19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Doğu Akdeniz Liman Kentlerinde Kentsel Mekân: Patras, Volos ve Mersin Üzerinden Bir İnceleme

Yıl 2017, Sayı: 2, 24 - 49, 01.01.2017

Tülin Selvi Ünlü Emel Göksu

https://doi.org/10.32325/iaad.2017.29

Öz

19. yüzyıldan 20. yüzyıl başına kadarki dönem, yalnızca Akdeniz coğrafyası için değil, tüm dünya için, kapitalist ilişkilerle şekillenen yeni bir ekonomi ile başta iktisadi alanda olmak üzere pek çok alanda yapısal değişimlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu süreçte, liman kentleri ve özellikle de Doğu Akdeniz liman kentleri, küresel kapitalist bütünleşmenin mekânları haline gelmiştir. Ancak, üst ölçekteki benzer koşullar söz konusu kentler için bir “ortak kader çizgisi” oluştursa da yerelin kendine özgü koşullarında gelişen ya da ortaya çıkan bu kentler, denizle kurdukları ilişkiyle özgün kentsel yapılar olarak daima dikkat çekmişlerdir. Bu çalışmada, Doğu Akdeniz liman kentlerinin, uluslararası ticaret ve dolayısıyla farklı kültürlerin birlikteliğiyle şekillenen kentsel yaşamı ve kendine özgü kentsel mekânı, onu üreten ve farklılaştıran dinamikler bağlamında ele alınacaktır. Böylece, “söz konusu kentleri, birer ‘liman kenti’ olarak adlandırmamızı sağlayan nedir?” sorusuna yanıt aranırken, öte yandan kendine özgü koşulları ile Akdeniz’in doğusundaki liman kentlerinin, ortaya çıkıp gelişmelerinde etkili olan benzer koşul ve süreçlere karşın, ne tür farklılıklar ve/ya benzerlikler taşıdıkları, üç Doğu Akdeniz liman kenti Patras, Volos ve Mersin üzerinden tartışılacaktır. Söz konusu soru ve tartışmanın, mekânsal yapı ve biçimleniş süreci temelinde bir “Doğu Akdeniz liman kenti” karakterinin varlığını sorgulama olanağı sunması hedeflenmektedir

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz liman kenti, kent kimliği, Patras, Volos, Mersin

Urban Space in Eastern Mediterranean Port-cities from 19th Century to 20th Century: An Investigation Through Patras, Volos, and Mersin

Öz

Urban Space in Eastern Mediterranean Port-cities from 19th Century to 20th Century: An Investigation Through Patras, Volos, and MersinThe period between the 19th and the beginning of 20th century has been an era during which structural changes have taken place, not only for the Mediterranean geography but for the whole world, in various fields, beginning with the economic field with a new economy taking shape with capitalist relations. During this process, port-cities, and especially Eastern Mediterranean port-cities have been sites of global capitalist integration. Nevertheless, whereas similar conditions in the upper scale have created “a common fate” for the cities in question, these cities that have sprung or developed under the distinctive conditions of the locality have always stood out as novel urban structures in terms of their relationship with the sea. In this article, Eastern Mediterranean port-cities’ urban life that has taken shape with international commerce and thus with the association of different cultures, and their distinctive urban space will be explored within the context of the dynamics that produce and differentiate them. In this way, we will search for an answer as to what makes the cities in question a port-city. What kind of differences and/or similarities do the Eastern Mediterranean port-cities bear despite the fact that similar conditions and processes have influenced their spring and development? This question will be discussed through three Eastern Mediterranean port-cities, namely, Patras, Volos, and Mersin. It is aimed that this discussion would provide a means to interrogate the existence of an “Eastern Mediterranean port-city” character on the basis of the process of spatial structure and configuration

