Musical Evaluation of Nâbî’s Ghazal ‘Sakin Terk-i Edepten’

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 32, 25.04.2025

Hüseyin Akpınar

https://doi.org/10.26650/meshk.2025.0005

Öz

Born in 1642 in Urfa, Nâbî Efendi received his first religious, scientific and musical education in the city of his birth. Between the second half of the 17th century and the first quarter of the 18th century, Nâbî lived in Urfa, Istanbul and Aleppo. He spent his youth in Diyarbakır, where he met the poet Nihânî and benefited from the Diyarbakır community of poets and the school of Âgâh. Nâbî, who is considered the representative of wisdom poetry in Divan literature, was a Sufi, a thinker and a wise poet who benefited from the thoughts of Sufi greats. Nâbî’s ghazal “Sakın Terk-i Edepten” has a very special place in our literature among the nāts describing the love of the Prophet. Based on a Sufi and mystical story, the ghazal has found a response in Turkish religious music and has inspired many contemporary composers. In the field research and literature review, 17 compositions were identified for the aforementioned ghazal of Nâbî. In this article, the compositions composed for the ghazal were identified, some of which were obtained from written sources and some from the composers themselves. In addition, compositions were listened to and notated on social media. One of the 17 compositions obtained is included in the lyric collection. The 16 works whose composers are known were written with the Nota2.2 program, and the musical evaluation and analysis of the compositions were made, and an attempt was made to determine their place and contribution in today’s religious music.

Anahtar Kelimeler

Nâbî , Ghazal , Music , Composition , Hymn

Nâbî’nin ‘Sakın Terk-i Edepten’ Gazelinin Müzikal Açıdan Değerlendirilmesi

Öz

Urfa’da 1642 yılında dünyaya gelen Yusuf Nâbî Efendi, dinî, ilmî, edebî ve mûsikî alanındaki ilk eğitim ve öğrenimini doğduğu şehirde almıştır. XVII. yüzyılın ikinci yarısı ile XVIII. yüzyılın ilk çeyreği arasında Urfa, İstanbul ve Halep’te yaşayan Nâbî, gençlik yıllarında ilim tahsili için Diyarbakır’da bulunmuş, burada şair Nihânî ile bir araya gelmiş, Diyarbakır şairler topluluğu ve Âgâh mektebinden istifade etmiştir. Divan Edebiyatı’nda hikemî şiirin temsilcisi kabul edilen Nâbî, tasavvuf büyüklerinin düşüncelerinden faydalanmış mutasavvıf (Kâdirî ve Mevlevî), mütefekkir ve bilge bir şairdir. Nâbî’nin “Sakın Terk-i Edepten” gazelinin edebiyatımızdaki peygamber sevgisini anlatan nâ’tlar arasında çok özel bir yeri vardır. Yazılma sebebi menkıbevi ve mistik bir anlatıma dayandırılan “Sakın Terk-i Edepten” gazeli, Dinî Türk Mûsikîsi’nde karşılık bulmuş, özellikle çoğu günümüz bestekârına ilham kaynağı olmuştur. Alan araştırması ve kaynak taramasında Nâbî’nin mezkûr gazeline yapılmış 17 adet besteye ulaşılmıştır. Bu makalede, “Sakın Terk-i Edepten” gazeline oluşturulan söz konusu bestelerin tespiti yapılarak bir kısmı yazılı kaynaklardan, bir kısmı da bestekârların kendilerinden temin edilmiştir. Ayrıca sosyal medyadan dinlenerek notaya alınan besteler de olmuştur. Temin edilen 17 besteden biri güfte mecmuasında yer almaktadır. Güfte mecmuasında yer alan ve bestekârı bilinmeyen bir eser hariç diğerlerinin bestekârı bilinmektedir. Bestekârı bilinen 16 eser, Nota2.2 programıyla yazılarak bestelerin müzikal açıdan değerlendirme ve analizi yapılmış, günümüz dinî mûsikîsindeki yeri ve katkısı belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nâbî , Gazel , Mûsikî , Beste , İlâhî

