KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BİR ÇİÇEK İSMİ OLARAK “ZÜLF-İ NİGÂR”

Yıl 2023, Sayı: 16, 1 - 8, 30.09.2023

Orhan Kılıçarslan

https://doi.org/10.32579/mecmua.1353117

Öz

Klasik metinlerde yaygın olarak kullanılan kimi ibareler zaman içerisinde işlenme sürecine bağlı olarak çeşitli anlamlar kazanmışlardır. Temel anlamları dışındaki bu karşılıklar benzetme temelinden hareketle oluşabildiği gibi kelime/ibarenin belli bir kurgu içerisinde tekrar etmesi yoluyla da ortaya çıkabilmektedir. Klasik Türk şiirinde sevgilinin saçı ifade edilirken kullanılan pek çok kelimeye niteleyici başka ifadeler de eklenmiş, bu yapılardan bir kısmı diğerlerine oranla daha çok tercih edilmiştir. Manzum metinlerde “sevgilinin saçı” anlamında ve diğer tercihlere nazaran sıklık olarak daha çok karşılaşılan yapılardan biri “zülf-i nigâr” terkibidir. Bu çalışmada “zülf-i nigâr” terkibinin temel karşılığı korunmakla birlikte farklı bir anlam ilgisinin bulunduğu ve metinlerde bu yönüyle de kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. “Sevgilinin saçı” karşılığındaki bu terkibin, güzellik unsurlarının ifadesinde uygun bir mahal/mekân olan bahçe ve bahçedeki unsurlarla yoğun olarak bir arada bulunduğunu söylemek mümkündür. Terkibin “sümbül çiçeğinin bir çeşidi” olarak belirlenen anlamı, bahçe unsurları ile olan bu birlikteliğinin neticesinde ortaya çıkmış görünmektedir. Tespit edilen tanıklardan hareketle 16. yüzyıl metinlerinde terkibin bu anlamının bilindiğini ve örneklendirildiğini görmek mümkündür. Terkibin “bir sümbül çeşidi/bir çiçek ismi” anlamının belirlenmesinde özellikle mısra/beyit içerisindeki ikili kullanımlar ve edebî sanatların etkili olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri, çiçek, zülf-i nigâr, terkip, bağlam

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

“Zülf-ı̇ nı̇gar” As a Flower Name In Classical Turkish Poetry

Öz

Some phrases commonly used in classical texts have acquired various meanings over time depending on the process of processing. These equivalents other than their basic meanings can be formed on the basis of analogy, as well as through the repetition of the word/phrase in a certain fiction. In classical Turkish poetry, other qualifying expressions were added to many words used to express the lover's hair, and some of these structures were preferred more than others. In manzum texts, “zülf-i nigar” is one of the structures that is more frequently encountered in the sense of “the lover’s hair” compared to other preferences. In this study, although the basic meaning of “zülf-i nigar” is preserved, it is tried to reveal that it has a different meaning relation and that it is also used in texts in this aspect. It is possible to say that this phrase, which means “the hair of the beloved”, is intensely associated with the garden and the elements of the garden, which is a suitable location/space for the expression of beauty elements. The meaning of the phrase as “a kind of hyacinth flower” seems to have emerged as a result of this association with garden elements. Based on the identified witnesses, it is possible to see that this meaning is known and exemplified in 16th century texts. It is possible to say that especially the dual uses and literary arts in the verse / couplet are effective in determining the meaning of “a hyacinth variety / a flower name”.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry, flower, zülf-i nigar, composition, context

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 adresinden 20.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Ayverdi, İ. (2005). Asırlar boyu tarihî seyri içinde misalli büyük Türkçe sözlük. (1. Baskı). Kubbealtı Neşriyat.
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi sözlüğü. (1. Baskı). Ötüken Neşriyat.
• Demir, H. (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullah-nafizdivanpdfpdf.pdf?0 adresinden 21.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 adresinden 18.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Gürgendereli, M. (2002). Hasan Ziyâʼî hayatı-eserleri-sanatı ve divanı (inceleme-metin). (1. Basım). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ divânı. (1. Baskı). MEB Yayınları.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 adresinden 20.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Kılıç, E. (2017). Netâyicü’l-ezhâr. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54132,53556neteyicu39l-ezhar-ubeydipdfpdf.pdf?0 adresinden 18.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Koç-Keskin, N. (2018). Örnekli ve resimli Osmanlı çiçek adları sözlüğü. (1. Baskı). Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2018). Bosnalı Âsım dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58698,bosnali-asim-divanipdf.pdf?0 adresinden 20.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Küçük, S. (2011). Bâkî dîvânı. (2. Baskı). TDK Yayınları.
• lehcediz.com: https://lehcediz.com/
• Macit, M. (2017). Nedîm dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 adresinden 20.08.2023 tarihinde alınmıştır.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. (4. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Öztürk, M. ve Örs, D. (2009). Burhân-ı katı Mütercim Âsım Efendi. (2. Baskı). TDK Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (1999). Hamdullah Hamdî ve dîvânı. (1. Basım). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî divanı. (1. Baskı). Eren Yayınları.
• Şükûn, Z. (1996). Gencine-i güftar ferheng-i Ziya Farsça-Türkçe lûgat. (1. Baskı). MEB Yayınları.
• Yekbaş, H. (2010). Sehî Bey divânı. (1. Baskı). Kitabevi Yayınları.
• Yenikale, A. (2020). (E)Mîrek-zâde Mehmed Nâmî dîvân-metin, dil içi çeviri ve notlar. (1. Baskı). TDK Yayınları.
• Zülfe, Ö. (2009). Yakînî [ö. 1568] dîvân (inceleme-metin ve çeviri-açıklamalar-sözlük). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.