Anahtar Kelimeler

Eastern Mediterranean port-city, urban identity, Patras, Volos, Mersin

Kaynakça

• Annuaire Oriantal du Commerce. 1890.
• Annuaire Oriantal du Commerce. 1889-1890.
• Bakounakis, N. “19. Yüzyılda Patras’ın Sosyo-ekonomik Durumu”. Antik Dönemden Gü- nümüze Patras içinde, derleyenler E. Sklavenitis, K. Staikos, 246-287. Atina: Kotinos, 2005 (Yunanca).
• Benevolo, L. Avrupa Tarihinde Kentler. Çeviren Nur Nirven. İstanbul: Literatür, 2006.
• Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, “Doğu Akdeniz’in Haritalandırması: Ticaret Kentleri Kartografyasına Doğru”, Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri içinde, der- leyenler Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, 1-16. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Çelik, Zeynep. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Çeviren Selim Deringil. İs- tanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Dimoglou, A. ve L. Mourtzoukos. Volos then & now. Atina: Olkos, 2006.
• Blumi, İsa. “Doğu Akdeniz’e Yeni Tarihsel Ölçekler Eklemek: Yasadışı Ticaret ve Arna- vut”, Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri içinde, derleyenler Biray Kollu- oğlu ve Meltem Toksöz, 139-167. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Dingeç, Emine. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında ve 20. Yüzyılın Başında Mersin’in Ekono- mik Yapısı”. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, 1998.
• Driessen, H., “Mediterranean Port Cities: Cosmopolitanism Reconsidered”. History and Anthropology 14, no. 1 (2005): 129-141.
• Dokuz Eylül Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Habitat II Dünya Deneyim- leri Kapsamında İzmir Bağlamına Nasıl Bakılabilir: Bir Gelişmenin Anatomisi. Yayın- lanmamış Çalışma, İzmir, 1996.
• Frangakis-Syrett, Elena. “Patras”. Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri (1800-1914) içinde, der- leyenler Çağlar Keyder, Eyüp Özveren, Donald Ouataert, 23-34. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Fuhrmann, Malte ve Vangelis Kechriotis. “The Late Ottoman Port-Cities and Their In- habitants: Subjectivity, Urbanity, and Conflicting Orders”. Mediterranean Historical Re- view 24, no. 2, (2009): 71-78.
• Gatopoulou, E. “Kentsel Planlama, Kentsel Altyapı, Mimarlık, Anıtlar (19 ve 20. Yüz- yıllar)”. Antik Dönemden Günümüze Patras içinde, derleyenler T. E. Sklavenitis ve K. Staikos, 288-317. Atina: Kotinos, 2005 (Yunanca).
• Hastaoglou-Martinidis, Vilma, Kiki Kafkoula ve Nicos Papamichos. “Urban Moderni- zation and National Renaissance: Town Planning in 19th Century Greece”. Planning Perspectives 8, no. 4 (1993): 427-469.
• Hastaoglou-Martinidis, Vilma. “Doğu Akdeniz Kentlerinde Liman İnşaatının Kartograf- yası: 19. Yüzyıl Sonunda Teknik ve Kentsel Modernleşme”. Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri içinde, derleyenler Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, 95-120. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Hastaoglou-Martinidis, Vilma. Volos: Portrait of the City from the 19th Century to Today. Volos: DIKI, 2007 (Yunanca).
• Hastaoglou-Martinidis, Vilma. “Foundation and Evolution of the New City During the 19th Century”. Volos 1881-1955: The City and the People içinde, 43-60. Volos: DIKI, 2004.
• Kasaba, Reşat. Dünya İmparatorluk ve Toplum: Osmanlı Yazıları. Çeviren M. Banu Büyükkal. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• House of Commons Parliamentary Papers, Report by Consul Thomas Wood, Trade of the Consular District of Patras, 1886, No: 78.
• Indicateur Oriental. 1885-1886.
• Katsiardi-Hering, Olga. “City-ports in the Eastern and Central Mediterranean from the Mid-sixteenth to the Nineteenth Century: Urban and Social Aspects”. Mediterranean Historical Review 26, no. 2 (2011): 151-170.
