TRAKYA BÖLGESİ BİZANS DÖNEMİ DİNİ YAPILARININ İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 19, 236 - 272, 31.07.2023

Arif Mısırlı , Esin Benian

https://doi.org/10.54707/meric.1320150

Öz

Asya ile Avrupa arasındaki geçiş yolları üzerinde konumlanan ve tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapan Trakya, Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içerisinde kalmıştır. Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) Doğu Trakya'da hüküm sürdüğü dönemde Edirne, Enez ve Marmara Ereğlisi gibi kentler birer piskoposluk merkezi olmuştur. Buna bağlı olarak bölgede birçok dini yapı inşa edilmiştir. Bu çalışmada, Trakya Bölgesi’nin Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne sınırlarında yer alan Bizans Dönemi dini yapıları ele alınmıştır. Çalışma ile Bizans dini yapılarının -günümüze tamamı, bir bölümü ya da izleri ulaşmış- tespit edilmesi; tespit edilen yapıların mimari özelliklerinin incelenmesi, incelemeler sonucunda dönemlerine ve plan özelliklerine göre sınıflandırılarak tarihi, mimari ve sanatsal değerlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
Çalışma sürecinde, literatür taraması yapılarak yapılara ilişkin yazılı kaynaklar ve çizimler incelenmiştir. Yapıların mevcut durumlarını tespit etmek amacı ile yerinde incelemelerde bulunulmuş ve günümüz durumları fotoğraflarla belgelenmiştir. Sonuç olarak incelenen yapılar Bizans’ın erken dönemlerinden geç dönemlerine kadar farklı tarihsel dönemlerin özelliklerini yansıtmaktadır. Planlama özellikleri analiz edildiğinde bazilikadan yonca plana, kapalı Yunan haçından serbest haç plana çeşitlilik göstermektedir. Ayrıca bölgenin hem kagir hem de kaya oyma yapı örneklerine sahip olması yanı sıra sayıca fazla örneğin bulunması Trakya’yı Bizans’ın önemli bir bölgesi konumuna taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Trakya, Bizans Dönemi, Dini Mimari, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ

Kaynakça

• (1967). Kırklareli İl Yıllığı. Kırklareli Valiliği Yayını.
• Akyürek, E., Tiryaki, A., Çömezoğlu, Ö. & Ermiş, M. (2007). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) Klasör 8 Bizans/Marmara, İstanbul: Ege Yayınları.
• Aydın, M. (1995). Hristiyan Kaynaklarına göre Hristiyanlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Başaran, S. (1998). Orta Çağ’da Enez, Sanat Tarihi Dergisi, IX (1-12).
• Başaran, B. (2010). Enez Ayasofya Kilisesi (Fatih Camisi)’nde Kullanılan Yapı Malzemesinin Analizi ve Konservasyon Yöntemleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kadir Has Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Başaran, S., Çakan, B.U., Emre, G., Kurap, G., Karwıese, S. & Yılmaz, R. (2010). Enez (Ainos) 2008 Yılı Kazısı, Onarım-Koruma Çalışmaları. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Ankara. s. 117-144.
• Başaran, S. (2011). Enez (Ainos) 2011 Yılı Arkeoloji Kazısı.
• Başaran, S. & Başaran, B. (2012). Enez-Fatih Camii. Vakıf Restorasyon Yıllığı, 4 (90-98).
• Batur, M. (1961). Enez. Arkitekt, Sayı:1961-04 (305), s.173-176,186.
• Bauer, F. A. & Klein, H. A. (2004). Vize’de Ayasofya (Süleyman Paşa Camii) 2004 Yılı Çalışmaları Raporu.
• Bauer, F. A. & Klein, H. A. (2006). The Church of Hagia Sophia in Bizye (Vize): Results of the Fieldwork Seasons 2003 and 2004. Dumbarton Oaks Papers, 60 (249-270).
• Casson, S. (1926). The City of Ainos. Humphrey Sumner Milford (Ed.), Makedonia, Thrace and Illyria (pp.255-259). Oxford: Oxford University Press.
• Dirimtekin, F. (1962). Vize’deki Kaya Kilisesi. Ayasofya Müzesi Yıllığı 4, s. 16-17.
• Dirimtekin, F. (1963). Vize (Bizyhe, Bizye). Ayasofya Müzesi Yıllığı 5, s. 15-25.
• Ercan, P. (2008). Marmara Ereğlisi’nde Bir İmparatorluk Yapısı: Herakleia Bazilikası, Toplumsal Tarih, 173 (74-77).
• Erzen, A. (1972). Enez Araştırmaları. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1 (235-248).
• Erzen, A. (1987). 1986 Yılı Enez Kazı Çalışmaları. IX. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara. s. 279-297.
• Erzen, A. & Kaygusuz, Y. (1988). Trakya’da Enez (Antik Ainos) Kazılarında Bulunan Bizans Sikkeleri. Belleten (Cilt: 52), 203 (429-435).
• Erzen, A. (1994). İlkçağ Tarihinde Trakya- Başlangıçtan Roma Çağına Kadar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eyice, S. (1963a). Son Devir Bizans Mimarisi: İstanbulda Palaiologoslar Devri Anıtları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Eyice, S. (1963b). Enez’de Yunus Kaptan Türbesi ve Has Yunus Bey’in Mezarı Hakkında Bir Araştırma. Tarih Dergisi, XIII (141-158).
• Eyice, S. (1969). Trakya’da Bizans Devri Eserleri. Belleten (Cilt 33), 131 (325-407).
• Eyice, S. (1988). Bizans Mimarisi. S. Bayram (Ed.), Mimarbaşı Kocasinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri (Cilt.1, s. 45-51). İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü-Türkiye Vakıflar Bankası.
• Eyice, S. (1997). Has Yunus Bey Türbesi, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:16, s. 273-275.
• Güngör, H. (2002). Türklerle Hristiyanlar Arasındaki İlişkilere Genel Bir Bakış. Dinler Tarihi Araştırmaları III (Sempozyum: 09-10 Haziran 2001, Ankara) / 2000. Yılında Hıristiyanlık (Dünü, Bugünü ve Geleceği), s. 457-476. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• Hasluck, F. W. (1908-1909). Monuments of the Gattelusi, The Annual of the British School at Athens,15 (248-269).
• Işın, M. A. (1994). Marmara Ereğlisi (Perinthos) Bazilika Kazısı Raporu. 4. Müze Kurtarma Kazıları Semineri-1993, Ankara. s. 39-60.
• Işın, M. A. (1995). Marmara Ereğlisi (Perinthos) Bazilika Kazısı 1993. 5. Müze Kurtarma Kazıları Semineri-1994, Ankara. s. 27-38.
• İreçek, K. Y. (1990). Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu. (Ali Kemal Balkanlı, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kizis, Y. (1992). Thrace. Atina: Melisa Publishing House.
• Lampakes, G. (1908). Periegeseis (Geziler). Deltion tes Christianikes Archaiologikes Etaireias, 8 (3-41).
• Mamalukos, S. O. (2004). Naos tis Panayias sti Yenna tis Anatolikis Thrakis (Doğu Trakya’daki Kaynarca’da Bulunan Meryem Ana Kilisesi). Peri Thrakis, 4 (69-92).
• Mango, C. (1968). The Byzantine Church at Vize (Bizye) in Thrace and St. Mary the Younger, Zbornik radova Vizantoloskog Instituta (ZRVI), 11 (9-13).
• Mango, C. (2006). Bizans Mimarisi. (Mine Kadiroğlu, Çev.). Ankara: Özel Basım.
• Mansel, A. M. (1938). Trakya’nın Kültür ve Tarihi, En Eski Zamanlardan Milattan Sonra Altıncı Asrın Sonlarına Kadar. İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
• Mansel, A. M. (1965). İlkçağ’da Edirne. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı (s. 21-37). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ostrogorsky, G. (1981). Bizans Devleti Tarihi. (Fikret Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ousterhout, R. (1985). The Byzantine Church at Enez: Problems in Twelfth-Century Architecture. Herberg Hunger (Ed.), Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 35. Band, (pp. 261-280). Wien.
• Ousterhout, R. & Bakirtzis, C. (2007). The Byzantine Monuments of the Evros / Meriç River Valley. Tessaloniki: European Center for Byzantine and Post-Byzantine Monuments.
• Ötüken, Y. & Ousterhout, R (1989). Notes on the Monuments of Turkish Thrace, Anatolian Studies, 39 (121-149).
• Özey, R. (2002). Türk Yurdu Balkanların Coğrafyası. Yeni Türkiye (Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı I), 43 (226-243).
• Öztürk, N. Ö. (2009). Perintos Bazilikası 2007 Yılı Kazısı, 17. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara. s. 29-40.
• Papazotos, T. (1992-1994). Schediasma peri ton mnemeion tes Ainou eos tis arches tou parontos aionos (Yüzyılın Başına Kadar Enez’deki Anıtlar Hakkında Taslak). Thrakike Epeteris, 9 (89-125).
• Sarıoğlu, Ö. Ö. (2012). Trakya’da Roma ve Bizans Dönemi Yerleşmeleri, Anıtları, Erken Cumhuriyet Döneminde Koruma ve Restorasyon Modaliteleri Üzerine Bir Araştırma (1923-1950). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Sayar, M. H. (2008). Eskiçağda Trakya ve Traklar. Toplumsal Tarih, 173 (58-62).
• Sözen, M. &Tanyeli, U. (2011). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tuncay, G. B. (2003). Enez’de Bizans Devri Dini Mimarisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tümer, G. (1999). Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Yavuzoğlu, N. (1974). Vize’de Mağara Manastır Kompleksi, Arkitekt, sayı:1974-03 (355), s. 121-124.
• URL 1: https://www.trakyanet.com/trakya.html (Erişim tarihi: 17.06.2023, saat: 18.50)