Kaynakça

• Agayeva, S. (t.y.). Nevbe. İçinde TDV İslâm Ansihlopedisi (C. 33, s. 38). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Akdoğu, O. (1996). Türh Müziği’nde Türler ve Biçimler. Ege Üniversitesi Basımevi. google scholar
• Akpınar, H. (2009). Urfalı Bir MûsikTşinas: NâbT. İçinde Şair Nâbî Şempozyumu Bildiri Kitabı. Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü. google scholar
• Akpınar, H. (2011). Şanlıurfa’da Dinî Mûsihî. Yayınevi Yayınları. google scholar
• Akpınar, H. (2014). Urfa’da Mevlid ve İlâhîler. Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. google scholar
• Akpınar, H. (2023). Bestelerle NâbT’nin Hac Seyahati. İçinde A. Yiğin, H. Çiftçi, & V. Delen (Ed.), 11. GAP Zirvesi Kongre Bildirileri (ss. 816-825). Liberty Academic Publishers. google scholar
• Bahır Yurtsever Şahın Terhi Edepten Kaside. (2013). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=lMC0sjm5ems google scholar
• Bektaş, E. (2008). NâbT’nin ‘Bu’ Redifli Gazeline Urfalı Şairler Tarafından Yapılan Tahmis ve Yazılan Nazireler. Gazi Türhiyat, 1(3), 52. google scholar
• Bilkan, A. F. (1997). NâbîDivânı (1-2). M.E.B. Yayınları. google scholar
• Doğan, A. Ö. (2024). Şairin Lirik Mülkü: Gazel -Türk Osmanlı Gazeli. Külliyat OsmanlI Araştırmaları Dergisi, 22, 471-472. google scholar
• Düzenli, P. (2014). İslâm Kültür Tarihinde Musîhi. Kayıhan Yayınları. google scholar
• Enver Demirbağ Şahın Terh-i Edepten Kûy-i Mahbûb-i Hüdâ’dır Bu (arapgirlisaffet). (2023). YouTube. https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=t728kW8Paco google scholar
• Feyzi, A., & Sünbüllü, H. T. (2022). Erzurum ve Çevresinde Gazel-Gazelhanlık Geleneği. Millî Folhlor, 34 (134), 52. google scholar
• Gölpınarlı, A. (1953). Mevlânâ’dan Şonra Mevlevîlih. İnkılap Yayınevi. google scholar
• Güzelbey, C. C. (1980). Gaziantep Şer’i Mahkeme Sicillerinde NâbT ile İlgili Bir Belge, Bir Gazel, Bir Tarih Manzumesi. Harran Kültür ve Folhlor Dergisi, 13, 14. google scholar
• Kaymak, Z. (2019). Nâbî’nin Bestelenmiş Şiirlerinin Derlenmesi, Tasnifi ve Tahlili, [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. google scholar
• Kazancı Bedih / Sakın Terk-i Edepten. (2020). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=5CkBN_xXb3Q google scholar
• KöprüLü, M. F. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Kurtoğlu, M. (2008). Urfalı Nâbî (Şair Nâbî). Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. google scholar
• KurtoğLu, M. (2012). Melikü’ş-Şuarâ Yusuf Nâbî. Matser Baım Yayın. google scholar
• Macit, M. (2010). Urfa Sıra Gecelerinde ve Mûsikî Meclislerinde Okunan Gazellerin İşlevi. Millî Folklor, 22(87), 87-92. google scholar
• Mustafa Şahin-Sakın Terk-i Edepten (kaside). (2020). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=WD2SKAQvPHg google scholar
• Nâbî. (2013). Tuhfetu’l-Haremeyn (M. Karakaş, Ed.). Mostar Yayınları. google scholar
• Nev Niyaz’ dan İlk Özgün Beste: Sakın Terk-i Edepten | Feyzi Uysal. (2024). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=rN4YxpdN3wo google scholar
• Özbek, M. (2009). Bir Müzik Biçimi Olan Gazelde Urfalı NâbT’nin Yeri. İçinde A. Bakkal (Ed.), Şâir NâbîSempozyumu Bildirileri (ss. 476-479). google scholar
• Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal Daire Başkanlığı. google scholar
• Özkan, İ. H. (2013). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri. Ötüken Neşriyat. google scholar
• Revnakoğlu, C. S. (2003). Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf Ve Tarikat Kültürü (R. Kibar, Ed.). Kırkambar. google scholar
• Sakın Terk-i Edebden / Mehmet Emin Ay. (2016). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=d1-QQKwph-4 google scholar
• Sakın Terk-i Edebden Kûy-i Mahbûb-i Hudâ'dır Bu—Kaside—Kani Karaca. (2014). Soundcloud. https://soundcloud.com/www-muzafferozak-com/sak-n-terk-i-edebden-k-y-i?in=www-muzafferozak-com%2Fsets%2Fkasideler google scholar
• Sakın Terk-i Edebden Kuy-i Mahbub-i Hüdadır Bu—Cahit Öney—Doktor—Rast. (2018). DTvânMakam. https://divanmakam.com/forum/ sakin-terk-i-edebden-kuy-i-mahbub-i-hudadir-bu-cahit-oney-doktor-rast.29984/#post-29984 google scholar
• Sakın Terk-i Edebden Kuy-i Mahbub-i Hüdadır Bu—Hasan Şanlıtürk—Rast. (2018). DTvânMakam. https://divanmakam.com/forum/sakin-terk-i-edebden-kuy-i-mahbub-i-hudadir-bu-hasan-sanliturk-rast.29985/#post-29985 google scholar
• Sakın Terkı Edepten. (2018). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=C4y5F1jLLaA google scholar
• Sakın Terk-i Edepten. (2021). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=HhXH8jslBnE google scholar
• Sakın Terk-i Edepten. (2023). YouTube. https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=RPWUhfUqDWQ google scholar
• Sakın Terki Edepten Gazel Şair Nabi. (2018). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=pDSmV4EKQyY google scholar
• Sakın terk-i edepten kûy-ı Mahbûb-i Hudâ’dır bu—Ey kardeşler Mehmet Kemiksiz Ramazan 2016. (2016). Dailymotion. https://www. dailymotion.com/video/x4hk27q google scholar
• Senem Akdemir-Sakın Terk-i Edepten(Mevlid Kandili Özel). (2018). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=YkFsdwN-bZM google scholar
• Şanlıurfa Tasavvuf Geceleri 1-2. (2010). MüzikBir. http://muzikbir.org/Albumler/sanliurfa_tasavvuf_geceleri_1-2/405 google scholar
• Şener, H. İ. (2003). Tâhiru’l-MevlevT’nin TesdTs-i Na’t-i ŞerTf-i NâbT’si ve Tahlili. İSTEM, 1, Article 1. google scholar
• Turabi, A. H. (Ed.). (2018). Türk Din Mûsikîsi. Grafiker Yayınları. google scholar
• Turabi, A. H., & Alaca, A. O. (2020). 60. Sanat Yılında Bestekâr Hâfız Âmir Ateş. Kuveyttürk. google scholar
• Tüysüz, F. (2017). Türk Din Mûsikîsi Formlarında İlâhî ve TRT Repertuarındaki İlâhîlerin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Yeniterzi, E. (1993). Divan Şiirinde Na’t. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar
• Yiğiter, K. (2019). Sıvas Zıya Bey Yazma Eser Kütüphanesmdekı' 14300 Numaralı İlâhî Mecmuası (İnceleme-Metin) [Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar