Exploration of Sufi Concepts in The Diwan of Ali Amirî

Yıl 2024, Sayı: 18, 1 - 17, 30.09.2024

Halil Batur

https://doi.org/10.32579/mecmua.1532423

Öz

The structure of Islamic Turkish literature is both rich and deeply established, having been nourished by several sources over the course of centuries. This literature has drawn inspiration from several Islamic scientific sources, including Tafsir, creed, Sirah, Kalam, and prophetic tales, with a particular emphasis on the Holy Qur'an and Hadith (sayings and actions of the Prophet). One of the most important sources of this literature is undoubtedly Sufism, which over time has become one of the most effective means of expression in literature and poetry in particular. Poets occasionally incorporate Sufism into their poetry to spread and elucidate the principles of Sufism. In addition, they use Sufi terminology and expressions to convey their personal emotions and ideas, especially through the medium of literary art. In this way, poets enhance the meaning of their poems by giving them semantic depth.
Ali Amirî Efendi of Diyarbakır was a well-known Ottoman poet who lived from 1857 to 1924. He is a highly esteemed encyclopaedist, literary historian, librarian, journalist, and poet, and is largely acknowledged as one of the most influential intellectuals of the Ottoman Empire. From the research conducted on Ali Amirî and his literary works, it is evident that the poet had a profound understanding of Sufism, a spiritual and mystical tradition. Nevertheless, the existing research on the poet has not yielded definitive evidence regarding his affiliation with any religious denomination.
The present research explores the concept of Sufism in Ali Amirî Efendi's Dîvân, focusing on Sufi expressions, characters, and settings. An attempt was made to analyse how these classified terms are used in the text, what meanings the poet ascribes to these terms, and in what context these terms are used, by providing pairs of witnesses and explanations for these couplets. This study thus aims to reveal the profound insight that Sufism brings to the realm of poetic meaning.

Anahtar Kelimeler

Ali Amirî Efendi, Turkish Islamic Literature, Divan, Sufism

ALİ EMÎRÎ DÎVÂNI’NDA TASAVVUFÎ UNSURLAR

Öz

İslamî Türk edebiyatı yüzyıllar boyunca çeşitli kaynaklardan beslenen zengin ve köklü bir yapıya sahiptir. Bu edebiyat, başta Kurân-ı Kerim ve hadis-i şerifler olmak üzere tefsir, akaid, siyer, kelam, peygamber kıssaları gibi muhtelif İslamî ilim kaynaklarından beslenmiştir. Bu edebiyatın beslendiği en önemli kaynaklardan biri de şüphesiz tasavvuftur. Tasavvuf zamanla edebiyatın ve özellikle şiirin en etkin ifade araçlarından biri hâline gelmiştir. Şairler şiirlerinde kimi zaman tasavvufu yaymak ve anlatmak için doğrudan bir amaç olarak işlemişler, kimi zaman da tasavvufî terim ve tabirleri kendi duygu ve düşüncelerini ifade etmek için özellikle edebî sanatlar aracılığıyla kullanmışlardır. Şairler böylelikle şiirlerine anlamsal bir derinlik kazandırmışlardır.
1857-1924 yılları arasında yaşamış ve aslen Diyarbakırlı olan Ali Emîrî Efendi, son dönem Osmanlı şairlerindendir. Şairlik sıfatının yanı sıra ansiklopedist, edebiyat tarihçisi, kütüphaneci ve gazeteci gibi sıfatlar ile de bilinen Ali Emîrî, önemli Osmanlı aydınlardan biri olarak görülmektedir. Ali Emîrî üzerine yapılan çalışmalardan ve onun eserlerinden hareketle şairin tasavvuf kültürüne oldukça vâkıf olduğu anlaşılmaktadır. Fakat şimdiye kadar şair üzerinde yapılan çalışmalar, onun herhangi bir tarikata mensubiyetinin olduğuna dair elimize net bir bilgi vermemektedir.
Bu çalışmada, öncelikle Ali Emîrî Efendi’nin Dîvân’ında tasavvuf konusu; tasavvufî kavramlar, karakterler ve mekânlar başlıkları altında taranmıştır. Sınıflandırılan bu kavramların metin içerisinde nasıl kullanıldıkları, şair tarafından bu kavramlara ne gibi anlamlar yüklendiği, bu kavramların hangi bağlamda kullanıldığı, tanık beyitler ve bu beyitlerin açıklamaları verilerek tahlil edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle tasavvufun şairin anlam dünyasına kazandırdığı derinlik ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ali Emîrî, Türk İslam Edebiyatı, Divan, Tasavvuf

Kaynakça

• Arslan, M. U. (2016). Alî Emîrî Efendi dîvânında kitap ve şâirin “kitâb” redifli üç gazeli. Hikmet- Akademik Edebiyat Dergisi 5, 272-285.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
• Coşkun, V. (2024). Osmanlı edebiyatı ve tasavvuf. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 7(2), 570-572.
• Eraydın, S. (1994). Tasavvuf ve tarikatlar. Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Erkaya, M. E. (2017). Kur’ân kaynaklı tasavvuf kavramları. Otto Yayınları.
• İslamoğlu A. (2012). Ali Emîrî’nin Osmanlı tarih ve edebiyat mecmûasında yer alan iki na’tı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12(1), 87-117.
• Kâşânî, A. (2004). Tasavvuf sözlüğü. Çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık.
• Kılıç, M. E. (2012). Tasavvufa giriş. Sufi Yayınları.
• Özköse, K. (ed.) (2012). Tasavvuf el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Uygun, M. N. (2006). Zikir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.44, ss. 412-413). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üstüner, K. (2014). Tasavvuf ve klasik şiirimiz. Akçağ Yayınları.
• Yazar, S. ve Arslan, M. U. (2020). Ali Emîrî Dîvânı. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (1993). Cezbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.7, ss. 504). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.