جایگاه موسیقی در شخصیت فرهنگی سلطان محمد فاتح و ِ نظِم ِ ادواِ محمودی

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 51 - 70, 24.04.2024

Seyid Muhammed Taki Hüseyni

Öz

آموزش و پرورشی که سلطان محمد فاتح در سایۀ پدرش ـ سلطان مراد ـ دید، سبب شد تا او یکی از حامیان برجستۀ علم و فرهنگ در جهان اسالم شود. فاتح، پس از فتح استانبول، با ساخت مراکز علمی و فرهنگی، در مدتی بس کوتاه این شهر را به یکی از مراکز مهم علمی ـ فرهنگی جهان اسالم ساخت. با دعوت او بسیاری از علماء رهسپار استانبول شدند. بسیاری نیز پس از شنیدن اوصاف استانبول و دانش دوستی فاتح، رحل اقامت در استانبول افکندند. همین نیز سبب شد تا آثار بسیاری در علوم گوناگون به نام او تألیف و یا استنساخ شود. دانش موسیقی نیز از جمله علومی بود که فاتح بدان عالقه داشت و آثاری چند به نام او نگاشته شد. نخستین اثر موسیقایی که به نام فاتح نوشته شد و نیز نخستین منظومۀ مستقل فارسی در علم موسیقی، نظِِم ادوار محمودی مولوی است. محمودی از شعرا و ادبای این دوران، پس از شنیدن اوصاف فاتح، رهسپار استانبول شد و منظومۀ خود را تقدیم فاتح کرد. در این مقاله، پس از بررسی شخصیت فرهنگی سلطان محمد فاتح و جایگاه علوم بویژه موسیقی نزد او، به منظومۀ نظِِم ادوار محمودی و محتوای آن پرداخته خواهد شد.

Anahtar Kelimeler

سلطان محمد فاتح، موسیقی, نظم ادوار, محمودی مولوی, استانبول

Fatih Sultan Mehmet’in Musikiye Yaklaşımı ve Mahmûdî’nin Nazm-ı Edvar’ı

Öz

Fatih Sultan Mehmet’in babası Sultan Murad’ın sayesinde gördüğü eğitim ve öğretim, onu İslam dünyasında ilim ve kültürün öncül hâmilerinden biri yapmıştır. Fatih, İstanbul’u fethettikten sonra, bilimsel ve kültürel merkezlerin inşasıyla bu şehri kısa sürede İslam dünyasının önemli bir ilim merkezi haline getirdi. Daveti üzerine birçok âlim İstanbul’a yerleşti. Birçoğu da İstanbul’u ve Fatih’in ilim ehline olan saygısını duyduktan sonra burada ikamet etmeye karar verdi. Bu durum, çeşitli bilim dallarında eserlerin onun adına yazılmasına veya istinsahedilmesine yol açtı. Müzik ilimi de Fatih’in ilgi duyduğu ilimlerden biriydi ve birkaç eser onun adına yazıldı. Fatih’e adanmış ilk musiki eseri ve aynı zamanda Farsça müzik bilimi alanında ilk müstakil manzum eser Mahmudi’nin Nazm-ı Edvâr’ıdır. Mahmudi, bu dönemin şairleri ve edipleri arasında, Fatih’in övgülerini duyduktan sonra İstanbul’a gelmiş ve eserini Fatih’e ithaf etmiştir. Bu makalede, Fatih Sultan Mehmet’in kültürel kişiliği ve özellikle müzik bilimindeki yeri incelendikten sonra, Mahmudi’nin Nazm-ı Edvâr adlı eserinin içeriği ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fatih Sultan Mehmet, Musiki, Nazm-ı Edvâr, Mahmudi-i Mevlevi, İstanbul

The Place of Music in the Cultural Personality of Sultan Mohammad Fateh and Mahmoudi’s Nazm-ı Advar

