Manisa’da Çiftlik, Ağıl ve Mandıralardaki Tarımsal İşgücü Profili: Emek Hareketliliği ve Sosyo-Hukuki Dönüşümler, 1690-1870

Yıl 2018, Sayı: 3, 42 - 55, 01.07.2018

İrfan Kokdaş

https://doi.org/10.32325/iaad.2018.2

Öz

Çiftlik, mandıra ve ağıllarda yerleşik olan işgücünün yapısına odaklanan bu çalışma, özel olarak Manisa kırsalında 1690-1870 döneminde görünür olan emek hareketliliğinin doğasını incelemektedir. Osmanlı tarih yazımı, hayvancılığın ve tarımsal üretimin yoğun olduğu alanlara yönelik işgücü hareketliliğini genellikle göz ardı ederek daha çok kırsal alanlardan şehir merkezlerine yönelen zincirleme göçlere odaklanmaktadır. Bu çalışma ise, genellikle iddia edilenin aksine 1700’lü yıllardan itibaren Manisa kırsalında yer alan çiftlik, mandıra ve ağılların çevre köy ve uzak bölgelerden işgücünü çektiğini iddia etmektedir. Bu yerlerde yaşayan işgücünün yatırım tercihlerine de özel vurgu yapan çalışma ağıl, çiftlik ve mandıra gibi yerlerin işgücü çekim merkezi olarak ortaya çıkmalarının, tarımdaki işgücü azlığı ve çiftlik sahiplerinin politikalarıyla yakından ilişkili olabileceğini ileri sürmektedir. Nitekim incelenen dönemde, bu alanlardaki yerleşimler ve bunların kayıtlara yansıması sadece tarım ve hayvancılık sektörünün dinamikleriyle belirlenmemişti. Muhtemelen, ayanların yükselişinden Osmanlı merkezileşme politikalarının yoğunlaştığı döneme kadarki sürede bu alanların işgücünü kendilerine çekmesi ve kayıt altına alınmaları, aynı zamanda bölgede dönüşüme uğrayan mali ve hukuki yapıların bir sonucu olarak da ortaya çıkmıştı

Anahtar Kelimeler

Manisa, çiftlikler, mandıralar, ağıllar, ayan

The Profile of Agricultural Workforce in Large Estates [çiftliks], Sheepfolds [ağıls], and Dairies [mandıras] in Manisa: Labor Mobility and Socio-Legal Changes, 1690-1870

Öz

Focusing on the profile of the agricultural workforce around large estates [çiftliks], dairies [mandıras] and sheepfolds [ağıls], this study examines the patterns of labor mobility in the countryside of Manisa between 1690-1870. Ottoman scholarship has paid greater attention to the migration of rural inhabitants into flourishing urban centers, while it has ignored the flow of manpower into agricultural farms as well as animal enclosures. Unlike this traditional view upheld so far, this study, however, argues that starting in the 1700s, large estates, dairies and sheepfolds around Manisa attracted a substantial labor force originating from adjacent villages as well as distant regions. With special emphasis on the employment alternatives of people tied to these agricultural and livestock units, it shows that the emergence of such units as attractive magnets for the mobile workforce was probably related both to the labor shortage in agriculture and policies of çiftlik-holders. The study thus suggests that the appearance of large estates, dairies and sheepfolds on Ottoman judicial records was shaped not only by the dynamics of agriculture and animal husbandry, but also by the legal-fiscal changes in the region during the transition period from the outset of ayan politics to the consolidation of Ottoman central power in the nineteenth century

