27 Numaralı Galata Şer'iyye Sicili

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 46 - 66, 02.01.2024

Özlem Yılmaz

https://doi.org/10.60051/medbel.1405535

Öz

Asırlar boyunca geniş bir coğrafyaya hükmeden ve hükmü altında zengin bir etnik yapı barındıran Osmanlı Devleti’ne dair olaylar ve olgular günümüze intikal eden arşiv kaynaklarından yararlanarak tespit edebilmekteyiz. Zengin arşiv kaynakları içerisinde yer alan şer‘iyye sicillerinin incelenmesiyle sosyal ve kültürel, idarî, hukukî ve iktisadî alanlarındaki pek çok bilgiye ulaşabilmekteyiz. Mahkeme kaydı dediğimiz bu siciller hukukun nasıl uygulandığı ve İslam hukuku ile şer‘i hukukun değerlendirmesinin yapılabileceği önemli bir kaynak olduğunu görebilmekteyiz. Muhtelif konulara sahip olan bu siciller Osmanlı tarihi için mihenk taşı olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmada 27 numaralı Galata şer‘iyye sicili tanıtmakla birlikte aynı zamanda defterin nasıl incelendiği ve defterin bulunduğu H.1013-1014 (M. 1604-1605) tarihli dönemin sosyo-ekonomik hayatına dair değerlendirmeler yer almaktadır.
Defterin incelenmesini kolaylaştırmak adına iki bölüme ayırarak değerlendirmeler yapıldı. Defterin ilk bölümü kadı tarafından ele alınan satış, borç, alacak-verecek, rehin, muhalefat, vakıf, ortaklık, köle, gümrük, suç, aile ve miras gibi davaların yer aldığı hükümleri barındırmaktadır. Bu kısım da Osmanlı tebaasının günlük yaşamını, uğraşını, sorunlarını ve sorunlar karşısında çözüm arayışlarını görebilmekteyiz. İkinci bölümde ise merkezden kadıya gönderilen ferman, berat, buyruldu, tezkire, temessük ve arz-hal gibi belgelerin değerlendirmeleri bulunmaktadır. Bu kısımda merkez ile taşra arasındaki iletişimi görmekteyiz. Merkezden kadıya gönderilen ve deftere kaydedilen belgelerde merkeze iletilen şikayetler ve talepler, devlet memurunun görevlendirilmesi, vergilerinin ödendiğine dair belgeler yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi,, Şer'iyye Sicilleri,, Sosyo-ekonomik Hayat

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerim. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• «27 Numaralı Galata Şer'iyye Sicili .» İstanbul, Hicrî 1013-1014/ Miladî 1604-1605.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye'nin İkdisadî ve İçtimaî Tarihi . Ankara: Tekin Yayınevi, 1979.
• Akgündüz, Ahmed. «İcareteyn.» DİA, 2000: 389-391.
• —. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye . İstanbul: Osmanlı Araştırma Vakfı Yayınları, 2013.
• Akgündüz, Ahmet. Şer'iyye Sicilleri: Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler. Cilt 1. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları , 1988.
• Akın, Nur. 19.Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera. İstanbul: Litaratür Yayınları, 1998.
• Atar, Fahrettin. «Kadı.» DİA, 2021: 66-69.
• —. «Meclis-i Şer'.» DİA, 2003: 338-341.
• Atâyî, Nev'izâde. Hadâ'iku'l-Hakâ'ik Fî Tekmîleti'ş-Şâkâik (Nev'izâde Atâyî'nin Şakâ'ik Zeyli). Çeviren Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı , 2017.
• Avcı, Orhan. «Şer'iyye Sicilleri Toplu Kataloglarında Tarih Tespiti.» Erdem Dergisi, 1999: 45-73.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye'nin Temeli . Ankara: TDV Yayınları , 2020.
• Bardakoğlu, Ali. «Bey'.» DİA 6 (tarih yok): 13-19.
• Barkan, Ömer Lütfi. «Şer'i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar.» İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1940: 156-181.
• Bayındır, Abdülaziz. «Bey' bi'l-vefâ.» DİA 6 (1992): 20-22.
• Bostan, İdris. «Kapudan Paşa.» DİA, 2001: 354-355.
• Bulunur, Kerim İlker. Osmanlı Galata'sı (1453-1600). İstanbul: Bilge Kültür, 2014.
• Dursteler, Eric R. İstanbul'daki Venediklililer . Çeviren Taciser Ulaş Belge. İstanbul: Türkiye İş Bankası YAyınları, 2012.
• Goffman, Daniel. Osmanlı Dünyası ve Avrupa. Çeviren Ülkü Tansel. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Gür, Ahmet Refik. Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadılık Müessesesi . İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK, 1991.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar). Cilt 1. İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
• —. İstanbul Tarihi Araştırmaları . İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• İpşirli, Mehmet. «Bilâd-ı Selâse.» DİA, 1992: 151-152.
• Kütükoğlu, Mübahat. «Berat.» DİA, 1992: 472-473.
• —. «Ferman.» DİA, 1995: 400-406.
• —. «Temessük.» DİA, 2011: 413-414.
• Kütükoğlu, Mübahat. «Gümrük.» DİA, 1996: 263-268.
• —. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik),. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları, 1998.
• Mantran, Robert. XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu. Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitapevi, 1995.
• Mardin, Ebul'ulâ. «Kadı.» İslam Ansiklopedisi, 1977: 42-46.
• Mehmet Bulut, Cem Korkut. «Finansal İstikrar ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri.» İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2016: 55-76.
• Ortaylı, İlber. «Galata.» DİA, 1996: 303-307.
• Pakalin, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 1. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• —. Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 3. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Sak, İzzet. «Şer'iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18.Yüzyıllar).» Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarih Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1992.
• Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. Evliyâ Çelebi Seyhatnâmesi: İstanbul. 1 cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Sınger, Amy. Osmanlı'da Hayırseverlik Kudüs'te Bir Haseki Sultan İmareti . Çeviren Dilek Şendil. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2004.
• Tak, Ekrem. «Diplomatik Bilimi Bakımından XVI.-XVII. Yüzyıl Kadı Sicilleri ve Bu Sicillerin İhtiva Ettiği Belge Türlerinin Form Özellikleri ve Tanımlanması.» İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2009.
• Teber, Ömer Faruk. Osmanlı Toplumunda Bir Sosyal Kurum Olarak Vakıf Çeşitleri ve İşleyişi, 2002: 197-207.
• Unan, Fahri. «Mevleviyet.» DİA, 2004: 467-468.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK, 1988.
• Yediyıldız, Bahaeddin. «Vakıf.» DİA, 2012: 479-486.