14. Yüzyılın Son Çeyreğinde Moğolistan’daki Siyasi Durum ve Bu Durumun Timurlu-Ming İlişkilerine Etkisi

Yıl 2023, , 172 - 198, 02.01.2024

Nureddin İzbasar

https://doi.org/10.60051/medbel.1405586

Öz

1368 yılında Yuan Hanedanlığı’nın son imparatoru Togan Timur’un Hanbalık’tan kuzeye çekilmesi Moğolistan’da yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Kubilay ile Arık Buka arasındaki mücadeleden bir asır geçmesine rağmen Togan Timur’un Moğolistan’a dönmesi, Arık Buka ailesini hoşnut etmedi. Onlar Arık Buka’nın intikamını almaya ve Altan Uruk’un siyasi nüfuzunu kazanmaya niyetlendiler. Bunun için Ming Hanedanlığı’nın yürüttüğü askerî seferleri izleyerek Togan Timur ve oğullarının iyice güçten düşmesini beklediler. Nihayetinde Togan Timur’un oğlu Togus Timur, 1388 yılında Moğolistan’ın doğusundaki Buyr Gölü kıyısında Ming ordusu tarafından ağır bir bozguna uğratıldı. Arık Buka’nın torunu Yesudar beklediği anın geldiğini düşünerek harekete geçti. Küçük bir müfrezeyle Karakurum’a doğru kaçan Togus Timur’a saldırarak onu öldürdü. Buyr Gölü Savaşı sonrası Ming ordusunun esir aldığı on binlerce insanın içinde Semerkantlı tüccarlar da vardı ve Ming’in başkenti Nanjing’e götürüldü. Yapılan tahkikler sonucunda onların Semerkantlı tüccarlar olduğu anlaşılınca ülkelerine sağ salim dönmeleri sağlandı. Böylelikle dolaylı da olsa iki ülke arasında temas kurulmuş oldu. Öte yandan Ming Hanedanlığı’nın müdahalesiyle karışan Moğolistan, taht mücadeleleri ve kanlı suikastlarla boğuşmaya başladı. Togan Timur soyundan gelen Olcay Timur canını kurtarmak için Semerkant’a kaçmak zorunda kaldı. Bu da Emir Timur’un Çin hakkındaki düşüncelerinin şekillenmesinde büyük bir rol oynadı. Emir Timur, Moğol tüccarları casusluk için Ming’e gönderdiği gibi Çin’i fethetmek için yola çıktığında yanına Olcay Timur’u da almıştı. Dolayısıyla Timurlu-Ming ilişkilerinde Moğollar ve Moğolistan faktörü gerek doğrudan gerekse dolaylı yoldan etkisini sürdürdü. Bu çalışmada dönemin Çince ana kaynakları, Timurlu dönemi ana kaynakları ve 17. yüzyıl sonrası kaleme alınmış (birinci elden) Moğolca kaynaklardan istifade edilerek Çin’de Yuan Hanedanlığı’nın yıkılış süreci takip edilerek 15. yüzyılın başına kadar devam eden Ming-Moğol ilişkilerinin Ming-Timurlu ilişkilerini nasıl etkilediği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ming Hanedanlığı, Timurlu İmparatorluğu, Kuzey Yuan, Olcay Timur, Semerkant, Tüccarlar, Oyratlar

Kaynakça

• Alan, Hayrunnisa. Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular. İstanbul: Ötüken Neriyatı, 2007.
• Bao, Dalizhabu. “Bei Yuan Shi Yanjiu Santi 北元史研究三题”. Heilongjiang Minzu Congkan, C. 25, S. 2 (1991): 67–73.
• Börçigin, Ulan. Erdeni-yin Topçi 蒙古源流. Neimengu Dxue Chubanshe. Shenyang: Liaoning Minzu Chubenshe, 2000.
• Bo薄, Yinhu音湖. “Bei Yuan Yu Mingdai Menggu 北元与明代蒙古”. Journal of Inner Mongolia University (Philosophy and social sciences), S.1 (1994): 9–12.
• ———. “Guanyu Bei Yuan Hanxi 关于北元汗系”. Nei Menggu Daxue Xuebao, S. 3 (1987): 41–51.
