Street Rehabilitation in Historical Urban Textures: Conservation and Application Experiences in Mardin

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 1, 1 - 24, 30.04.2025

M. Eslem Acay , N. Damla Yılmaz Usta

Öz

In this study, which deals with the street rehabilitation project carried out on the Şeyh Çabuk - Ulu Mosque axis within the scope of the conservation works in the historical city center of Mardin, it is aimed to reveal the importance of the conservation works and what can be done for more effective protection by evaluating the rehabilitation practices specific to the relevant axis. For this purpose, first of all, the situation analysis of the relevant street rehabilitation project was made and the extent to which the planned works were carried out was examined. Then, the opinions of experts involved in the rehabilitation were consulted. When the before and after rehabilitation works were compared, according to the situation analysis, it was seen that the planned demolition decisions were partially implemented and other rehabilitations were designed partially compatible with the traditional texture. On the other hand, expert opinions have revealed that the rehabilitation works were carried out with materials compatible with the traditional texture of the buildings and grounds and by monitoring the application method. As a result, Şeyh Çabuk - Ulu Mosque street rehabilitation works are important in terms of supporting the sustainability of the historical city and ensuring the protection of cultural heritage, and it has been understood that in order to ensure more effective protection, it is necessary to ensure the balance of private and public areas, to review the zoning plans for conservation purposes at frequent intervals, and to increase the activities to raise the awareness of the local people.

Anahtar Kelimeler

Rehabilitation, historical environments, urban protected area, conservation, Mardin.

Tarihi Kent Dokularında Sokak Sağlıklaştırma: Mardin’de Koruma ve Uygulama Deneyimleri

Öz

Mardin tarihi kent merkezindeki koruma çalışmaları kapsamında Şeyh Çabuk - Ulu Cami aksında yürütülen sokak sağlıklaştırma projesinin ele alındığı bu çalışmada, ilgili aks özelinde sağlıklaştırma uygulamaları değerlendirilerek koruma çalışmalarının önemini ve daha etkin koruma için yapılabilecekleri ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaçla, öncelikle ilgili sokak sağlıklaştırma projesinin durum analizi yapılarak uygulanması planlanan çalışmaların ne ölçüde gerçekleştirildiği incelenmiştir. Daha sonra ise sağlıklaştırma çalışmalarında görev alan uzmanların görüşlerine başvurulmuştur. Sağlıklaştırma çalışmalarının öncesi ve sonrası karşılaştırıldığında durum analizlerine göre, gerek planlanan yıkım kararlarının kısmen uygulanabildiği gerekse diğer sağlıklaştırmaların geleneksel dokuyla kısmen uyumlu tasarlandığı görülmüştür. Diğer yandan, uzman görüşleri sağlıklaştırma çalışmalarının yapı ve zeminlerde geleneksel dokuya uyumlu malzemelerle ve uygulama biçimi denetlenerek yürütüldüğünü ortaya koymuştur. Sonuç olarak, Şeyh Çabuk - Ulu Cami sokak sağlıklaştırma çalışmaları tarihi kentin sürdürülebilirliğini destekleyerek kültürel mirasın korunmasını sağlaması açısından önemli olup, daha etkin koruma sağlanması için hem özel ve kamusal alan denge uyumunun sağlanması hem koruma amaçlı imar planlarının sık aralıklarla gözden geçirilmesi hem de yerel halkın bilinçlendirilmesine yönelik faaliyetlerin arttırılması gerektiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlıklaştırma, Tarihi çevreler, Kentsel sit alanı, Koruma, Mardin

Kaynakça

• Acay ve Yılmaz Usta 2023 Acay, M. ve Yılmaz Usta, N.D. Mardin Tarihi Kent Dokusu: Koruma ve Geliştirme Stratejileri Açısından Değerlendirilmesi, Ed. Çorbacıoğlu, E., The Book of Full Texts on Applied Sciences, Farabi Publishing House, 2023, 250-259.
• Acay 2024 Acay, M.E. Mardin Kentsel Sit Alanında Sokak Sağlıklaştırma Projeleri Üzerine Bir Değerlendirme: Şeyh Çabuk Cami ve Ulu Cami Aksı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2024.
• Ahunbay 2004 Ahunbay, Z. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul, 2004.
• Aydemir vd. 2004 Aydemir, S., Aydemir, S.E., Ökten, N., Öksüz, A.M., Sancar, C. ve Özyaba, M. 2004, Kentsel Alanların Planlanması ve Tasarımı, Trabzon, 2004.
• Başdoğan Deniz 2022 Başdoğan Deniz, G. Kültürel Mirasın Korunması İçin Sürdürülebilir Miras Yönetimi: Türkiye Örneği, Kent Akademisi Dergisi, 15(3), 2022, 1204-1222. https://doi.org/10.35674/kent.1063306
• Bilgiç 2009 Bilgiç, U. Sokak Sağlıklaştırma Projeleri Sorgulaması Işığında Tarihi Dokunun Bütüncül Korumasına Yönelik Öneriler, Dosya, 14 (1), 2009, 58-61.
• Çağlayan 2021 Çağlayan, M. Mardin’in UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne Alınma Süreci, International Journal of Mardin Studies, 2(2), 2021, 7-16.
• Çakıroğlu ve Mıhçıoğlu 2024 Çakıroğlu, R. ve Mıhçıoğlu, E. Tarihî Alanlardaki Koruma ve Sağlıklaştırma Çalışmalarının Sosyoekonomik Dirençliliğinin Değerlendirilmesi: Ankara Hamamönü Örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 12(2), 2024, 161-168. https://doi.org/10.5505/jas.2024.46503.
• Çatalbaş 2011 Çatalbaş, F. Kentsel dönüşüm projelerinin mekânsal ve sosyo-ekonomik etkileri: Diyarbakır ili Suriçi bölgesi örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2011.
• Çelik ve Demirtaş 2019 Çelik, D. ve Demirtaş, D. Kentsel Tarihi Çevrelerde Sokak Sağlıklaştırma Çalışmaları: Bartın Örneği, GÜFBED, 9(4), 2019, 664-673. Doi: 10.17714/gumusfenbil.515868
• Çırak 2010 Çırak, A. Korumanın Toplumsal ve Kültürel Boyutu Neden Önemli? Biz Nasıl Bakıyoruz?, Dokuz Eylül Üniversitesi, Planlama Dergisi, 2010 (1), 29-37.
• Dinçer 2012 Dinçer, İ. Kültürel Miras Yönetimi: Türkiye’de Kültürel Miras Politikaları ve Uygulama Araçları, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2012.
• Dinçer ve Enlil 2012 Dinçer, İ. ve Enlil, Z. Kültür Mirasının Değişen Kapsamı ve Kültürel Mirasın Toplum İçin Değeri Faro Sözleşmesi’nin Algılanması: Türkiye İçin bir Ön Araştırma. Kültür Politikaları ve Yönetimi Yıllık 2011 içinde (s. 47-56). İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Göksu 1989 Göksu, E., Kent Merkezlerinde Yer Alan Yapılara İlişkin Yenileme Kararlarının Ekonomik Analizi İzmir Kemeraltı Kent Merkezi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 1989.
• Elmastaş 2020 Elmastaş, M. Kentsel Dönüşümün Sosyolojik ve Ekonomik Etkileri: Antalya Kepez Santral Mahallesi Kentsel Dönüşüm Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2020.
• Elmas ve Ekimci 2024 Elmas, H. ve Ekimci, B.G. Seyitgazi’de Sokak Sağlıklaştırma Projesi: Geleneksel Konutlar ve Tarihi Çevrenin Korunmasına Yönelik Bütünsel Yaklaşım. İDEALKENT, 16(46), 2024, 2531-2576. https://doi.org/10.31198/idealkent.1541810
• Eraslan ve Koç 2022 Eraslan, M. H., ve Koç, İ. Tarihi Kent Dokularının Korunmasında Sokak Sağlıklaştırmasının Yeri. Kent Akademisi, 15(D.Ü. 2. Uluslararası Mimarlık Sempozyumu Özel Sayısı), 2022, 208-224. https://doi.org/10.35674/kent.1014172
• Foster 2020 Foster, G. Circular economy strategies for adaptive reuse of cultural heritage buildings to reduce environmental impacts, Resour. Conservation Recycl. 152, 2020, 1-14. doi:10.1016/j.resconrec.2019.104507
• ICOMOS 1982 ICOMOS Quebec Kültür Mirasının Korunmasına Yönelik Tüzük, Deschamba, 1982, 1-7. https://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr (Erişim 18.02.2025)
• ICOMOS 1987 ICOMOS Washington Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü, 1987, 1-2. https://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr (Erişim 18.02.2025)
