MİMARLIK TARİHİ İÇİNDE İSTANBUL BİZANS SU MİMARİSİNİN DURUMU –II –

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 9, 74 - 136, 29.04.2020

Özkan Ertuğrul

Öz

Su mimarisi içinde tek tek göreceğimiz, ayazma, Su yolları, kemerler, kanallar, su kuleleri, kuyular, büyük su toplama havuzları, nymphaeum, Çeşmeler, sarnıçlar, hamamlar, köprüler, hendeklerden her biri Bizans Su Mimarisi'nin şekillenmesinde etkili olmuş¬lardır.
Bizans Devrinde İstanbul'un suyu birkaç yolla sağlanırdı. Bunları, kemerler, kanallar, açık su hazneleri, sarnıçlar diye sınıflandırabiliriz. Ancak sistem içinde en çok uğraştığımız şehre gelen kemer ve kanalların birbiri ile olan bağlantısı ve ge¬liş çizgileri ile birlikte başlangıç noktaları idi. Kemer ve sarnıçların dışında su temini için Bizans Devrinde DERELER’den de faydalanıl¬mıştır
İstanbul'da Bizans Devri Su Sis¬temi daha Roma Devrinde ele alınmış ve geniş bir su şebekesi yapılmıştır. Bu şebekeler Bizans Devrinde gerekli tamirier yapılarak kullanılmıştır. Ancak Orta. Bizans Devrinden sonra gerek bakım zorluğu ve gerekse dışardan saldırılar ile harab olduğundan ter¬kedilmiş ve sarnıçlar su temini için bolca kullanılmaya başlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bizans Su Mimarisi, Roma Su Mimarisi, İstanbul Bizans Su Mimarisi