• Bstagjin, Blobsang. Erten-ü Kad-un Ündüsülegsen Törü Yosun-u Jokiyal-i Tobçilan Kuriyagsan Altan Tobçi 大蒙古国根本黄金史. Gerel. Hohhot: Inner Mongolia University Press, 2014.
• Buyandelger. “15 Shiji Zhongye Qian De Bei Yuan Kehan Shixi Ji Zhengju 15 世纪 中叶前 的北元可汗世系及政局”. Menggu Shi Yanjiu, S. 6 (2000): 131–55.
• Byamba. Asaragçi Neretü-yin Teüke 阿萨喇克其史. Editör Borjigidai Oyunbilig. Hohhot: Inner Mongolia University Press, 2014.
• Cai蔡, Meibiao美彪, Ed. “Liao Jin Yuan Shi 辽夏金元史”. Zhongguo Lishi Cidian中国历史辞典, 141. Shanghai: Shanghai Ci Shu Chuban she, 1986.
• Çandarlıoğlu, Gülçin. Orta Asya’da Timurîler, Çinde Ming Münasebetleri. Chencheng’in Elçilik Raporu. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Matbaası, 1995.
• Cao曹, Yongnian永年. General History of Mongolian Nationality (3) 蒙古民族通史 (第三卷). Hohhot: Inner Mongolia University Press, 2002.
• ———. “Political Situaion of Northern Yuan as Reflected in Bei Xun Si Ji (Journal of an Inspection Tour in The North)《北巡私记》所见之北元政局”. Journal of Inner Mongolia Normal University (Philosophy and Social Science) 33, S.1 (2001): 48–55.
• Cen岑, Qixiang麒祥. Hanyu Wailaiyu Cidian 汉语外来语词典. Beijing: Shangwu Yinshu Guan, 1990.
• Chase, Kenneth Warren. Ateşli Silahlar Tarihi. Editör Füsün Tayanç ve Tunç Tayanaç. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Chen 陈, Dezhi 得之. “Gudai Shidai Yuan Shiqi 第八卷-古代时代·元时期 （上）”. Zhongguo Tongshi 中国通史第八卷（修订本）, editör Shouyi 寿彝 Bai白. Shanghai: Shanghai Renmin Chubanshe, 2006.
• Chimeddorj, Ganjidmaa. “Erdeni- Yin Tobçi ” ( Hanlaın Menşei Hakkında Hazinelerinin Tarihi )”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2017.
• Clavijo, Ruy Gonzâlez de. “Embassy to Tamerlane: 1403-1406”. Broadway Travellers. London&Newyork: Routledge Curzon Taylor&Francis Group, 2005.
• ———. Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. Editör Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Köprü Kitapları, 2016.
• Craig, Albert M. The Heritage of World Civilizations-Çince Tercümesi:哈佛极简中国史：从文明起源到20世纪（修订珍藏版）. Beijing: CITIC Press Corporation, 2009.
• Eberhard, Wolfram. Çin Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Fairbank, J. K., ve S. Y. Têng. “On The Ch’ing Tributary System”. Harvard Journal of Asiatic Studies 6, S.2 (1941): 135–246.
• Fang方, Lingggui龄贵. “Guanyu Bei Yuan Xuanguang Nian Hao De Kaozheng关于北元宣光年号的考证”. Palace Journal of Museum, S. 4 (1974): 59–62.
• Feng冯, Xishi 锡时. “You ‘Jinling Wen Shi Jiapu’ Kan Mingchu Tiemuer Diguo Yu Ming De Youhao Jiaowang 由＜金陵温氏家谱＞看明初帖木儿帝国与明的友好交往”. Minzu Yanjiu, S. 5 (1990): 84–89.
• Golden, Peter B. Türk Halklarının Tarihine Giriş. Editör Osman Karatay. istanbul: Ötüken Neriyatı, 2017.
• Grousset, René. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Editör Naomi Walford. New Brunswick: Rutgers University Press, 1970.
• Gülensoy, Tuncer, Çev. Altan Tobçi (Moğol Tarihi). Ankara: Kültür Ajansı, 2008.
• Gümbujab. Ganga-yin Uruksal 恒河之流. Editör Baoliyuan. Hohhot: Nei Menggu Renmin Chuban She, 2018.
