A. “K voprosu o drevneyşey metallurgii medi na Kavkaze” İzvestiya Gosudarstvennaya Akademiya İstorii Materialnoy Kulturı,Vıp.120, 1935.
• Kamenskiy 1988: Kamenskiy A. G. ”Metallografiçeskoe issledovanie orudiy epoki sredney bronzı Severo Vostoçnogo Kavkaza”, Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3-2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988, 42-43.
• Kotoviç- Davudov 1980: Kotoviç V.G. ve Davudov O. M. “ O periodizaçii i kronologii pamyatnikov pozdney bronzı-rannego jelezo na Severo-Vostoçnom Kavkaze”, Sovetskaya Arkeologiya, 4, 1980, 38-54.
• Loud 1948: Loud, G., Megiddo II, Chicago, 1948.
• Meşşaninov 1926: Meşşaninov İ. İ. “Kratkie svedeniya o rabotak arkeologiçeskoy ekspediçii v Nagornom Karabake i Nakiçevanskom kraye”. Soobşeniya Gosudarstvennaya Akademiya İstoriya Materialnoy Kulturı, Vıp. I, Leningrad, 1926, 217 - 240.
• Medvedskaya 1980: Medvedskaya İ.N. “Metalliçeskie nakoneçniki strel Perednego Vostoka i Evroaziyskik stepey II-pervoy polovinı I tıs. Do n.e.” Советская Археология, 4, 1980, 23-37.
• Munçayev- Merpert 1981: Munçayev R.M. ve Merpert N. Y. Rannezemledelçeskie poseleniya severnoy Mesopotomii, Moskova, 1981.
• Neçitaylo 1988: Neçitaylo A. L. “Formirovanie çentrom metalloobrabotki v severnom Priçernomore (Srednyaya bronza)”, Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3-2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988: 40-42.
• Novruzlu 2000: Novruzlu A.İ., Pozdnesrednevekovoe remeslo Azerbaydjana, Baku, 2000.
• Safranov 1988: Safranov V.A. “Metallokompleks Maykopa problema datirovka i proiskojdeniy Maykopskoy kulturı”. Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3-2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988, 30-33
• Selimkanov 1970: Selimkanov, İ.R., Razgadannıe sekretı drevney bronzı, Moskova, 1970.
• Seyidov vd. 1995: Seyidov, A. G., Bakşeliyev, V. B., Novruzlu A. İ., Babayev V. M., Nakçıvanın ve Babek Bölgesinin Arkeoloji Abideleri, Bakü, 1995.
• Teneyşvili 1988: Teneyşvili T.O. “İssledovanie kimiçeskogo sostava bronzovık predmetov Çernomorskogo poberejya Gruzii.” Mednıe rudniki Zapadnogo Kavkaza 3-2 tıs. do n.e. i ik rol v gorno metallurgiçeskom proizvodstvo drevnego naseleniya, Sukumi, 1988, 13-14.