• ICOMOS 2013 ICOMOS Türkiye Mimari Miras Koruma Bildirgesi, 2013, 1-11. https://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr (Erişim 18.02.2025)
• ICOMOS 2014 ICOMOS İnsani Değer Olarak Miras ve Peyzaj (Heritage and Landscape as Human Values) Floransa Bildirgesi, 2014, 1-7. https://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr (Erişim 18.02.2025).
• İlkhan Söylemez 2020 İlkhan Söylemez, D. Tarihi Eserlere Erişilebilirlik: Konya Tarihi Kent Merkezi Örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 2020,165-191. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.818720
• Kaderli 2014 Kaderli, L. Kültürel miras koruma yaklaşımlarının tarihsel gelişimi, TÜBA-KED Dergisi, 2014, 29-41.
• Karataş vd. 2022 Karataş, L., Alptekin, A. ve Yakar, M. Mardin Tarihi 1. Cadde Yayalaştırma ve Sokak Sağlıklaştırma Projesinin Mekânsal ve Sosyokültürel Etkileri, Türkiye Arazi Yönetimi Dergisi, 4(2), 2022, 83-90. DOI: 10.51765/tayod.1191663
• Kejanlı, Akın ve Yılmaz 2007 Kejanlı, D. T., Akın, C. T. ve Yılmaz, Ö. G. A. Türkiye’de Koruma Yasalarının Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir İnceleme, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 2007, 179-196.
• Keleş 1996 Keleş, R. Kentleşme Politikası, Ankara, 1996.
• Kiper 2004 Kiper, P. Küreselleşme Sürecinde Kentlerimize Giren Yeni Tüketim Mekânları ve Yitirilen Kent Kimlikleri, Planlama Dergisi, 2004, 14-18.
• Koçar 2019 Koçar, F. Şanlıurfa Kentsel Sit Alanı Sokak Sağlıklaştırma Çalışmalarının Analizi ve Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin, 2019.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı 2013 Kültür ve Turizm Bakanlığı. 28718 Sayılı Kültür Varlıkları İhale Yönetmeliği, 2013.
• Labadi vd. 2021 Labadi, S., Giliberto, F., Rosetti, I., Shetabi, L. ve Yildirim, E. Heritage and the Sustainable Development Goals: Policy Guidance for Heritage and Development Actors. Paris, ICOMOS. https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Secretariat/2021/SDG/ICOMOS_SDGs_Policy_Guidance_2021.pdf. (18.02.2025).
• Landorf 2009 Landorf, C. A Framework for Sustainable Heritage Management: A Study of UK Industrial Heritage Sites. International Journal of Heritage Studies, 2009, 15(6), 494-510.
• Liu ve Zhou 2021 Liu, Y., ve Zhou, Y. Territory spatial planning and national governance system in China. Land Use Policy, 102, 2021, 1-8. doi:10.1016/j.landusepol.2021.105288
• MAB KUDEB 2019 MAB KUDEB. Mardin Artuklu Belediyesi, Koruma Uygulama ve Denetim Bürosu, Mardin Koruma Amaçlı İmar Planı Açıklama Raporu, 2019, 1-40.
• MAB KUDEB 2020 MAB KUDEB. Mardin Artuklu Belediyesi, Koruma Uygulama ve Denetim Bürosu, Mardin Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı Plan Hükümleri, 2020, 1-35.
• MBB FR 2016 MBB FR. Mardin Büyükşehir Belediyesi Fizibilite Raporu, Mardin 1. Cadde Yayalaştırma, Toplu Taşıma ve İyileştirme Projesi, 2016, 1-30.
• MBB KUDEM 2018 MBB KUDEM. Mardin Büyükşehir Belediyesi, Koruma Uygulama ve Denetleme Müdürlüğü, Sokak Sağlıklaştırma Projeleri Arşivi, 2018, 1-8.
• MBB KUDEM 2020 MBB KUDEM. Mardin Büyükşehir Belediyesi, Koruma Uygulama ve Denetleme Müdürlüğü, Mardin Kentsel Sit Alanındaki Betonarme Yapıların Yıkım Raporları, 2020, 1-27.
• Mohamed vd. 2001 Mohamed, B., Ahmad, A.G., ve Badarulzaman, N. Challenges of historic cities in the new millennium: Lessons from Malaysia, In International symposium on future cities (Gelugor, Penang, Malaysia: Universiti Sains Malaysia). 2001, 10-12.
• Olcay Uçkan 2023 Olcay Uçkan, B.Y. Cumhuriyetimizin 100. yılında Türkiye’de kültürel mirasın korunması süreci. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2023 (Özel Sayı), 171-184.
• Orbaşlı 2017 Orbaşlı, A. Conservation theory in the twenty-first century: Slow evolution or a paradigm shift?, J. Archit. Conservation, 23 (3), 2017, 157–170. doi:10.1080/13556207.2017. 1368187
• Özcan 2009 Özcan, K. Sürdürülebilir Kentsel Korumanın Olabilirliği Üzerine Bir Yaklaşım Önerisi: Konya Tarihi Kent Merkezi Örneği, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 26(2), 2009, 1-18.