• Gu谷, Yingtai 应泰. Ming Shi Jishi Benmo 明史纪事本末. Beijing: Zhonghua Shuju, 1977.
• Han 韩, Rulin 儒林. Yuan Chao Shi 元朝史（下册）. Beijing: Renmin Chubanshe, 1986.
• He何, 芳川Fangchuan. “‘Huayi Zhixu’ Lun ‘华夷秩序’论”. Journal of Peking University (Humanities and Social Sceinece), C. 35, S. 6 (1998): 30–45.
• Hidehiro, Okada. Mongoru Teikoku kara Daishin Teikoku He- Çince Tercümesi : 从蒙古到大清. Xinbei: Taiwan Shangwu Yinshuaguan, 2016.
• Howorth, Henry Hoyle. “Part I. The Mongols Proper And The Kalmuks”. History of The Mongols From The 9th to The 19th Century, 317. London: Longmans, Green, And Co, 1876.
• Huang黄, Zhangjian彰健, Ed. Ming Taizu Shilu 明太祖实录. Taipai: Zhongyang Yanjiu Yuan Lishi Yuyan Yanjiu Suo 中央研究院歷史語言研究所, 1962.
• Hu胡, Zhongda钟达. “Ming Yu Bei Yuan Menggu Guanxi Zhi Tantao明与北元-蒙古关系之探讨”. Nei Menggu Shehui Kexue, S.5 (1984): 44–55.
• Jiao焦, Hong竑. Guo Chao Xianzheng Lu国朝献征录. Shanghai: Shanghai Shudian, 1986.
• Jia贾, Mufeng慕枫. “An Analysis of The Transaction Between Naha Tu And Beiyuan, Koryo, Ming Dyndasty 纳哈出与北元、高丽、明朝关系变迁研究”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hohhot: Inner Mongolia Normal University, 2019.
• Jin金, Weixian渭显, Ed. Gaoli Shi Zhong Zhong Han Guanxi Shiliao 高丽史中中韩关系史料汇编. Taipei: Shihuo Chuban She, 1983.
• Liu刘, Yinsheng迎胜. Matitime and Continental Routes between East and West 中古时代东西交流研究. Beijing: Peking University Press, 2011.
• Liu刘, Zhengtan正埮, Mingkai名凯 Gao高, Yongqian永乾 Mai麦, ve Youwei有为 Shi史. A Dictionary of Loan Words and Hybrid Words in Chinese 汉语外来词词典. Shanghai: Shanghai Cidian Chuban She, 1984.
• Li李, Sha莎. “Jin Sanshi Nianlai Yuan Dai Renkou Yanjiu Zongshu 近三十年来元代人口研究综述”. Chuandou Xuekan, S. 3 (2007): 43–47.
• Li李, Xianchen 现臣. “The Inquiry and Analsys of East Mpngolia Rulled by Arugtai 阿鲁台主政东蒙古探析”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hohhot: Inner Mongolia University, 2006.
• Li李, Xin欣. “Lun Bei Yuan Zhongxing Mingzhu Dayan Han De Zehngzhi Gaige 论北元中兴明主达延合汗的政治改革”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hohhot: Inner Mongolia University, 2010.
• Lu陆, Ren韧. “Ming Chao Tongyi Yunnan, Gonggu Xinan Bian Jiang Jincheng Zhong Dui Junshi Yimin 明朝统一云南、巩固西南边疆进程中对云南的军事移民”. China’s Borderland History and GeographyStudies, C. 15, S. 4 (2005): 68–76.
• Manz, Beatrice Forbes. Timurlenk Bozkırların Son Göçebe Fatihi. Editör Zuhal Bilgin. İstanbul: Kronik Kitap, 2006.
• Mote, Frederıck W., ve Denis Twitchett. “Volume 7 The Ming Dynasty, 1368—1644, Part I”. The Cambirdge History of China, 13, 103. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo: Cambridge University Press, 2008.
• Nan南, Bingwen炳文, ve Gang纲 Tang汤. Ming Shi 明史(上). Shanghai: Shanghai Renmin Chuban She, 2003.
