Two Shadow Game Masters from Izmir and Athens: Testimonies of Altıok and Spatharis

Yıl 2017, Sayı: 1, 24 - 32, 01.07.2017

Peri Efe

https://doi.org/10.32325/iaad.2017.17

Öz

Recollections of master shadow players are referred to as significant sources for writing the history of Karagiozis in Greece. Besides Sotiris Spatharis, who wrote and published his recollections, information about, and accounts by shadow masters are available in various newspapers, magazines, and scientific articles. There is also an archive of recorded interviews with major masters that contributed to the development and “nationalisation” of the shadow theatre in Greece. The traditional shadow theatre in Turkey, however, is poorly documented. Knowledge about the masters of both Ottoman and Republican periods is scarce and fragmentary. Informed by the recollections of Sotiris Spatharis and his contemporary Hayrettin Altıok, who lived and worked as Karagöz-player in Izmir, this article aims at exposing the respective social perceptions of the career of shadow theatre in Greece and Turkey.

Anahtar Kelimeler

Karagiozis and Karagöz, social perception, biographical sources, tradition and change, comparative and cross national research

İzmir ve Atina’dan İki Gölge Oyunu Ustası: Altıok ve Spatharis’in Anlattıkları

Öz

Yunanistan’da Karagiozis’in tarihini yazarken başvurulan önemli kaynaklardan biri ustaların anılarıdır. Başta hayatını kaleme alan tek hayali olan Sotiris Spatharis’in anıları olmak üzere birçok gazetede, dergide ve bilimsel çalışmada hayalîler hakkında bilgilere ve onların anlattıklarına rastlamak mümkün. Ayrıca Yunanistan’daki gölge tiyatrosunun gelişmesinde ve yerlileşmesinde rol oynamış belli başlı ustalarla yapılmış söyleşiler kaydedilip bir arşiv oluşturulmuştur. Türkiye’de ise bu alanda büyük bir boşluk vardır. Gerek Osmanlı gerekse Cumhuriyet döneminde Karagözcüler hakkında bilgi bulmak zordur. Yunanistan’la karşılaştırıldığında mevcut bilgiler azdır ve çok dağınıktır. Geleneği ve değişimi bu yaşam öykülerine bakarak görmek zordur. Bu yazı aynı yıllarda yaşamış ve çalışmış olan İzmir’de Karagöz oynatmış Hayrettin Altıok ile Yunanistan’ın meşhur Karagiozis ustalarından Sotiris Spatharis’in anlattıklarını yan yana getirip Karagöz/Karagiozis oynatmanın farklı coğrafyalarda nasıl bir toplumsal algıyla karşılandığını göstermeye çalışıyor

Anahtar Kelimeler

Karagiozis ve Karagöz, toplumsal algı, yaşam öyküsel kaynaklar, gelenek ve değişim, karşılaştırmalı ve ülkeler arası inceleme

Kaynakça

• Altıok, Hayrettin. “Nasıl Karagözcü Oldum”. Yeni Adam 453 (2 Eylül 1943).
• Babadoğan, Hale. “Understanding the transformations of Karagöz”. Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2013.
• Bora, Siren. İzmir Yahudileri Tarihi 1908-1923. İstanbul: Gözlem, 1995.
• Ege, Şahabettin A. Eski İzmir’den Anılar. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, 2002.
• Efe, Peri. “Mollas ve Baltacıoğlu Örneklerinde Karagiozis’i/Karagöz’ü Yenileştirmek”. Toplumsal Tarih 263 (Kasım 2015): 52-59.
• Güntekin, Reşat Nuri. Anadolu Notları. İstanbul: İnkılâp ve Aka, 1978.
• İeronimidis, Mihalis. O αθηναικός Καραγκιόζης του Αντόνη Μόλλα. Atina, 2003.
• Kaimis, Julio. Καραγκιόζης. Çevirenler Kostas Mekkas ve Takis Milias. Atina: Gavrilidis, 1990.
• Kiriakidis, Stilpon. “Βιβλιοκρισία γιὰ τὸ περί τοῦ ἑλληνικοῦ Καραγκιόζη βιβλίο τοῦ L. Roussel”. Laografıa 8 (1921): 280.
• Kudret, Cevdet. Karagöz, 1. cilt. İstanbul: YKY, 2004.
• Makal, Oğuz. Tarih İçinde İzmir Sinemaları. İzmir: GÜSEV Yayınları, 1999.
• Mizrahi, Daryo. “Ciddi Hayatın Komik Gölgeleri: Osmanlı’da Karagöz Oyunları”. Hayal Perdesinde Ulus, Değişim ve Geleneğin İcadı içinde, der. Peri Efe, 48-63. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Nemutlu, Özlem. II. Meşrutiyetten Cumhuriyete İzmir’de Tiyatro. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, 2011.
• Petropulos, İlias. Υπόκοσμος καί Καραγκιὀζης. Atina: Grammata, 1978.
• Spatharis, Sotiris. Απομνημονεύματα και η τέχνη του Καραγκιόζη. Atina: Agra, 2010.
• Spatharis, Sotiris. Hayalî Sotiris Spatharis’in Anıları. Çeviren Peri Efe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Şapolyo, Enver Behnan. Karagözün Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1925.
• Şenyapılı, Önder. Ne Demek İzmir; Buca, Niye Buca ?. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2005.
• Wanda, Souvenirs Anecdotiques sur la Turquie (1820-1870). Paris, 1884.