Kültürlerarası Finans ve İktidar Ağları: 18. Yüzyıl Osmanlı Kıbrısı'nda Muhassıllar, Konsoloslar ve Poliçe Sisteminin Rolü

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 8, 75 - 93, 07.07.2025

Gökhan Toka

https://doi.org/10.60051/medbel.1699868

Öz

Bu çalışma, 18. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Kıbrısı'nda adanın muhassıl-valisi El-Hâc Abdulbaki, Venedik Kıbrıs Konsolosu Bernardo Caprara ve İtalyan tüccar Carlo Mantovani arasında kurulan kültürlerarası ortaklığı incelemektedir. Söz konusu aktörler, finansal kazanımlar ve poliçe (bills of exchange) aracılığıyla gerçekleştirilen para transferleri konusunda yakın bir işbirliği içerisindeydiler. Makale, poliçelerin niteliğini ve adadaki kullanım biçimlerini ortaya koymanın yanı sıra, yabancı konsolosluklar ile Osmanlı yetkilileri arasındaki bu tür işlemlerin arka planındaki ilişkileri ve motivasyonları da analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, bu ağın işleyişini açıklamak için temel kaynak olarak Venedik Kıbrıs Konsolosluğu Arşivleri'ndeki belgelerden yararlanmaktadır. Bu belgeler arasında, yerel yetkililer ile Venedik konsolosları arasındaki İtalyanca, Osmanlı Türkçesi ve diğer dillerde kaleme alınmış yazışmalar öne çıkmaktadır. Ayrıca makale, söz konusu dönemdeki vergi toplama yöntemlerini incelemek üzere Osmanlı mali kayıtlarına da odaklanmaktadır. Tüm bu kaynakların bir arada değerlendirilmesiyle, çalışma Osmanlı taşra mali yönetimi ve bunun yerel yetkililer üzerindeki etkilerine dair yeni bir perspektif sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kıbrısı , on sekizinci yüzyıl , poliçeler , mali yönetim , kültürlerarası ağ