• Qian钱, Qianyi谦益. Guo Chu Qunxiong Shilue 国初群雄事略. Beijing: Zhonghua Shuju, 1982.
• Qi奇, Wenying文瑛. Mingdai Weisuo Guifuren Yanjiu明代卫所归附人研究-以辽东和京畿地区卫所达官为中心. Beijing: China Minzu University Press, 2011.
• Quan 权, Heng 衡. “Gengshen Waishi庚申外史”. Haishan Xian Guan Congshu海山仙館叢書, editör Yu禺 Pan番, 1842.
• Nizamüddin Şâmî. Zafername. Editör Necati Lugal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Schiltberger, Johannes. Bondage and Travels: A Native of Bavaria in Europe, Asia, and Africa 1396-1427. New York: Cambridge University Press, 2010.
• Serruys, Henry. “The Dates of The Mongolian Documents in The Hua-i i-yu”. Harvard Journal of Asiatic Studies, C. 17, S. 3/4 (1954): 419–27.
• Shao邵, Xunzhi循正. “You Mingchuye Yu Tiemuer Diguo Zhi Guanxi明初叶与帖木儿帝国之关系”. Shao Xunzheng Lishi Lunwen Ji 邵循正历史论文集, 86–98. Beijing: Peking University Press, 1985.
• Song 宋, Lian 濂. Yuan Shi 元史. Beijing: Zhonghua Shuju, 1976.
• Sun孙, Bingyuan 炳元. “Lun Da Zhou Cheng Wang Zhang Shicheng 论大周诚王张士诚”. Yangzhou Shi Yuan Xuebao 2 (1987): 154–58.
• Sun孙, Jizong继宗. Ming Yingzong Shilu 明英宗实录. Taipai: Zhongyang Yanjiu Yuan Lishi Yuyan Yanjiu Suo 中央研究院歷史語言研究所, 1964.
• Sun孙, Xiao晓, Ed. Gaoli Shi 高丽史. Beijing: Renmin Chuban She, 2013.
• Tavārīkh-i Chingīzʻnāmah shajarat al-Atrāk. Cambirgde: Houghton Libariry-Harvard University, y.y. https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/drs:10652266$152i.
• Wang王, Xiong雄. “Daming Beiyuan Zhengce 大明北元政策”. Nei Menggu Daxue Xuebao, S. 1 (1987): 71–84.
• Wang王, Yingxuan颖璇. “Ming Dai Fu An Chushi Xiyu Yanjiu 明代傅安出使西域研究”. Journao of Gansu Open University, C.32, S.3 (2002): 84–88.
• Wang王, Yiqiu亦秋. “A Study of Prince Who Commanding Yunnan Province in The Yuan Daynasty 元代出镇云南宗王考”. Journal of Zhaotong Teachers Collage C. 32, S. 2 (2010): 5–9.
• Wang王, Zhaochun兆春. Shijie Huoqi Shi世界火器史. Beijing: Junshi Kexue Chuban She, 2006.
• Wan万, Ming明. “Mingchu Zhong Xi Jiaotong Shizhe Fu An Chushi Luekao 明初中西交通使者傅安出使略考”. Zhongguo Bianjiang Shidi Yanjiu, C. 7, S.2 (1990): 30–33.
• Wu, Yungaowa. A Study on The “Da Da Guan” of “Si Yi Guan” in Ming and Mongolian Tribute- Letters of “Hua-I-I Yü” 明四夷馆鞑靼馆及《华夷译语》“鞑靼来文”研究. Beijing: Zhongguo Shehui Kexue Chuban She, 2014.
• Wu吴, Han晗. Zhu Yuanzhang Chuan 朱元璋传. Tianjin: Baihua Wenyi Chuban She, 2000.
• Xu徐, Weibin渭滨. “Lun Zhu Yuanzhang Mie Yuan Jian Ming De Zhanzheng Fanglue 论朱元璋灭元建明的战争方略”. Junshi Lishi Yanjiu 3 (1993): 170–75.
• ———. “Lun Zhu Yuanzhang Mie Yuan Jian Ming De Zhanzheng Fanglue 论朱元璋灭元建明的战争方略”. Junshi Lishi Yanjiu, S.3 (1993): 170–75.