Kaynakça

• Semavi Eyice: Bizans Devrinde Boğaziçi,İstanbul 1976 S..109 E.Dutemple: En Tnrquie d'Asie Notes de Vovage en Anatolis.Paris 1883,s.45-46 Hikmet Tanyu: Ankara ve çevresinde adak yerleriAnkara 1967,8.241-242 M.Halit Bayrı:İstanbul İlinde yer adları,Ayazmalar kaynaklar, Türk Folklar Araştırmaları, 2/47(1953),s.747-748 Anonim:’’Ayazma,Ayazmalar’’İstanbul Ansiklopedisi, 3(1960), s.1505 /M.Doğan;Büyük Türkçe Sözlük,Ankara 1982,s.60/Hülya Tezcan:Sur-u sultani içindeki Bizans eserleri,İstanbul Üniversitesi Doktora tezi,İstanbul 1984,88/ İsmet Zeki Eyüboğlu: Türk dilinin etimoloji Sözlüğü, İstanbul 1988,s.29 Hjalmar Frisk:Griechisches Etimologisches Wörterbuchr Haidelberg 1973,s.10 Kutlu:Mutlu,Anazarva:Anavarza,Kadıasker: Kazasker gibi Ayaz; Ş i d d et l i kuru soğuk,bkz.M.Doğan; ay.es..60 M.Doğan; ; Ay.es.. s.647 Bu bir denemedir.İlerideki etimolojik araştırmalar bu konuya daha etraflıca bilgiler verecektir.Ancak biz yine de Ayazmanın Agiasmadan değiştirilerek kullanıldığını kabul ediyoruz. E.Dutemple: ay.es.,s.45-46 Çocukların uzun ömürlü olması için çocuklara Yaşar, Durmuş, Satılmış,Satı gibi isimlerin verilmesi.Bak.A.İnan:Tarihte ve Bugün Şamanizm,Ankara 1986,s.207/Ağaçlara çaput bağlanma¬sı ,suya bir şey atılması,hatta kemiklerden ve fasulye¬lerden fal bakmak gibi bak. Ay, yazar; Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntısı, İlahiyat Fakültesi Dergisi IV(1952) s.19-30 Ksenofon Sideris: Ekklisiastiki Alitheia(tarihsiz)s.255-257 Burada gereksiz detay olması düşünüldüğünden bu teda¬vilerden bahsedilmemiştir. Madde-kutsallık ilişkisi özellikle son Devir Bizans'ta ve Osmanlı Devrinde daha çok maddenin etkili olduğu şeklinde düşünülebilir. Kanaatimiz budur. Kaplıca, ılıca vs, Zeki Başar: Erzurum İlinde Şifalı Sular, Ankara 1973, s. 7 J.von Hammer;Constantinopolis und der Bosporus.,Pesth l822,I,s.522 vd. Comte Andreossy; Voyage a 1'em.bouchure de la mer Noire ou Essai sur le Bospbore et la partie du delta de Thrace comprenant le systeme des eaux qui abreuvent Constantinople,Paris 1818 Konstantios: Konstantinias palaia te kai neoteraetoi perigraphe Konstantinoupoleus,Venedik 1824 ,s.40(Su kemerleri ve tesisleri) s.53(sarnıçlar) anlatılmıştır. J.Strzygowski, Ph.Forchheimer:Wasserbehaelter,Wien 1893 K.0.Dalman: Der Valens-Aquadukt in Konstantinopel,Banberg 1933 Kazım Çeçen: İstanbul'da Osmanlı Devrindeki Su Tesisleri, İstanbul 1984,s.20 J.Pasvar; Bauvorschriften des byzantinischen Rechtes, Byzantino- Slavica ,XX(1959) ,s.9-19 Feridun Dirimtekin: Adduction de l'eau a Byzance, Cahiers Archeologiques,X(1959) ,s.217-243 W.Müller-Wiener:Bildlexikon Topographie İstanbuls,Tübingen 1977,s.271-285 W.Müller-Wiener: ay.es. ,s.271-272 S.Eyice:Byzantinische wasserversorgungsanlagen in İstanbul,Leichtweiss Institut für Wasserbauten Universitat -Brauschweig mitteilungen,heft 64,16 sayfa(1979);ay.yaz;İstanbul'un Bizans Su Tesisleri,E.C.A.'dan Haberler Kültür Dizisi,2(1983) 4 sayfa ve İstanbul'un Bizans Su Tesisleri, E.C.A.dan Haberler Kültür Dizisi, 3(1983), 4 sayfa
• S.Eyice:İstanbul’da Abbasi Saraylarının Benzeri Olarak yapılmış Bir Bizans sarayı Bryas sarayı,Belleten, XXIII (Ocak 1959),s.79-99 K.Çeçen:İstanbul'da Osmanlı.. ,s.l-3 Bk.F.Dirimtekin:Adduction,s.2l8 K.Çeçen: Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri,İst. 1988,s.97-116,134-137 K.Çeçen.:Kırkçeşme Suları..,s.l60 S.Eyice:İstanbul şehri. .,.s.96 S.Eyice:E.C.A.,2,s.2/K.Çeçen:İstanbul'da Osmanlı..rs.4/K.Çeçen: Kırkçeşme suları.. s.24-25 Bk.S.Eyice:E.C.A.3,s.2/S.Eyice:İstanbul Şehri..,s.,97 Anonim; Türkçe Sözlük,I.(I983).s.771.
