İRAN’A YÖNELİK YAPTIRIMLAR: TÜRKİYE - İRAN ENERJİ İLİŞKİLERİNE ETKİSİ

Yıl 2019, Sayı: 8, 98 - 124, 30.09.2019

Halide Özbey

https://doi.org/10.32579/mecmua.557622

Öz

Türkiye'nin iktisadi gelişimine bağlı olarak enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır. İhtiyacı
olan enerjiyi dış ülkelerden ithal eden Türkiye enerji açısından, % 73 oranında
dışa bağımlı bir ülkedir. Dünya’da petrol ve doğal gaz yatakları bakımından
zengin olan Orta Doğu ve Hazar bölgesine yakın bir konumda yer alır. En önemli
sınır komşusu olan İran'ın ise kuzeyinde Hazar denizi, güneyinde Basra ve Umman
Körfezi yer alır. İki ülkenin birbirine yakınlığı hem jeostratejik açıdan hem
de enerji işbirliği açısından önemlilik arz eder. Dünyanın ve Ortadoğu’nun en
eski petrol ve doğal gaz üreticisi olan İran,  tarihi boyunca birçok defa yaptırımlara maruz
kalmıştır. ABD öncülüğünde başlayan yaptırımlar zaman içerisinde daha da
ağırlaştırılmıştır. ABD Başkanı Donald Trump’un aldığı kararlarla ABD, Rusya,
Çin, İngiltere, Fransa, Almanya (P5+1),  ülkeleri arasında imzalanan İran nükleer
anlaşmasından 8 Mayıs 2018 yılında tek taraflı olarak çekilmiştir. Ardından İran'a yeni tek taraflı olarak yaptırım uygulayacağını bildirmiştir. Bu yaptırımlardan
ilki 8 Ağustos 2018 yılında finans, otomotiv ve havacılık sektöründe, ikincisi
ise 5 Kasım 2018 yılında petrol sektörüne yönelik yaptırımlardır. Ağustos
ve Kasım ayında iki aşamalı olarak uygulanmaya başlayan bu yaptırımlar, İran
ekonomisinin bel kemiğini oluşturan petrol satışlarına önemli derece etki etmiş
ve ülkenin petrol ihracatının % 50 oranında azalmasına neden olmuştur. Petrol
ve doğal gaz ithalatçısı olan Türkiye bu yaptırımlardan olumsuz yönde
etkilenmiştir. Bu çalışmada,  İran’a
uygulanan yaptırımların kısa özetiyle birlikte 2018 yılında ABD'nin uyguladığı yaptırımların
İran ekonomisi üzerindeki etkileri aktarılmıştır. Ayrıca, Türkiye ve İran
arasındaki ticari ilişkilerine değinilerek, yaptırımların Türkiye'nin İran ile enerji
ilişkisine etkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Enerji, Yaptırımlar, Enerji Ticareti, Türkiye İle İran İlişkileri