• Yang杨, Heguo鹤皋. Song Yuan Ming Qing Falu Sixiang Yanjiu 宋元明清法律思想研究. Beijing: Beijing Daxue Chubanshe, 2001.
• Yang杨, Ne讷. Yuan Dai Bailian jiao Yanjiu 元代白莲教研究. Shanghai: Shanghai Guji Chubanshe, 2004.
• Yan严, Congjian从简. Te Yu Zhou Zi Lu 殊域周咨录. Editör Sili思黎 Yu余. Beijing: Zhonghua Shuju, 1993.
• Şerefüddin Ali Yezdî. Emir Timur-Zafername. İstanbul: Selenge Yayınları, 2019.
• Yoshiyoki, Funada. “Se Mu Ren Yu Yuandai Zhidu, Shehui 色目人与元代制度、社会”. Menggu Xue Xinxi, S. 2 (2003): 7–15.
• Zhabu, Dali. “Bei Yuan Chuqi Shishi Lue Shu北元初期史实略述”. Nei Menggu Shehui Kexue, S.5 (1990): 51–59.
• Zhang 张, Tingyu廷玉. Mingshi 明史. Beijing: Zhonghua Shuju Chubanshe, 1974.
• Zhang张, Caiyun彩云. “Study on The Great Wall in Gansu Region in Ming Dynasty 明代甘肃地区长城研究”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nanchang: Jiangxi Normal University, 2019.
• Zhang张, Fu辅, Ed. Ming Taizong Shilu 明太宗实录. Taipai: Zhongyang Yanjiu Yuan Lishi Yuyan Yanjiu Suo 中央研究院歷史語言研究所, 1962.
• Zhang张, Tongsheng同胜. “On Outlaws of the Marsh and Red-Scraf Army of Late Yuan Daynasty 《水浒传》与元末红巾”. Journal of Neijiang Normal University, C. 29, S. 5 (2014): 9–13.
• Zhang张, Wende文德. Ming Yu Tiemuer Wang Chao Guanxi Shi Yanjiu 明与帖木儿王朝关系史研究. Beijing: Zhonghua Shuju, 2006.
• ———. “The Immigrants from The Timurids during The Ming Dynasty入附明朝的撒马儿罕回回”. N.W. Ethno-National Studies, C. 38, S. 3 (2003): 48–56.
• Zhang张, Xie燮. Dongxi Yang Kao 东西洋考. Beijing: Zhonghua Shuju, 1981.
• Zhang张, Xinglang星烺. Zhong Xi Jiaotong Shiliao Huibian 3 中西交通史料汇编(第三册). Beijing: Zhonghua Shuju Chuban She, 2001.
• ———. Zhong Xi Jiaotong Shiliao Huibian 中西交通史料汇编. Beijing: Zhonghua Shuju, 2003.
• Zhongxin, 中央研究院历史语言研究所 Zhong Yang Yanjiu Yuan Lishi Yuyan Yanjiu. “Çin’in Tarihi Yer Adları Sorgulama Sistemi: Zhongguo Lishi Diming Chaxun Xitong中國歷史地名查詢系統.” Erişim 27 Aralık 2023. https://newarchive.ihp.sinica.edu.tw/hplname/placename/basic.
• Zhou周, Song松. “The Change of Dong Sheng Wei in the Confrontation Between Ming and North Yuan in Hongwu Period 明与北元对峙格局中的洪武朝之东胜卫变迁”. Journal of Historical Science, S. 5 (2007): 35–41.
• Zhou周, Zhengqing正清, ve Yunchang运堂 Zhou周. Türkçe-Çince Sözlük 土耳其语汉语词典. Beijing: The Commercial Press, 2008.
• Zhuang庄, Guotu国土. “On the Illusiveness of Tributary System: a Case of the Tributary Relations between Ancient China and Southeast Asia略论朝贡制度的虚幻：以古代中国与东南亚的朝贡关系为例”. Southeast Asian Affairs, C. 123, S. 3 (2005): 1–8, 96.
• Zou邹, Zhiliang志谅. “Yuan mo jiangsu yan min qiyi jun zhuzao de qianbi 元末江苏盐民起义军铸造的钱币”. Gudai Huobi Yanjiiu Jiangsu Qianbi, C.1 (2012): 5–7.