Post-Sovyet Dönemde Türkiye’ye Yönelen Kadın Emek Göçü Profili: Kumkapı’da Tekstil Sektöründeki Satış Temsilcisi Kadınlar Örneği

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 197 - 228, 01.12.2018

Hilâl Çakmak Irmak Yaman

https://doi.org/10.12738/mejrs.2018.3.2.0005

Öz

1990’ların başında SSCB’ye bağlı ülkelerin bağımsızlıklarını kazanmasının ardından ülkelerinde ortaya çıkan aşırı yoksulluk, ücret düşüşleri ve siyasi istikrarsızlık gibi nedenlerle bu ülkelerden, ülke sınırlarının dışına yoğun göçler yaşanmıştır. Post-Sovyet göçleri olarak adlandırılan bu göçlerde Türkiye, mevcut iş gücü talebi, uyguladığı esnek vize uygulamaları, coğrafi yakınlığı gibi nedenlerle göçmenler için önemli bir hedef ülke konumuna gelmiştir. Bu çalışmada İstanbul Kumkapı’da tekstil sektöründe çalışan eski Sovyet ülke kökenli kadın göçmenlerin emek piyasasındaki konumları ele alınmaktadır. Araştırma kapsamında bu göçmen kadınların; göçe karar süreçleri, göç etmelerinin ekonomik ve sosyal nedenleri, çalışma koşulları, aile ekonomilerine sağladıkları destek, boş zaman ve mekân değerlendirme biçimleri, geri dönüş eğilimleri, ileriye dönük planları ve emek piyasasına katılımda önemli bir merkez olan Kumkapı semtiyle ilişkileri gibi konuların irdelenmesi hedeflenmiştir. Kumkapı’da gerçekleştirilen nitel çalışmada 6 kadın göçmenle derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Genellikle katılımcılar, özellikle ucuz iş gücü sağlamaları, görece nitelikli ve eğitimli olmaları, birçoğu kaçak çalışan olmaları ve işverenin birçok masrafını azaltması gibi nedenlerle emek piyasasında talep görmektedir. Düzenli veya düzensiz olarak yalnızca tekstil sektöründe değil; ev, bakım ve ofis hizmetlerinde de çalışan; kentin ve ekonominin silik, görünmeyen yüzleri olarak değerlendirilebilecek göçmen kadınların esasen sosyal sermayelerine çok da ters düşen işler yapmadıkları, göç süreçlerinde en büyük motivasyon kaynaklarının ise aracıları olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’ye kadın emek göçü • Göçün kadınsılaşması • Kumkapı • Düzensiz göç • Göçmen kadın profili

The Migration Profile of Women Labor Turned Toward Turkey in the Post-Soviet Period: The Example of Female Sales Representatives in the Textile Sector in Kumkapı

Öz

Following the independence of countries from the USSR at the beginning of the 1990s, intense immigrations from these countries beyond their borders were experienced for reasons such as the extreme poverty, declining wages, and political instability that emerged there. In these migrations, which are known as post- Soviet migrations, Turkey became an important target country for immigrants due to reasons like its demand for an actual work force, flexible visa applications, and geographical proximity. This study addresses the positions of female migrants originally from the former Soviet Union who work in Istanbul’s textile sector in Kumkapı. The scope of the research aims to examine these female migrants’ issues, such as the processes in choosing migration, the economic and social reasons for immigrating, work conditions, the support they provide to the family economy, evaluating the types of free time and locales, their inclination to go back, plans for the future, and their relationships with Kumkapı, which is an important center on labor market participation. In-depth interviews have been performed with six female immigrants in this qualitative study realized in Kumkapı. The participants generally see demand in the labor market for reasons such as their provision of cheap labor force in particular, they are educated and relatively qualified, many work illegally, and they reduce many employer expenses. The migrant women, who can be evaluated as the faded unseen faces of the city and the economy, are observed to work regularly or irregularly in not only the textile sector but also in home, maintenance, and office services, as well as to not work in jobs that are inimical to their social capital; the greatest sources of motivation in the migration processes is observed to be intermediaries.