Destekleyen Kurum

TÜRK TARİH KURUMU

Teşekkür

Çalışmalarımın en büyük destekçisi olan Türk Tarih Kurumu'na sonsuz teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• a. Venedik Kıbrıs Konsolosluğu Arşivleri
• ASV, ACVC, b. 22 a, n. 1,1777.
• ASV, ACVC, b. 22 a, n. 2,1777.
• ASV, ACVC, b. 22 a, n. 19,1776.
• ASV, ACVC, b. 22 a, n. 42,43,1773.
• ASV, ACVC, b. 22 a, n. 45.
• ASV, ACVC, b. 22 a, n.32.
• b. Kıbrıs Şeriyye Sicilleri
• KŞS, 18-73, 159- 29, 1764
• KŞS 17-69, 109-110, 1746.
• c. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, C.ML. 605 - 24967, 1183.
• BOA, C.ML. 420 - 17098, 1181.
• BOA, C.ML. 422 - 17138, H 1177.
• Anastasopoulos, Antonios. “Imperial Institutions and Local Communities: Ottoman Karaferye, 1758-1774.” PhD Dissertation, University of Cambridge, 1998.
• Arbel, Benjamin. “Cyprus on the Eve of the Ottoman Conquest.” In Ottoman Cyprus, edited by Michalis N. Micheal, Matthias Kappler, and Eftihios Gavriel, 37–48. Wiesbaden: Otto Harassowitz, 2009.
• ———. “The Jews in Cyprus: New Evidence from the Venetian Period.” Jewish Social Studies 41, no. 1 (1979): 23–40.
• Balta, Evangelia, Georgios Salakidis, and Theoharis Stavrides, eds. Festschrift in Honor of Ioannis P. Theocharides. Studies on Ottoman Cyprus. Vol. 1. İstanbul: The Isis Press, 2014.
• Balta, Evangelia, Theoharis Stavrides, and Ioannis Theocharides. Histories of Ottman Larnaca. First Edition. Istanbul: The Isis Press, 2012.
• Claude D. Cobham, trans. Excerpta Cypria Materials For A History of Cyprus. Cambridge: Cambridge University Press, 1908
• Constantini, Vera. Il Sultano e l’isola Contesa: Cipro Tra Eredità Veneziana e Potere Ottomano. Turin: UTET liberia, 2009.
• D. Curtin, Philip. The Rise and Fall of The Plantation Complex. 2nd ed. New York: Cambridge University Press, 1998.
• Darling, Linda T. Revenue-Raising and Legitimacy Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire 1560-1660. Leiden: Brill, 1996.
• Demiryürek, Mehmet. “The Tax Farm for the Salt-Works and Port Customs of Ottoman Cyprus (1570-95).” Turkish Historical Review, no. 10 (2019): 25–49.
• Desaive, Dilek. “Une Nouvelle Source Ottomane Sur Chypre Au XVIIIe Siècle.” Turcica, no. 26 (1994): 261–70.
• Dündar, Recep. “Kıbrıs Beylerbeyliği.” Unpublished PhD Thesis, İnönü Üniversitesi, 1998.
• Eldem, Edhem. French Trade in Istanbul in the Eighteenth Century. Leiden: Brill, 1999.
• Erdem, Fatih. “18. Yüzyıl Osmanlı Kıbrısı’nda Muhassıllık İdaresi (H.1130-1199 / M.1718-1785).” MA Thesis, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Erdoğru, M. Akif. “Osmanlı Döneminde Kıbrıs Şekerhaneleri (1571-1607).” Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, no. 12 (1998): 71–82.
• Frangakis-Syrett, Elena. “The Economic Activities of Ottoman And Western Communities in Eighteenth-Century Izmir.” Oriente Moderno 18 (79), no. 1 (1999): 11–26.
• Genç, Mehmet. “Mâlikâne.” In TDV İslam Ansiklopedisi, 516–18. Ankara, 2003.
• ———. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000. Gilbart, James-William. The History and Principles of Banking. 3th ed. London, 1837.
• Given, Michael, and Marios Hadjianastasis. “Landholding and Landscape in Ottoman Cyprus.” Byzantine and Modern Greek Studies 34, no. 1 (March 1, 2010): 38–60. https://doi.org/10.1179/030701310X12572436087055.
• Göçek, F. Müge. Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire. New York: Oxford University Press, 1996.
• Hadjianastasis, Marios. “Crossing the Line in the Sand: Regional Officials, Monopolisation of State Power and ‘Rebellion’. The Case of Mehmed Ağa Boyacıoğlu in Cyprus, 1685-1690.” Turkish Historical Review, no. 2 (2011): 155–76.
• Hadjikyriacou, Antonis. “Local Intermediaries and Insular Space in Late 18th Century Ottoman Cyprus.” Journal of Ottoman Studies XLIV (2014): 427–56.
• ———. “Society and Economy on an Ottoman Island: Cyprus in the Eighteenth Century.” Unpublished PhD Thesis, University of London SOAS, 2011.
• Hill, George. A History of Cyprus. IV vols. New York: Cambridge University Press, 2010.
• Ianiro, Erica. “Notes on Venetian Commerce on Cyprus in the 18th Century.” In Ottoman Cyprus, edited by Michalis N. Micheal, Matthias Kappler, and Eftihios Gavriel, 181–97. Wiesbaden: Otto Harassowitz, 2009.