• Özden 2002 Özden, P. Yasal ve Yönetsel Çerçevesiyle Şehir Yenileme Planlaması ve Uygulaması: Türkiye Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2002.
• Potter 1991 Potter, J. Theory in Environment – Behavior Studies, 1. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildiri Kitabı, İstanbul, 1991, 56-59.
• Said 2018 Said, S.Y. Urban regeneration and conservation of historic areas in Malaysia, Asian J. Behav. Stud. (AjBeS), 3 (11), 2018, 201–210. doi:10.21834/ajbes.v3i11.115
• Tang, Tian ve Yu 2023 Tang, Z., Tian, Y. ve Yu, S. The effect of environmental governance in quality improvement of urbanization—evidence from China 2000–2017. Front. Environ. Sci., 11, 2023,1-15. doi:10.3389/fenvs.2023.1117225
• Udeaja vd. 2020 Udeaja, C., Trillo, C., Awuah, K. G., Makore, B. C., Patel, D. A., Mansuri, L. E. vd. Urban heritage conservation and rapid urbanization: Insights from surat, India. Sustainability, 12 (6), 2020, 1-12, 2172. doi:10.3390/su12062172
• UNESCO 2003 UNESCO Conclusions and Recommendations of the Conference Linking Universal and Local Values: Managing a Sustainable Future for World Heritage. Amsterdam, 22-24 May 2003, 1-7. https://whc.unesco.org/en/events/421/ (Erişim 18.02.2025)
• UNESCO 2011 UNESCO Recommendation on The Historic Urban Landscape. Paris, 10 November 2011, 1-7. https://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-638-98.pdf. (Erişim 18.02.2025)
• UNESCO 2013 UNESCO The Hangzhou Declaration Placing Culture at the Heart of Sustainable Development Policies, 2013, 1-59. http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/pdf/3_Hangzhou_Declaration_EN.pdf. (Erişim 18.02.2025).
• UNESCO 2015 UNESCO Policy Document for the Integration of a Sustainable Development Perspective into the Processes of the World Heritage Convention. as adopted by the General Assembly of States Parties to the World Heritage Convention at its 20th session. 2015, 1-18. https://whc.unesco.org/document/139146 (18.02.2025).
• Us 2020 Us, Ş. Tarihi Kent Merkezlerinde Yeniden Canlandırma Stratejilerinin Mekansal, Ekonomik ve Sosyal Etkilerinin Değerlendirilmesi: Diyarbakır Suriçi Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya Teknik Üniversitesi, Konya, 2020.
• Ünver 2017 Ünver, H. Sokak Sağlıklaştırmanın Tanımsal Olarak İrdelenmesi, Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi (5), 2017, 96-106.
• Wen vd. 2023 Wen, Y., Haide, S. A. ve Boukhris, M. (2023). Preserving the past, nurturing the future: a systematic literature review on the conservation and revitalization of Chinese historical town environments during modernization, Front. Environ. Sci. 11:1114697, 1-17. doi: 10.3389/fenvs.2023.1114697
• Xing 2022 Xing, Q. Assessment on the innovative development of an ancient village from the perspective of holistic governance: A case study of six ancient villages in China. Front. Environ. Sci. 10, 2022, 1-10. doi:10.3389/fenvs.2022.949175
• Xia vd. 2022 Xia, X. J., Zhang, Y., Zhang, Y. ve Rao, T. C. The spatial pattern and influence mechanism of urban vitality: A case study of changsha, China. Front. Environ. Sci., 10, 2022, 1-15. doi:10.3389/fenvs.2022.942577
• Zhai vd. 2021 Zhai, H., Lv, C., Liu, W., Yang, C., Fan, D., Wang, Z. vd. Understanding spatio-temporal patterns of land use/land cover change under urbanization in Wuhan, China, 2000–2019. Remote Sens., 13 (16), 2021, 1-32. doi:10.3390/rs13163331
• Vileniske vd. 2020 Vileniske, I. G., Seduikyte, L., Daugelaite, A. ve Rudokas, K. Links Between Heritage Building, Historic Urban Landscape and Sustainable Development: Systematic Approach. Scientific Journal of Latvia University of Life Sciences and Technologies Landscape Architecture and Art, 2020, 17 (17), 30-38.
• Yaygel 2007 Yaygel, A. D. Müdahale Gerektiren Tarihi Kentsel Çevrelere Yönelik Kullanıcı Odaklı Sağlıklaştırma Yöntemlerinin İrdelenmesi: İzmir - Basmahane Bölgesi Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2007.
• Elektronik Kaynaklar Uzantı 1 https://earth.google.com/web/@37.31361579,40.73841751,1097.25659192a,2523.11328088d,35y,-0h,0t,0r (Erişim Tarihi: 28.12.2021)