Expression of Death with the Metaphor of Migration in Classical Turkish Poetry

Yıl 2022, , 55 - 67, 30.09.2022

Ömer Uyan

https://doi.org/10.32579/mecmua.1153641

Öz

Almost every subject that is human or touches human life has found a place for itself in classical Turkish poetry, which ruled for about six centuries. However, these issues came to the fore after they were handled in the poet's imagination within the framework of classical poetry poetics or mystical symbolism. The phenomenon of migration also appears as both a subject and a metaphor in this poem. The social, political and historical aspects of migration are mostly handled in genres such as epics and legends. In some poetic siyer-i Nebi's and masnavis, the incident of migration has been handled based on narrative (tahkiye) and relatively in harmony with historical data. The concept of "migration", which emerges in the context of the lover-beloved relationship in general in classical poetry, especially in the type of ghazal, is also in the position of the mushabbahun bih (which is likened to itself) of "death". This concept; along with caravan, wrapped food for travels, ceres (caravan bell, bell, rattle), migration drum (kûs-ı rahîl), bandit, camel etc. By bringing many different words to the mind of the poet, it was used as a metaphor rather than a simple simile, and as a result, the fact of "death", which everyone knows and is inevitable, was expressed in a more artistic and literary way. In the study, the metaphor of migration was handled together with this rich usage and connotation field and the examples were tried to be analyzed in detail in terms of content and style.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, Sufi Poetry, Metaphore, Style, Rhetoric, Language Usage, Death, Migration

Klasik Türk Şiirinde Ölümün Göç Metaforuyla İfadesi

Öz

Yaklaşık altı asır hüküm süren klasik Türk şiirinde insani olan veya insan hayatına dokunan hemen her konu kendisine yer bulabilmiştir. Ancak bu konular doğrudan değil, klasik şiir poetikası veya tasavvufi sembolizm çerçevesinde şairin muhayyilesinde işlendikten sonra söz meydanına çıkmıştır. Göç olgusu da bu şiirde hem bir konu hem de metafor olarak karşımıza çıkmaktadır. Göçün toplumsal, siyasi ve tarihî yönleri daha çok destan ve efsane gibi türlerde işlenmiştir. Bazı manzum siyer-i Nebi’lerde ve mesnevilerde hicret hadisesi, anlatıya (tahkiye) dayalı olarak ve nisbeten tarihî verilerle uyumlu bir şekilde ele alınmıştır. Klasik şiirin genelinde, özellikle gazel türünde, ise âşık-maşuk ilişkisi bağlamında ortaya çıkan “göç” kavramı aynı zamanda “ölüm”ün de müşebbehün bih’i (kendisine benzetilen) konumundadır. Bu kavram; beraberinde kervan, kafile, azık (zâd), ceres (kervan zili, çan, çıngırak), göç davulu ve göç borusu (kûs-ı rahîl/rıhlet), eşkıya, deve vs. birçok farklı kelimeyi de şairin zihnine getirerek basit bir teşbihten ziyade metafor olarak kullanılmış ve neticede herkesin bildiği ve kaçınılmaz olan “ölüm” gerçeği daha sanatsal, edebî bir şekilde dile getirilmiştir. Çalışmada göç metaforu bu zengin kullanım ve çağrışım alanıyla birlikte ele alınıp örnekler içerik ve üslup yönünden ayrıntılı şekilde tahlil edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Tasavvufi Şiir, Metafor, Üslup, Belagat, Dil KUllanımı, Ölüm, Göç