Anahtar Kelimeler

Female migrant labor to Turkey • Feminization of migration • Kumkapı • Undocumented and irregular migration • Profile of migrant women

Kaynakça

• Akalın, A. E. (2014). Türkiye’de ev hizmetlerinde çalışan göçmen kadınların toplumsal ve iktisadi varoluş stratejileri üzerine sosyolojik bir analiz (Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Aslan, Ş. ve Güzel, Ş. (2016). Uluslararası göç ve göçün kadın üzerine etkileri. A. Diken ve A. Buluş (Ed.), 2nd International Congress on Applied Sciences: Migration, Poverty and Employment içinde (s. 310–320). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu.
• Birgül, S. (2013). İstanbul Kumkapı, Telli Odalar Sokak’ta yaklaşık son yirmi yıllık (1994-2013) değişimin incelenmesi ve değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni. jsp adresinden edinilmiştir.
• Bulut, R. (2016). Eski Sovyetler Birliği ülkelerinden Türkiye’ye legal ve illegal işgücü göçleri. A. Diken ve A. Buluş (Ed.), 2nd International Congress on Applied Sciences: Migration, Poverty and Employment içinde (s. 70–76). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu.
• Çakırer Özservet, Y. (2014). You know, we live in fear: Transit migrants with their neglected disabilities in Istanbul – Kumkapı. International Journal of Architecture and Planning, 1(2), 20–36.
• Deniz, A. ve Özgür, E. M. (2010). Rusya’dan Türkiye’ye ulusaşırı göç: Antalya’daki Rus göçmenler. Ege Coğrafya Dergisi, 19(1), 13–30.
• Gür Geden, A. (2014). İç ve dış göç bağlamında Kumkapı’da sosyal çatışma (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Gür Geden, A. ve Adıgüzel, Y. (2016). Ayrımcılık ve sömürü: Kumkapı’daki Afrikalı sığınmacıların çalışma koşulları ve sığınmacılara yönelik tutumlar. Middle East Journal of Refugee Studies, 1(1), 5–18.
• İçduygu, A. (2004). Türkiye’de kaçak göç. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Kurt, A. (2014). Küreselleşme kapsamında göç ve emeğin feminizasyonu (kadınsılaşması): Trabzon hizmet sektöründe yabancı göçmen kadın emeği (Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden edinilmiştir.
• Özkul D. (2012). Ulus ötesi göç: Uluslararası göç yazınında yeni bir paradigma. S. G. Ihlamur, N. Öner, A. Öner Şirin (Ed.), Küreselleşme çağında göç içinde (s. 483–500). İstanbul: İletişim.
• Şenol Sert, D. (2012). Uluslararası göç yazınında bütünleyici bir kurama doğru. S. G. Ihlamur, N. Öner, A. Öner Şirin (Ed.), Küreselleşme çağında göç içinde (s. 29–47). İstanbul: İletişim.
• Tarih Bilimi.(2017). Bağımsız Devletler Topluluğu. http://www.tarihbilimi.gen.tr/makale/ bagimsiz-devletler-toplulugu/ adresinden edinilmiştir.
• Toksöz, G., Erdoğdu, S. ve Kaşka, S. (2012). Türkiye’ye düzensiz emek göçü ve göçmenlerin iş piyasasındaki durumları (IOM Proje Raporu). http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/25305/ adresinden edinilmiştir.
• Ünlütürk Ulutaş, Ç. ve Kalfa, A. (2009). Göçün kadınlaşması ve göçmen kadınların örgütlenme deneyimleri. Fe Dergi, 1(2), 13–28. http://cins.ankara.edu.tr/goc.html adresinden edinilmiştir.
• Yapar Saçık, S. (2013). Türkiye’de bavul ticaretinin dış ticaret içerisindeki yeri ve büyüme – bavul ticareti ilişkisi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 12(4), 807–815.
• Yükseker, H. D. (2003). Laleli – Moskova mekiği: Kayıtdışı ticaret ve cinsiyet ilişkileri. İstanbul: İletişim.