An Unknown Library: The Only Turkish Isopsephic Poem Written About the Construction of the Galatasaray Library

Yıl 2022, Sayı: 13, 36 - 45, 30.03.2022

Talip Çukurlu

https://doi.org/10.32579/mecmua.1069585

Öz

"Isopsephy" is one of the literary arts that was popular among Ottoman poets. The poets have hidden the history of the events they refer to in the poem, by making use of the numerical equivalent of each letter in the Arabic alphabet, between the lines of the poem. With this system called "Abjad numerals", there are multiple "isopsephy" methods. Sometimes all the letters in a verse are collected, sometimes only dotted/non-dotted letters are taken into account, and sometimes the desired result is achieved by adding or subtracting from the clues given.
Mahmud I, the twenty-fourth sultan of the Ottoman Empire, gave importance to construction activities and made great efforts to build libraries or enrich book collections. He has the title of the sultan who had the most libraries built among the Ottoman sultans. One of the libraries he had built, Galatasaray Mahmûd I Library, or Galatasaray School Library, is the subject of this article. In our study, the isopsephy written by the 18th century Ottoman poet Vâsık-zâde Erşed for the opening date of the library will be examined. This poem is the only Turkish poem found today

Anahtar Kelimeler

Mahmud I, Librarianship, Galatasaray School Library, Isopsephy, Ersed

Mahiyeti Meçhul Bir Kütüphane: Galatasaray Kütüphanesinin Yapımı Hakkında Düşürülen Tek Türkçe Tarih Manzumesi

Öz

“Tarih Düşürme”, Osmanlı şairleri arasında rağbet görmüş bedi’ sanatlardan biridir. Şairler, Arap alfabesindeki her harfin mevcut rakamsal karşılığından faydalanarak şiire mevzu ettikleri olayların tarihini, şiirin dizeleri arasına gizlemişlerdir. “Ebced” adı verilen bu sistemle birden çok tarih düşürme yöntemi vardır. Kimi zaman bir mısradaki harflerin tamamı toplanır, kimi zaman sadece noktalı/noktasız harfler hesaba alınır, kimi zaman ise verilen ipuçları ile eklemeler veya çıkarmalar yapılarak istenen neticeye ulaşılır.
Osmanlı Devleti’nin yirmi dördüncü padişahı olan I. Mahmûd, imar faaliyetlerine önem vermiş, kütüphane yapımı veya kitap koleksiyonlarının zenginleşmesi için büyük çabalar sarf etmiştir. Osmanlı padişahları içinde en çok kütüphane yaptıran padişah unvanına sahiptir. Onun yaptırdığı kütüphanelerden biri olan Galatasaray I. Mahmûd Kütüphanesi veya diğer adıyla Galatasaray Mektebi Kütüphanesi bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Çalışmamızda, günümüzde mevcut olmayan kütüphanenin açılış tarihi için XVIII. yüzyıl Osmanlı şairi Vâsık-zâde Erşed tarafından düşürülen ve günümüzde tespit edilebilmiş tek Türkçe tarih manzumesi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