• Keyder, Çağlar, Eyüp Özveren, Donald Quatert. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Liman Kentleri: Bazı Kuramsal ve Tarihsel Perspektifler”. Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri (1800-1914) içinde, derleyenler Çağlar Keyder, Eyüp Özveren, Donald Ouataert, 121- 155. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Keyder, Çağlar. “Belle Epoque ve Liman Kentleri”. Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri içinde, derleyenler Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, 17-28. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Yordam, 2012.
• Leontidou, Lila. The Mediterranean City in Transition: Social Change and Urban Development. New York: Cambridge University Press, 2006.
• Lynch, Kevin. A Theory of Good City Form. Massachusetts: MIT Press, 1981.
• Municipality of Patras. Haritalar ve Hatıralar 1813-1943. Patras: Patras Belediyesi, 2014 (Yu- nanca).
• Norberg-Schulz, Christian. “The Phenomenon of Place”. Designing Cities: Critical Readings in Urban Design içinde, derleyen Alexander R. Cuthbert, 116-127. Malden, MA: Black- well, 2006.
• Osmanlı Şark Ticaret Yıllığı. 1894.
• Özveren, Eyüp. “Geçmişten Geleceğe Akdeniz Dünyası”. Akdeniz Uygarlıkları Sanatı için- de, derleyen Filiz Çalışlar Yenişehirlioğlu, 2-23. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya- yınları, 2012.
• Pace, Giuseppe. “Ways of Thinking and Looking at the Mediterranean City”. Munich Personal RePEc Archive (2002): 1-30. http://mpra.ub.uni-muenchen.de/10511.
• Pallini, Cristina. “Doğu Akdeniz’de Coğrafi Tiyatrolar, Liman Peyzajları ve Mimari: Se- lanik, İskenderiye, İzmir”. Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri içinde, der- leyenler Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, 73-94. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Rother, L. Die Städte der Cukurova: Adana-Mersin-Tarsus. Tübingen: Geographisches Insti- tuts der Universität Tübingen, 1971.
• Simeonidou, A. “Pire, Volos ve Patras Limanları: Finansal Gelişim”. Yüksek Lisans Tezi, Kavala Teknolojik Eğitim Enstitüsü, 2015 (Yunanca).
• Suher, Hande, Mehmet Ocakçı, Hatice Karabay Ayataç, Özhan Ertekin. “An Indicator of Sustainable Development: Urban Identity”. A/Z ITU Journal of the Faculty of Architecture 1, no. 2 (2004): 26-42.
• Tekeli, İlhan, “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması”. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık içinde, derleyen Yıldız Sey, 1-24. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Tekeli, İlhan. “19. Yüzyılda İstanbul Metropol Alanının Dönüşümü”. Modernleşme Süre- cinde Osmanlı Kentleri içinde, derleyenler Paul Dumont ve François Georgeon, 19-30. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
• Ünlü, Tolga ve T. Levent. “Mersin’de Kentsel Mekanın Biçimlenmesinde Jansen Planı’nın Etkileri”. Tarih İçinde Mersin Kolokyum II içinde, derleyen Tülin Selvi Ünlü, 160-175. Mersin: Mersin Üniversitesi, Akdeniz Kent Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2005.
• Ünlü, Tolga. “Mekansal Planlamanın Kentin Biçimlenmesine Etkisi: Mersin Örneği”. Planlama 2009, no. 3-4 (2009): 27-42.
• Ünlü, Tülin Selvi. “19. Yüzyılda Mersin’in Kentsel Gelişimi”. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, 2007.
• Ünlü, Tülin Selvi. “On Dokuzuncu Yüzyıldan Yirminci Yüzyıla Doğu Akdeniz Liman Kentlerinde Mekanın Dönüşümü: Volos, Patras ve Mersin”. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2016.
• Wagstaff, Malcolm ve Elena Frangakis-Syrett. “The Port of Patras in the Second Ottoman Period: Economy, Demography and Settlements c. 1700-1830”. Revue des mondes musul- mans et de la Méditerranée 66, no. 1 (1992): 79-94.
• Waite, James. “The Railways of Volos”. The International Steam Pages. http://www.inter- nationalsteam.co.uk/trains/greece02.htm, erişim tarihi 14 Mart 2016.
• Yenişehirlioğlu, Filiz. “Urban Texture and Architectural Styles After the Tanzimat”. Economy and Society on Both Shores of the Aegean içinde, derleyenler Lorans Tanatar Baruh ve Vangelis Kechriotis, 487-526. Atina: Alpha Bank, 2010.