Kaynakça

• Akbaş, Zafer; Baş, Adem (2013).’’İran’ın Nükleer Enerji Politikası Ve Yansımaları’’, History Studies İntentional Journal Of History, Cilt 5, Sayı 2, s. 21-44.
• Al Samadi, Fatima (2018). ‘’Yaptırımlara Rağmen İran’ın Bölgesel Varlığını Koruma Sebepleri’’, Bölgesel Politika Alshara Forum, İstanbul, s.1-12.
• Atılal, Mehmet Baki; Erçevik Başak (2015).’’ Her yönüyle İran Dosyası’’, Turkıs Yatırım, s.1-15.
• Aras, Bülent; Turhan Ebru (2018).’’İran Nükleer Anlaşması, Ortadoğu’da Güç Dengesi Ve Türkiye’’ Ortadoğu Analiz, Cilt 6, Sayı 62, s. 18-21.
• Aslan, Murat (2018).’’ ABD’nin Nükleer Anlaşmadan Çekilmesinin Ekonomik Sonuçları’’ İran Araştırmaları Merkezi, https://iramcenter.org//d_hbanaliz/ABDYnin_Nukleer_AnlaYmadan_Cekilmesinin_Ekonomik_SonuclarY.pdf (Erişim Tarihi: 19.01.2019).
• Babahanoğlu, Veysel (2016).’’ Kamu Politikası Bağlamında İran Ve Türkiye Enerji Politikalarının Kararlaştırılması: İşbirliğine Yönelik Fırsat Ve Engeller Üzerinden Bir Değerlendirme ‘’, Uluslar arası II. Ortadoğu Sempozyumu, s. 835-845.
• Bashimov, Güçgeldi (2017). ‘’Türkiye İle İran Arasındaki İkili Ticaretin Analizi’’Pamukkale Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 30, s.146-155.
• BB Statistical Review (2015). https://www.bp.com/ content/dam/bp/pdf/energy-economics/statistical-review-2015/bp-statistical-review-of-world-energy- 2015-full-report.pdf (Erişim Tarihi: 28.12.2018).
• Berber, Seçkin ‘’ Yaptırımların İran Ekonomisine Etkileri’’http://www.bilgesam.org/incele/208/-yaptirimlarin-iran-ekonomisine-etkileri/#.XDtpQlUzbIU (Erişim Tarihi: 13.01.2019).Bloomberg, https://www.bloomberght.com/enerji/haber/2185024-dogal-gaz-ithalati-ekim-de-yuzde-10-4-azaldi (Erişim Tarihi: 11.01.2018).
• Bloogberg, https://www.bloomberght.com/enerji/haber/2184493-iran-3-milyon-varil-petrolu-borsada-satacak (Erişim Tarihi: 11.01.2019).
• Çakır, Merve (2018). ‘’ 8 Mayıs’tan 5 Kasım’a İran’ın Petrol Ve İhracat Karnesi Ve Ülkelerin Pozisyonları’’https://iramcenter.org//d_hbanaliz/8- mayistan-5-kasima-iranin-petrol-ihracat-karnesi-ve-ulkelerin-pozisyonlari.pdf (Erişim Tarihi: 15.01.2019).
• Çalışkan, Şadan (2009).’’ Türkiye’nin Enerjide Dışa Bağımlılık Ve Enerji Arz Güvenliği Sorunu’’, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 25,s.297-310.
• Çelikpala, Mitat (2014). ‘’ Enerji Güvenliği: NATO’nun Yeni Tehdit Algısı’’ Uluslararası İlişkiler, Cilt 10, Sayı 40, s.75-99.
• Çetinsaya, Gökhan (2006).’’Tarihsel Perspektifte Türkiye-İran İlişkileri Ve Nükleer Sorun’’, Seta İran Dosyası, 1-83.
• Dağdemir, Elif Uçkan (2007). ‘’ Avrupa Birliğinin Enerji Arz Güvenliği İçin Dış Enerji Politikası Arayışları’’ Eskişehir Osmangazi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, s. 1-22.Doster, Barış (2012).’’Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası’’ Ortadoğu Analiz, Cilt 4, Sayı 44, s.44-51.
• Ekin, Aram Duran, https://m.mynet.com/turkiye-ambargo-tehdidi-altinda (Erişim Tarihi:11.01.2019).
• Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Dogal-Gaz ( Erişim Tarihi: 09.01.2019).
• Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), http://www.enerji.gov.tr/tr- TR/Sayfalar/Petrol (Erişim Tarihi: 13.01.2019).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) , 2010-2017 Petrol Piyasası Sektör Raporu, file:///C:/Users/Acer/Desktop/_PortalAdmin_Uploads_Content_FastAccess_91e1aad125775.pdf (Erişim Tarihi: 25.01.2019).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2010-2017 Doğalgaz Piyasası SektörRaporu,file:///C:/Users/Acer/Desktop/_PortalAdmin_Uploads_Content_FastAccess_c202c88142006.pdf (Erişim Tarihi: 25.01.2019).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2018 https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/3-0-104/aylik-sektor-raporu (Erişim Tarihi: 25.01.2019).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2018 https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/3-0-95/aylik-sektor-raporu (Erişim Tarihi: 25.01.2019).
• Erdal, Leman (2011). Enerji Arz Güvenliğini Etkileyen Faktörler Ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Alternatifi, Adnan Menderes Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yükseklisans Tezi, Aydın.
• Jane, Murat (2017).’’ İran’ın Nükleer Politikasının Gelişimi Ve Uygulanan Ambargo Ve Yaptırımların Dış Politikasına Etkilerinin Analizi’’ Ankasam Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1 (2), s. 264-314.
• IMF (International Monetary Fund),(2019) https://www.imf.org/en/Countries/IRN (Erişim Tarihi: 23.01.2019).