• İlgürel, Mücteba. “Mustafa Paşa, Köse.” In TDV İslam Ansiklopedisi, 31:345–46.
• Istanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Inalcik, Halil, ed. Kıbrıs Tahrir Defterleri: Mufassal, İcmâl ve Derdest. Ankara: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, 2013.
• Jennings, Ronald C. Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571- 1640. New York: New York University Press, 1993.
• Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and The World Economy: The Nineteenth Century. New York: State University of New York Press, 1988.
• Kessler, Amalia D. A Revolution in Commerce. Yale University Press, 2007.
• Mariti, Giovanni. Travels In The Island of Cyprus. Translated by Claude Cobham Deleval. Cambridge: Cambridge University Press, 1909.
• Mert, Özcan. “Canikli Ali Paşa Ailesi.” In TDV İslam Ansiklopedisi, 151–54. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1993.
• Migliardi O’Riordan, Giustiniana. Archivio Del Consolato Veneto A Cipro (Fine Sec. XVII - Inizio XIX). Venezia: Ministero per i Beni Culturali e Ambientali, Archivio di Stato di Venezia, Giunta Regionale del Veneto, 1993.
• Mueller, Reinhold. The Venetian Money Market: Banks, Panics, And The Public Debt, 1200-1500. Baltimore and London: John Hopkins University Press, 1997.
• Oral, Özgür. “Osmanlı-Venedik Ticari İlişkileri (1763-1794).” PhD Dissertation, İstanbul Üniversitesi, 2017.
• ———. “Venedik Konsolosu Bernardo Caprara’nın Larnaka’da Deniz Ticari Taşımacılığına Dair Bazı Gözlemleri (1774-1775).” In Venetians and Ottomans in the Early Modern Age Essays on Economic and Social Connected History, edited by Anna Valerio, 111– 22. Venezia: Edizioni Ca’ Foscari-Digital Publishing, 2018.
• Özkaya, Yücel, and Ali Akyıldız. “Muhassıl.” In TDV İslam Ansiklopedisi, 18–19. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Özkul, Ali Efdal. Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750). İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Pamuk, Şevket. A Monetary History of the Ottoman Empire. New York: Cambridge University Press, 2000.
• ———. “The Evolution of Financial Institutions in the Ottoman Empire 1600-1914.” Financial History Review, no. 11 (2004): 7–32.
• Sahillioğlu, Halil. “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi.” Belgeler IV, no. 7/8 (1967).
• Salzmann, Ariel C. “Measures of Empire: Tax Farmers and the Ottoman Ancien Regime, 1695-1807.” PhD Dissertation, Columbia University, 1995.
• Savary, Jacques. Le Parfait Négociant: Ou Instruction Générale Pour Ce Qui Regarde Le Commerce de Toute Sorte de Marchandises Tant de France Que Des Pays Étrangers, 1675.
• Signori, Umberto. “Proteggere i Privilegi Dello Straniero. I Consoli Veneziani Nell’Impero Ottomano Tra Sei e Settecento.” PhD Dissertation, Universita Degli Studi Milano, 2017.
• Soyer, Emel, Emel. “16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlılarda Derya Beyliği (1534-1701).” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2024.
• Stavrides, Theoharis. Ottoman Documents From The Archives of The Venetian Consulate of Cyprus 1671-1765. Nicosia: Cyprus Research Centre, 2016
• Ottoman Documents From The Archives of Venetian Consulates of Cyprus 1765- 1797. Cyprus: Cyprus Research Centre, 2023.
• ———. Studies on The History of Cyprus Under Ottoman Rule. Istanbul: The Isis Press, 2012.
• Süleyman Efendi, İzzi. İzzi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1157-1165/1744-1752). Edited by Ziya Yılmazer. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Trivellato, Francesca. The Promise and Peril of Credit. Princeton: Princeton University Press, 2019.
• Usher, Abbott Payson. “The Parisian Bill Market in the Seventeenth Century.” Journal of Political Economy 24, no. 10 (1916): 985–1002.
• Yaycıoğlu, Ali. Partners of the Empire: The Crisis of the Ottoman Order in the Age of Revolutions. Stanford: Stanford University Press, 2016.
• ———. “Provincial Power-Holders and the Empire in the Later Ottoman World: Conflict or Partnership?” In The Ottoman World, edited by Christine Woodhead, 436–52. New York: Routledge, 2012.
• ———. “Wealth, Power and Death Capital Accumulation and Imperial Seizures In the Ottoman Empire (1453-1839),” n.d., 12–13.