• Bk,George Ferguson:Sign and şembols in Christian Art,Oxford 1965,s.45Jean Chevalier-Alain Gheerbrant: Dictionnaire des symbolesr Paris 1982,s.788-789
• S.Eyice: E.C.A.,2,s.2 H.Tezcan:Doktora Tezi,s..204-209 N.Fıratlı:İstanbul Arkeoloji Müzeleri 3.9.1970 tarih ve 1362 nolu rapor Y.Eğdemir; İst. Arkeoloji Müzeleri,18.5.1965 tarih ve 795 nolu rapor C.Soyhan; İst. Arkeoloji Müzeleri 12.5.1973 tarih ve 1131 nolu rapor F.Dirimkekin:Adduction,s.217-243
• Kazım Çeçen :Kırkçeşme Suları,s.l80 Andreossy: Voyage, s,237-240. S.Eyice: Trakya'da Bizans Devrine ait Eserler, Belleten, XXXIII(1969),s.l31,s.336(Vize) ve S.351 Enez) Feridun Dirimtekin: Adduction …….s..217-243 F.Dirimtekin: Adduction, s.220 Andreossy:,Voyage…..,plan X. Bk.Antiker Staedte:c.3,s.76-78 S.Eyice:E.C.A..2.s.l K.Ceçen:İstanbul’da Osmanlı.s.9 Fildama. Sarnıcı,Unkapanı Sarnıcı, Balta Limanı Sarnıcı gibi. S.Eyice:İstanbul Arkeoloji Müzesinde Bizans.Türk Çeşmesi,Belleten XXXIX,s.155(1975),s.429-444
• bk.Ch.Texier:Phiale ou fontaine de l’hippodrome a Constantinople, Revue Archeologique,II,I, ere partie(1845),s.142-148/ RJanin:Constantinople Byzantine, s.l94/S.Eyice: Belleten 155,s.429-444/ A.M.Mansel:Side,Ankara 1978,s.95-120)/ S.Eyice:E.C.A,3,s.3-4/
• Azra Erhat;Mitoloji Sözlüğü,İstanbul 1984,s.239-240 S.Eyice:İstanbul Şehri,s.96 J.Keil:Führer durch Ephesos,Wien 1957
• S.Eyice:Belleten 155,s.434, bk.Forcbungen in Ephesos,IV-III;Die Johannes-kirche,Wien1951,Levha.XII,2/H.Hörmann.Die johannes-kirche zu Ephesos und, ihre Ausgrabung,Neue Beitrage zur Kunstgeschichte I-I:Spaetantike und Byzanz.Baden-Baden,1952,s.87,resim 18 S.Eyice:La fontaine et les citernes byzantines des citadelle d'Afyon Karahisarı,Dumbarton Oaks Papers, XVIII (1973) ,303-307 Side çeşmeleri için Bk.S.Eyice;Side'nin Bizans Dev¬rine ait binalarının Sanat Tarihi Bakımından değer¬leri, V.T.T.K.Kongresi,Ankara 12-17 Nisan 1956,Kong¬reye Sunulan Bildiriler. Ankara 1960,s.58 /A.M.Mansel: Die Ruinen,von Side,Berlin 1968,resim 136/Ay.Yaz: SiderAnkara 1978,s.95-120 S,Eyice:Belleten 155,s.435 A.Müfit Mansel;Das vespasien monument in Side,Münster 1962ss.38-41,resim 11-14,Türkçesi için Bk.Side' deki Vespasianus Anıtı rBelleten XVIII,s. 1I0 (1964), s.l85-208/Ay.Yaz.:Die Ruinen Von Side,s.66-68,re¬sim 47-52 Bu çeşit çeşmeler için bk.Antiker Staedterc.2(1987),s.116-125 Ch.Texier:Phiale ou fontaine,s.142-148,levha 28-
• C.Esad;Constantinople,Paris 1909.s.132-134/R.Janin: Constantinople Byzantine,s.213/Be-Se:Bizans Hamamları, ;T.T.D.K.Belleteni,110(1951) s.13 R.Ekrem Koçu:Cukurhamam.,îst.A.,c.8(1966),s.4171-4173 S.Eyice;İstanbul şehri,s.93/R.Janin;C.B.s.212 R.Janin;C.B. s.210.211 R.Janin: C.B.s.211-214 RJanin: C.B,s.214-215 P.Koukoules:Vie et Civilisation ByzantinesgAtina 1951 s.419 -421 P.Koııkoules: ay,es .s .422-4 40
• W.M.Ramsay;Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası (çev.MihriPektaş), İstanbul 1960,s.239-282 W,M.Ramsay:Ay.es,rs,283 Cevdet Çulpan;Türk Tas Köprüleri.Ankara 1975ts.3 Cevdet Çulpan;Ay.es..s.14 R.Janin;C,B.rs.231-233/S.Eyice;Galataf İslam Ansiklopedisi c..5/2,s.l214/156/G.Alnar:Haliç’teki Köprüler,15 Mayıs1939 Aksam Gazetesi/ 6-R.Janin;C.B..s.233-234 7~R,Janin:C.B,1cs.233 C.Çulpan;Ay.es.rs.l37-138/S.Eyice:Tarihte Küçükçekmece,Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi,6-7(1978)s.68-69 R.Janin:Les ponts byzantins de la Cor ne d'0r.Extr. de l'Annuaire de l'lnstitut philologie et d'Histoire Oriantales et Slaves,IX.(Melanges H.Gregoires) )Bruxelles 1949,s.249-261