• İnvesting, https://tr.investing.com/commodities/brent-oil-historical-data, (Erişim Tarihi: 26.03.2019).
• İram (İran Araştırmaları Merkezi) ‘’ ABD’nin Nükleer Anlaşmalardan Çekilmesi Ve Olası Senaryolar’’ https://iramcenter.org//d_hbanaliz/ABDYnin_Nukleer_AnlaYmadan_Cekilmesi_ve_OlasY_Senaryolar_YayYn.pdf (Erişim Tarihi: 14.01.2019). İram (İran Araştırmaları Merkezi), https://iramcenter.org/irani-ziyaret-eden-turist- sayisi/ (Erişim Tarihi:28.01.2019).
• İran Petrol Bakanlığı, http://en.mop.ir/Portal/Home/,(Erişim Tarihi: 28.12.2018 ).
• Kanapiyonava , Zhuldyz (2017). ‘’İran’ın “Ortak Kapsamlı Eylem Planı” Sonrası Enerji Politikaları Üzerine Çıkarımlar’’, Ege Akademik Bakış dergisi, Cilt 17, Sayı 4, s. 553-564.
• Kantörün, Ufuk (2010).’’ Bölgesel Enerji Politikaları Ve Türkiye’’, Bilgi Strateji, Cilt 2, Sayı 3, s. 87-114.
• Keyvan, Özlem Zerrin, ‘’ Çin Ve İran İşbirliğinde Enerji Faktörü’’ https://ankasam.org/4263/cin-ve-iran-isbirliginde-enerji faktoru/ (Erişim Tarihi: 16.01.2019).
• Kırdar Seda, Koru Selim (2012). ‘’ ABD’nin Yeni İran Yaptırımları Ve Küresel Etki Alanı’’ Türkiye Ekonomi Politikalar Araştırma Vakfı, s. 1-9.
• Küpeli, Mustafa Şeyhmus Küpeli (2016). ‘’Dış Politika Aracı Olarak Yaptırımlar: İran’a Uygulayan Yaptırımların Etkileri’’, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s. 97-135.
• Köse, Talha (2018).’’ Why The İran Nuclear Deal Became An Epic Failure’’, https://www.dailysabah.com/columns/talhakose/2019/01/18/why-the-iran-nuclear-deal-became-an-epic-failure (Erişim Tarihi: 03.02.2019).
• Petform (2018). https://www.petform.org.tr/dogal-gaz-piyasasi/dunya-dogalgaz-piyasasi/ (Erişim Tarihi: 29.12.2018).
• Petform (2018). https://www.petform.org.tr/arama-uretim-sektoru/dunyada-petrol-uretimi (Erişim Tarihi: 29.12.2018).
• Petform (2018). https://www.petform.org.tr/arama-uretim-sektoru/turkiyede-petrol-uretimi/ (Erişim Tarihi:29.12.2018).
• Pulat, Abdüssamet (2018). ‘’Karşılıklı Bağımlılık Teorisi Açısından Türkiye- İran Ekonomik İlişkileri’’ İran Çalışmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, s.93-114.
• Sevim, Cenk (2012). ‘’Küresel Enerji Jeopolitiği Ve Enerji Güvenliği’’ Journal of Yasar University, Cilt 26, Sayı 7, s. 4378 – 4391.
• Tahran Ticaret Müşavirliği, ‘’İran İslam Cumhuriyeti Ülke Profili’’ (Erişim Tarihi: 02.02.2019).
• Tan Mehmet; Akbulut, Pelin Aliyev (2012), ‘’2002 Sonrası Türk Dış Politikası Bağlamında Türkiye İran İlişkilerinin Değerlendirilmesi’’ II. Bölgesel Sorunlar Ve Türkiye Sempozyumu, Kahramanmaraş, s. 101-108.
• Telci, İsmail Numan (2018).’’Ağırlaştırılmış Ekonomik Yaptırımlar Trump İran’dan Ne İstiyor?’’, SETA Perspektif, Sayı 208.
• TC Ticaret Bakanlığı, 2018 https://www.ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/guney-asya/iran/pazar-bilgileri/ticarette-teknik-engeller (Erişim tarihi: 28.12.2018).
• TC Ticaret Bakanlığı, https://www.ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/guney-asya/iran/ulke-profili/ekonomik-gorunum/pazarda-dikkat-edilmesi-gereken-hususlar (Erişim Tarihi: 28.12.2018).
• TC Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/guney-asya/iran/ulke-profili/ekonomik-gorunum/turkiye-ile-ticaret (Erişim Tarihi:29.12.2018).
• TC Turizm Ve Kültür Bakanlığı, http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR-n 201114/yillik-bultenler.html (Erişim Tarihi: 24.01.2019).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK).http://tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim Tarihi: 24.01.2019).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR-201114/yillik bultenler.html (Erişim Tarihi: 24.01.2019).
• OPEC Annual Statistic Bulletin 2017.
• Özdemir, Büşra Zeynep (2018), ‘’ İran Yaptırımları Türkiye-İran Enerji İlişkilerine Etkileri’’ Siyaset, Ekonomi Ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Ankara, Sayı 260.
• Uygur, Hakkı (2018).’’ABD’nin Nükleer Anlaşmadan Çekilmesi Ve Olası Senaryolar’’ İran Araştırmaları Merkezi, https://iramcenter.org//d_hbanaliz/ABDYnin_Nukleer_AnlaYmadan_Cekilmesi_ve_OlasY_Senaryolar_YayYn.pdf (Erişim Tarihi:19.01.2019).
• Uygur, Hakkı (2018), ‘’İran’ı 2019’da Neler Bekliyor’’ https://www.iramcenter.org/irani-2019da-neler- bekliyor/#.XEWKOXbm5gA.twitter neler-bekliyor/1368167 (Erişim Tarihi: 03.02.2019).
• Ünal, Serhan (2016).’’ Yatırımlar Sonrası İran Ve Bölgesel Enerji Jeopolitiği’’ Türkiye Enerji Vakfı, Yayın 5, s.7-48.
• Yesevi, Çağla Gül (2015).’’ İran’ın Enerji Sektörü: İran’ın Yumuşak Ve Akıllı Gücü, Beta yayınları, İstanbul, s. 441-467.