Atebetü’l-Hakayık Bağlamında Temsil İşlevli Ekler

Yıl 2022, Sayı: 13, 60 - 71, 30.03.2022

Erol Kuyma

https://doi.org/10.32579/mecmua.1070391

Öz

Ekler, sözcüklerin dil dizgesindeki yerini ve bağlam içi kullanımlarını da etkileyen gramer unsurlarıdır. Yapısal açıdan sondan eklemeli dillerden olan Türkçede eklerin kullanım alanları oldukça geniştir. Genelde yapım ve çekim kategorisi üzerine yoğunlaşan sınıflandırmalar, eklerin söz diziminde yer alış şekillerini ve semantik katkılarını ayırt etmede yetersiz kalmaktadır. Bu durum, morfolojik sınıflandırmanın yanı sıra semantik bir sınıflandırmayı da ihtiyaç haline getirmektedir. İşlevsel özelliklerin dikkate alındığı sınıflandırmalar, eklerin görev alanlarının tayininde ve semantik sınırlılıklarının belirlenmesinde daha ayırıcı bir özelliğe sahiptir. İşleve dayalı sınıflandırma başlıklarından biri de temsil ekleridir. Temsil ekleri, söz diziminde eksiltilmiş öğelerin ya da edatların yerine kullanılabilen unsurlardır. Bu çalışmada, Karahanlı dönemi eserlerinden olan Atebetü’l-Hakayık’ta +kA, +CA, +DA, +DIn, –DUk, -mIş, -gAn, -glI, -gUçI, +lIg, +sIz, ve +rAk eklerinin temsil işlevi üzerinde durulmuş; söz konusu eklerin söz diziminde eşdeğer olarak kullanıldıkları sözcüklere ulaşılmaya çalışılmıştır. Türk dilinin tarihî metinlerinde ekler üzerine yapılacak işleve dayalı tespitler, eklerin tarihsel süreçteki fonksiyonel değişim ve gelişimlerinin takibine imkân verecektir.

Anahtar Kelimeler

Ek, İşlevsel sınıflandırma, Temsil ekleri, Atebetü’l-Hakayık

Kaynakça

• Arat, R. R. (1992). Atebetül-Hakâyık. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri. (10. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Delice, H. İ. (2000). Türk dilinde işlevsel ek tasnifi denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 221-235.
• Eker, S. (2015). Çağdaş Türk dili. (9. Baskı). Grafiker Yayınları.
• Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede isim-fiiller. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Eraslan, K. (2000). Eski Türkçede yönelme (dativ) hâlî ekinin yapı, fonksiyon ve ifadeleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 67-76.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Gülsevin, G. (2004). Türkçede sıra dışı ekler ve eklerin tasnif-tanımlanma sorunu üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I. 1267-1283.
• Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi grameri. (4. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karagöz, İ. (2018). Tarihi Türk lehçelerinde sıfat ve zarflarda pekiştirme ve derecelendirme. (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. (3. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarı, İ. (2020). Türkçede küçültme. (1. baskı). Nobel Yayınları.
• Tuğluk, M. E. (2021). Kerb-Nâme’de Hâl Eklerinin Kullanımı. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu. 517-528.
• Turan, Z. (2018). Türk dilinin eklerini sınıflandırmanın esasları. Türkbilig, 35, 97-110.
• Üstüner, A. (2000). Anadolu ağızlarında sıfat-fiil ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstünova, K. (2008). Ad işletimi. (1. Baskı). Kesit Yayınları.