Anahtar Kelimeler

Manisa, large estates, dairies, sheepfolds, ayan

Kaynakça

• Manisa Şer‘iyye Sicilleri; 181-190, 193-204, 206-211, 216, 223-228, 230-237, 239-244, 246-251, 252, 253, 254- 257, 263, 265, 274, 309-334.
• BOA, A.MKT, 18/19, 4 Zilkade 1260.
• BOA, Cevdet Maliye, 732/29898, Muharrem 1145.
• Aydın, Mahir. “On the Shores of Danube: Neighbourhood Between Wallachia and Vidin”. Turkey & Romania: A History of Partnership and Colloboration in the Balkans içinde, derle- yenler Florentina Nitu, Cosmin Ionita, Metin Ünver, Özgür Kolçak, Hacer Topaktaş, 145-163. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği, 2016.
• Başaran, Betül. Selim III, Social Control and Policing in Istanbul at the End of the Eigthteenth Century: Between Crisis and Order. Leiden: Brill, 2014.
• Behar, Cem. Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü: Osmanlı İstanbulu’nda Kasap İlyas Mahallesi (1494-2008). İstanbul: YKY, 2014.
• Berber, Ferhat. “Temettüât Kayıtlarına Göre Manisa Koldere Çiftliği/Köyü’nün Sosyo- Ekonomik Durumu (1844-1845)”. Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi 7, no. 13 (2013): 233-268.
• Bozkurt, Fatih. “Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875 İs- tanbul Örneği)”. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.
• Canbakal, Hülya ve Alpay Filiztekin. “A Database and an Assessment of Ottoman Pro- bate Records”. Yayına hazırlanıyor.
• Chalcraft, John T. The Striking Cabbies of Cairo and Other Stories, Crafts and Guilds in Egypt, 1863-1914. New York: SUNY Press, 2004.
• Coşgel, Metin ve Boğaç Ergene. “Inequality of Wealth in the Ottoman Empire: War, Weather, and Long-Term Trends in the Eighteenth Century Kastamonu”. The Journal of Economic History 72, no. 2 (2012): 308-331.
• Duman, Yüksel. “Notables, Textiles and Copper in Ottoman Tokat 1750-1840”. Doktora Tezi, Binghamton University, 1998.
• Ecchia, Stefania. “Informal Rural Credit Markets and Interlinked Transactions in the Dis- trict of Late Ottoman Haifa, 1890-1915”. Financial History Review 21, no. 1 (2014): 5-24.
• Emecen, Feridun. “From Selanik to Manisa: Some Information About the Immigration of the Jewish Weavers”. The Via Egnatia under Ottoman Rule (1380-1699): Halcyon Days in Crete II: A Symposium held in Rethymnon, 9-11 January 1994 içinde, derleyen Elizabeth A. Zachariadou, 97-112. Rethymnon: Crete University Press, 1996.
• Emecen, Feridun M. XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: TTK, 1989.
• Faroqhi, Suraiya. Artisans of Empire Crafts and Craftspeople under the Ottomans. New York: I.B. Tauris, 2009.
• Faroqhi, Suraiya. “Migration into Eighteenth Century ‘Greater Istanbul’ as Reflected in the Kadı Registers of Eyüp”. Turcica 30 (1998): 163-183.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
• Gökçen, İbrahim. 16. ve 17. Asır Sicillerine Göre Saruhan’da Yürük ve Türkmenler. İstanbul: Marifet Basımevi, 1946.
• Gökbuğa, Ferdi. “H. 1075-1076/M.1665-1666 Tarihli 124 No’lu Manisa Şer‘iyye Sicili Trans- kripsiyonu ve Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2008.
• Gümüşçü, Osman ve Emine Erdoğan Özünlü. “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç-Göç Ak- törleri Olarak Çift-Bozanlar.” Amme İdaresi Dergisi 49, no. 1 (2016): 29-56.
• İnalcık, Halil. “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”. Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım içinde, derleyen Çağlar Keyder ve Faruk Tabak, çeviren Zey- nep Altok, 17-35. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Kasaba, Reşat. “Batı Anadolu’da Göçmen Emeği (1750-1850)”. Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım içinde, derleyenler Çağlar Keyder ve Faruk Tabak, çeviren Zeynep Altok, 119-127. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Kaya, Yücel Alp. “On the Çiftlik Regulation in Tırhala in the Mid-Nineteenth Century: Economists, Pashas, Governors, Çiftlik-holders, Subaşıs, and Sharecroppers”. Ottoman Rural Societies and Economies: Halcyon Days in Crete VIII: A Symposium held in Rethymno, 13-15 January 2012 içinde, derleyen Elias Kolovos, 333-379. Rethymno: Crete University Press, 2015.
• Kırlı, Cengiz. “İstanbul’da Hemşehrilik Tabanlı Tabakalar /Yoğunlaşmalar”. Antik Çağ- dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi içinde, Cilt 4, derleyen Coşkun Yılmaz, 72-79. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Kokdaş, İrfan. “When the Countryside is Free: Urban Politics, Local Autonomy and The Changing Social Structure in Ottoman Salonika, 1749-1820”. Doktora Tezi, Bingham- ton University, 2013.
• Nagata, Yuzo. Studies on the Social and Economic History of the Ottoman Empire. İzmir: Aka- demi Yayınevi, 1995.
• Özel, Oktay. The Collapse of Rural Order in Ottoman Anatolia, Amasya 1576-1643. Leiden: Brill, 2016.
• Salzmann, Ariel C. “Measures of Empire: Tax Farmers and the Ottoman Ancien Regime, 1695-1807.” Doktora Tezi, Columbia University, 1995.
• Sariyannis, Marinos. “Notes on the Ottoman Poll-Tax Reforms of the Late Seventeenth Century: The Case of Crete”. Journal of the Economic and Social History of the Orient 54 (2011): 39-61.
• Terzibaşoğlu, Yücel. “Landlords, Refugees and Nomads: Struggles for Land Around Late Nineteenth-Century Ayvalık”. New Perspectives on Turkey 24 (2001): 51-82.
• Uluçay, M. Çağatay. 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul: Berksoy Basımevi, 1955.
• Ursinus, Michael. “Zur Geschichte des Patronats: Patrocinium, Himaya und Der’uhdeci- lik”. Die Welt des Islams 23/24 (1984): 476-497.
• Uygun, Süleyman. “19. Yüzyılda Anadolu’dan İstanbul’a Olan Mevsimlik Ermeni İşçi Göçleri”. History Studies: International Journal of History 7, no. 4 (2015): 137-155.