Kaynakça

• Âhî (tsz.). Dîvân. (M. S. Kaçalin, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10590,ahidivanimustafakacalinpdf.pdf?0 adresinden 23 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Ahmed Nâmî (2017). Dîvân. (A. Yenikale, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0 adresinden 23 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Aydın, M. U. (2007). Kâ’imî Dîvânı transkripsiyonlu metin ve tahlili. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük (kubbealtı lügati). (3 Cilt). Kubbealtı Yayınları.
• Bâkî (tsz.). Dîvân. (S. Küçük, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 adresinden 23 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Başpınar, F. ve Sandal, N. (2021). Sıddîk (ö. 1828) ve Dîvânçe’si. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 494-504.
• (Ahmet) Cevdet Paşa (2000). Belagat-ı Osmaniyye. (M. Atalay ve T. Karabey, Haz.). Akçağ Yayınları.
• Dilçin, C. (dzl.) (1983). Yeni tarama sözlüğü. TDK Yayınları.
• Diyarbakırlı Lebîb (2017). Dîvân. (O. Kurtoğlu, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Edirneli Nazmî (2017). Dîvân. (S. Üst, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 adresinden 23 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Filibeli Vecdî (2017). Dîvân. (H. Kavruk ve B. Selçuk, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55912,filibeli-vecdi-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Güleç, İ. (2018). Şiir, şair ve peygamber. Ötüken Neşriyat.
• Hakîkî (2017). Dîvân. (E. Boz, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Irmak, M. (2017). Haber ve inşa: Klasik dilbiliminde bildirim ve talep ifadeleri, İSAM Yayınları.
• Kaplan, H. (2021). Bir göç edebiyatı olarak klasik Türk şiiri. İ. Kalaycı ve G. Kalmış (Ed.). Çağlar boyu göç (tarih-kültür-medeniyet) (s. 33-67) içinde. Gazi Kitabevi.
• Karlıtepe, M. (2007). Kelâmî Dîvânı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kurumehmet, M. (2006). XVIII. Yüzyıl şairlerinden Müsellem (Şeyh Ebu’l-Vefâ Edirnevî): Hayatı, sanatı, Dîvânı’nın tenkitli metni. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Latîfî (1314). Tezkire-i Latîfî. İkdam Matbaası.
• Leylâ Hanım (2018). Dîvân. (M. Arslan, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59881,leyla-hanim-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Mesîhî (2020). Dîvân. (M. Mengi, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Mevlânâ (tsz.). Dîvân-ı Şems. https://ganjoor.net/moulavi/shams/robaeesh/sh793 adresinden 17 Nisan 2022 tarihinde alınmıştır.
• Mostarlı Hasan Ziyâ’î (2017). Dîvân. (M. Gürgendereli, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0 adresinden 25 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Muhyî (2020). Dîvân. (M. Arslan, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78626,muhyi-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Mustafa Nehcî Dede (2018). Dîvân. (M. Arslan, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752,nehci-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Muvakkit-zâde Muhammed Pertev (2017). Dîvân. (E. Bektaş, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Nevʻî-zâde Atâyî (2017). Dîvân. (S. Karaköse, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Sâkıb Dede (2018). Dîvân. (A. Arı, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Selçuk, B. (2012). Klasik Türk şiirinde ceres (çan/çıngırak). Turkish Studies-Interna¬tional Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (3), 2231-2250.
• Sudi-i Bosnevi (2020). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız: Sûdî’nin Hâfız Dîvânı şerhi 1, (İ. Kaya, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Şengün, N. (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (metin-muhteva-tahlil). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Şeref Hanım (2018). Dîvân. (M. Arslan, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59880,seref-hanim-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Tarlan, A. N. (2013). Fuzuli Dîvânı şerhi. Akçağ Yayınları.
• Tatcı, M. (Haz.) (1990). Yûnus Emre Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). (2 Cilt). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uçan Eke, N. (2019). Edebiyatın metaforik gücü. Söylem Filoloji Dergisi, 4 (2), 238-253.
• Uyan, Ö. (2022). Şeyhülislam Yahya Divanı’ndaki inşa (emir, istifham, temenni, nida) ifadelerinin belagat ilmine göre incelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Ümmî Sinan (2017). Dîvân. (A. Bilgin, Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55913,ummi-sinan-divanipdf.pdf?0 adresinden 28 Mart 2022 tarihinde alınmıştır.
• Yıldırım, A. (2013). Tasavvuf öğretilerinin hadislerdeki dayanakları. TDV Yayınları.
• Yılmaz, K. (Haz.) (2001). III. Selîm (İlhâmî): Hayatı, edebî kişiliği ve Dîvânı’nın tenkitli metni. Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük), Kesit Yayınları.