Öz

The education and training that Sultan Mehmet the Conqueror received under the shadow of his father, Sultan Murad, made him one of the leading patrons of science and culture in the Islamic world. After conquering Istanbul, Sultan Mehmet quickly turned this city into an important scientific center of the Islamic world with the construction of scientific and cultural centers. Upon his invitation, many scholars settled in Istanbul. Many of them decided to reside here after hearing about Istanbul and Fatih’s knowledge friendship. This led to works in various branches of science being written or copied in his name. The science of music was one of the sciences that Fatih was interested in and several works were written in his name. The first musical work presented to Sultan Fatih and at the same time the first independent verse work in the field of Persian music science is Mahmudi’s “Nazm-ı Advâr”. Mahmudi, among the poets and writers of this period, came to Istanbul after hearing the praises of Fatih and dedicated his work to Fatih. In this article, after examining the cultural personality of Mehmet the Conqueror and especially his place in music science, the content of Mahmudi’s work “Nazm-ı Advâr” will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Fatih Sultan Mehmet, Music, Nazm-ı Adwar, Mahmudi-i Mevlevi, Istanbul

Kaynakça

• Arel, S. (1953). “Fatih Devri Mûsikîsi”, Mûsikî Mecmuası, (63). google scholar
• Arslan, F. (2009). “Mûsikî Nazariyecisi ve Efsanevî Kişilik Olarak Urmiyeli Safiyüddîn”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1, Sivas. google scholar
• Aydın, E. (2020). Fatih ve fetih, mitler ve gerçekler, Literatür Yayınları. google scholar
• Başkan, Y. (2012). “Fatih Sultan Mehmed Döneminde Karaman Bölgesinden İstanbul’a Nakledilen Nüfus”, Tarih Dergisi, (55), İstanbul, 107-134. google scholar
• Gazzâlî, M. (1973), İhyâu Ulümiddîn, (trc. Ahmed Serdaroğlu), Bedir Yayınları. google scholar
• Gök, İ. “Atatürk Kitaplığı M.C. o.71 Numaralı 909-933/1503-1527 Tarihli İn’âmât Defteri” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırma Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 2014. google scholar
• Hücvirî, A. (1996), Keşfu’l-mahcûb, (trc. Suleyman Uludağ), Dergâh Yayınları. google scholar
• Hüseyni, S.M.T. (2023). Risâle Fî Fenni’l-Elhân (Hulâsatü’l-Efkâr Fî Ma’rıfetı’l-Edvâr) ve 15.Yy Mûsikî Nazariyâtındaki Yeri Ve Önemi; Dört Mevsim Kitap google scholar
• İnalcık, H. (2003), “Mehmed II.”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 28. cilt, 395-407, TDV Yayınlar. google scholar
• Kamiloglu, R. (2007), Ahmed Oglu Sükrullah ve “Edvâr-ı Mûsikî” Adlı Eseri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. google scholar
• Karabey, L. (1953), “Fatih Devri Mûsikîsi Hakkında Kısa bir Mütalaa”, Mûsikî Mecmuası, (63). google scholar
• Kayadibi, F. (2003). “Fatih Sultan Mehmet Döneminde Eğitim ve Bilim”, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 8, s. 1-18. google scholar
• Kırşehrî, Y. (2014), Risâle-i Mûsıkî, (haz. Sezikli, U.), T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Neşrî, M. (1995). Kitab-ı Cihan-nüma (Neşrî Tarihi), haz. Mehmed, Unat Reşit Faik ve Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu google scholar
• Özkan, M. (2003). “Manyasoğlu Mahmud”, TDV İslam Ansiklopedisi, (28), s. 33-34. Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Salmani, M. “Safevî Döneminde Hindistan’a Göçen İranlı Mûsıkîşinaş Şâirler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi ]Journal Of Old Turkish Literature Researches[, c. 6, sy. 3, 2023, ss. 632-5. google scholar
• Sehi Bey, Tezkire ‘Heşt Behişt’, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul Eylül, 1980. google scholar
• Ünver, S. (1946). İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç; Fatih, Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Sayı: 278. google scholar
• Uslu, R. (2007). Fatih Döneminde Mûsikî. Kubbealtı Yayınları. google scholar
• Uslu, R. (2007). Fâtih Sultan Mehmed Döneminde Mûsikî ve Şems-i Rûmî’nin Mecmûa-i Güfte’si, İstanbul Fetih Cemiyeti. google scholar
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Tarihi I.cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi. google scholar