SÛFÎ ŞİİRİN İZLEĞİNDE ONTOLOJİK YAKLAŞIMLARDAN BİR İZDÜŞÜM

Yıl 2023, Sayı: 15, 90 - 105, 30.03.2023

Murat Ayar

https://doi.org/10.32579/mecmua.1227645

Öz

Kadim dünyanın, kendisi gibi eski ve tam bilinemeyen meselelerinden biri de ontolojik yapıya dair gerçekliktir. Konu özelinde dinî ve lâ-dinî çokça eser telif edilmiş olmasına karşın varlığın, varoluş serencamına ait tümden kabul görmüş fikir henüz yoktur. Varlık ve onun kavramsal çerçevesi konumunda olan ontolojik yaklaşımlar, felsefeden teolojiye, müzikten edebiyata kadar geniş bir disiplini ihata etmiş; varlık ve onun alt problemleri, pek çok disiplinde hususî bir önem arz etmiştir. Bu nevi hususî önem, İslam mistisizmi denilen tasavvufta da vardır. Bu hususî dikkatin, mutasavvıfların manzum eserleri olan dîvânlarına nasıl yansıdığını görmek, çalışmamızın amacıdır. Bu amaca hizmet etmek için Anadolu sahası tasavvuf anlayışının farklı yüzyıllardaki önemli dört temsilcisinin dîvânları terminolojik bir fişlemeye tabi tutuldu. Çalışmada kullanılan fişlemeye ait bu beyitler dipnotta gösterildi. Oluşan eldeki malzemeyle mutasavvıf şairlerin konuya nasıl yaklaştıkları ana ve alt başlıklarla verilmeye çalışıldı. Şairlerin konuyu verirken kullandıkları sanatsal beceri ve değerlendirmeleri çalışmaya dahil edilmedi. İlgili çalışmayla mutasavvıf şairlerin ontolojiye; “varlık”, “mümkün varlığın tekâmülü” ve “mümkün varlığın ahlaki gayreti” ana başlıklarıyla yaklaştıkları tespit edildi. Çokça disiplinin genelde mensur eserlerle yoğunlaştığı böylesi bir konuyu, mutasavvıfların kimi zaman nazma da çekmeleri konunun önemini ve değerini bir kat daha artırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ontoloji, Varlık, Şair, Sufi Şiir, Tasavvuf

Kaynakça

• Aziz Mahmȗd Hüdâyî. (2005). Dîvân-ı ilâhîyât (1. Baskı). (M. Tatçı ve M. Yıldız, Haz.). Üsküdar Belediyesi Yayınları.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Tekke ve halk edebiyatı makaleleri (1. Baskı). (A. Uçman, Haz.). Dergâh Yayınları.
• Demirli, E. (2012). Vahdet-i Vücȗd, TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 42, ss. 431-435). TDV Yayınları.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. (2013). Dîvân-ı ilâhîyât (2. Baskı). (M. K. Özgül, Haz.). DİB Yayınları.
• Eşrefoğlu Rumi. (2006). İznikli Eşrefoğlu Rȗmî’nin hayatı-eserleri ve dîvânı (1. Baskı). (M. Güneş, Haz.). Sahhaflar Kitap Sarayı Yayıncılık.
• Karlığa, H. B. (1991). Anâsır-ı Erbaa, TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 3, ss. 149-151). TDV Yayınları.
• Kemikli, B. (2008). Sufi aşk ve ölüm (2. Baskı). Sütun Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2017). Sȗfî ve sanat (2. Baskı). Sufi Kitap Yayınları.
• Nasr, S. H. (2016). İslam felsefesinde varlık, mahiyet ve ontoloji sorunu. (A. Ünal Süngü, Çev.). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (36), 167-189. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduifd/issue/48317/611690
• Nasr, S. H. (2017). İslâm sanatı ve maneviyatı. (1. Baskı). (A. Demirhan, Çev.). İnsan Yayınları.
• Nicholson, R. A. (1921). Studies in Islamic mysticism. Cambridge Unv. Press.
• Özköse, K. (2010). İnsan-ı kâmil nazariyesi çerçevesinde insan-âlem ilişkisi. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, (9), 17-33.
• TDK Komisyon. (1998). Türkçe sözlük (9. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDV Komisyon. (2008). Kur’an-ı Kerim meâli. TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1989). Ahsen-i takvîm. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 2, ss. 178). TDV Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2017). Eski Yunan’dan çağdaş düşünceye doğru İslam felsefesi (7. Baskı). DoğuBatı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2013). Vücȗd. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 43, ss. 136-137). TDV Yayınları.
• Yȗnus Emre. (2012). Dîvân-ı ilâhîyât (1. Baskı). (M. Tatçı, Haz.). Kapı Yayınları.