I. Mahmud, Kütüphanecilik, Galatasaray Mektebi Kütüphanesi, Tarih Düşürme, Erşed

Kaynakça

• Akbayar, N. ve Kahraman, S. A. (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Alar, H. (2001). Kütüphaneciliğin Tarihçesi ve İlk Kütüphaneler, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 6, 295-308.
• Atik Gürbüz, İ. (2011). İlâhî-zâde Mehmed Emîn Vâsık Divan, Grafiker Yayınları.
• Aynur, H. ve Şen, M. (2019). Hıfzî Ağa’nın I. Mahmûd İçin Yazılan Şiirler Mecmûası (TSMK-Revan 1977) Üzerine, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 3(4), 39-73.
• Aynur, H. (2014). I. Mahmûd’un (öl. 1754) Kütüphaneleri ve Tarih Manzumeleri. A. Aynur, B. Aydın ve diğerleri (Haz.). Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe: İsmail E. Erünsal’a Armağan Sempozyumu. Edebiyat ve Tasavvuf Kütüphanecilik ve Arşivcilik (s. 681-734). Ülke Kitapları.
• Baykal, İ. H. (1953). Enderun Mektebi Tarihi. Halk Basımevi.
• Cunbur, M., (1960). 18. Yüzyılda Bir Okul Kütüphanesinin Açılışı, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 9(1-2), 1-5.
• Cunbur, M. (1963 ). Türk Kütüphaneciliğinin Tarihi Kökleri, Türk Kütüphaneciliği, 12(3-4), 105-116.
• Çınarcı, M. N. (2019). Şeyhü’l-İslam Arif Hikmet Bey’in Tezkiretü’ş-Şu’arâsı ve Transkripsiyonlu Metni, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64059,seyhulislam-arif-hikmet-bey-tezkiresipdf.pdf?0 adresinden 14.10.2021 tarihinde alınmıştır.
• Çukurlu, T. ve Düzenli, M. B. (2021). Enderunlu Fazıl’ın Tarih-i Nev-İcadları, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(27), 308-327.
• Çukurlu, T. (2022). Vâsık-zâde Erşed Dîvânı’ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme, Premium E-Journal of Social Sciences, 6(18), 13-23.
• Demirel, Ş. (2008). Antepli Ayni Divanı’ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies, 3(4), 372-398.
• Engin, E. (2007). Galatasaray Lisesi (1923-1950 Dönemi). [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Erünsal, E. İ. (1988). Türk Kütüphaneleri Tarihi II Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Erünsal, E. İ. (1996). Galatasaray Kütüphanesi. TDVİA (C.13, ss. 323). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erünsal, E. İ. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik. Timaş Yayınları.
• Erünsal, E. İ. (2015). Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, Milli Eğitim, S. 208, 193-199.
• İnan, Göker (2020). Kitaplarla Tarih Yazmak: Fatih Külliyesi’ndeki I. Mahmûd Kütüphanesi İçin Kitap İsimleriyle Söylenmiş Bir Tarih Manzumesi, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 25, 421-490.
• İpşirli, M. (1996). Galata Sarayı, TDVİA, (C. 3, ss.322-323.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İsfendiyaroğlu, F. (1954). Galatasaray Tarihi, Doğan Kardeş Yayınları.
• Kalyon, F. (1998). Ahmet Cevdet Paşa’nın Belagat-ı Osmaniyye’si Transkiripsiyonlu Metin-İndeks. [Yüksek Lisans Tezi]. Harran Üniversitesi.
• Karabey, T. (2011). Tarih Düşürme. TDVİA. (c. 40, ss. 80-82). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kardaş, M. N. (2008). Re’fet Mehmet Aziz’in Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni. [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Kılıç, F. (2017). Şefkat Tezkiresi Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55753,sefkat-tezkiresi-pdf.pdf?0 adresinden 14.10.2021 tarihinde alınmıştır.
• Kurtoğlu, O. (2021). Dîvân Bahçesinin Erken Solan Çiçeği: Vâsık-zâde Erşed ve Dîvân’ı. G. Babaarslan vd. (Ed.), Prof. Dr. M. Fatih Köksal’a Armağan Kitabı (s. 835-851), Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Mercanlıgil, M. (1960). Ebced Hesabı. Doğuş Matbaası.
• Muhammed Aziz Yusuf-zâde, Dîvân-ı Ref’et, Süleymaniye Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi 2903, Arif Hikmet Kütüphanesi Medine 198.
• Oğraş, R. (2018). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59393,esad-mehmed-efendi-bagce-i-safa-enduzpdf.pdf?0 adresinden 14.10.2021 tarihinde alınmıştır.
• Özcan, A. (2003). I. Mahmûd, TDVİA, (C. 27, s. 348-352). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, F. (2018). Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn Tezkire-i Silâhdâr-zâde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58902,tezkire-i-silahdar-zadepdf.pdf?0 adresinden 14.10.2021 tarihinde alınmıştır.
• Pakalın, M.Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. MEB Yayınları.
• Pala, İ. (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1994). Beşir Ağa (Hacı). N. Akbayar, E. Işın, N. Sakaoğlu ve Diğerleri (Ed..). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (c. 2, s. 174-175). Ana Basım A.Ş.
• Şahin, S. (2009). Değişim Sürecinde Osmanlı Mimarlığı III. Ahmet ve I. Mahmut Dönemi (1703–1754). [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Tahirü’l-Mevlevi (1994). Edebiyat Lügati. Enderun Kitabevi.
• Uzun, M. İ. (1994). Ebced. TDVİA. (c. 10, s. 68-70). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, A. S. (1963). Galatasarayı Kütüphanesi Hakkında, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 12(1-2), 43-45.
• Yakıt, İ. (2017). Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. Ötüken Yayınları.
• Yıldız, E. (2021). Vâsık-zâde Abdülhamit Erşed ve Fındıklı Şehrengizi, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 7/3, 767-783.