II. Abdülhamit’in Dış Politikasında İslamcılık ve İngiliz Şeyhülislam Abdullah Quilliam

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 7 - 31, 20.12.2017

Şaban Tanıyıcı Selçuk Kahraman

Öz

İslamcılık, 19. yüzyılda bazı Müslüman aydınların aradığı kurtuluş reçetelerinden biri olarak günümüzdeki anlamlarıyla ortaya çıkmıştır. İslamcılık, özellikle Batı sömürgesine ve işgaline karşı İslam coğrafyalarında siyasal birlik ideolojisinin bir aracı olarak kabul görmeye başlaması Osmanlı açısından II. Meşrutiyet süreci ile gerçekleşmeye başlamıştır. Bu düşünce özellikle II. Abdülhamit dönemi politikalarında başat bir rol oynamış ancak II. Abdülhamit’in hal edilmesinden sonra terk edilmiştir. Bununla birlikte İslamcılığın fraksiyonları da dikkate alındığında uzlaşılmış tek ve genel geçer bir tanımından bahsetmek pek mümkün görünmemektedir. Bu durum üzerinde ise coğrafya, kültür, etkileşim, mezhep, devlet algısı ve çıkarları, ekonomik ve politik tercihler gibi çeşitli etkiler yer almaktadır. Bütün bu etkiler ve İslamcılığın gelişim serüveni içerisinde, II. Abdülhamit dönemi oldukça önemli tecrübeler sunmaktadır. 

Kuşkusuz yakın tarihin önemli tecrübeleri ve politik stratejileri çoğu kez günümüzdeki bölgesel ve küresel siyaset konuları açısından önem arz etmektedir. Bu tecrübeler devletlerin dış politika tercihlerini ve faaliyetlerini yönlendirmede etkili olabilmektedir. Bu bağlamda II. Abdülhamit dönemi dış politikasının küçük bir bölümünü özetleyen bu çalışmada, kendisi bir İngiliz olan Abdullah Quilliam’ın, İslamcılık düşüncesi ve pratiği açısından önemli bir tarihsel tecrübe olarak ortaya konulması hedeflenmektedir. Böylece çalışma hem literatürde oldukça az çalışılmış bir konuyu gündeme getirmek hem de II. Abdülhamit’in dış politikasının İslamcılık düşüncesi açısından anlamlandırılmasına bir ölçüde katkı sunmayı öncelemektedir. 

Anahtar Kelimeler

2. Abdülhamit, Quilliam, İngiliz, Dış Politika

Islamism in the Foreign Policy of Abdulhamit II and British Sheikh al-Islam Abdullah Quilliam

Öz

Islamism has gained its modern sense after its appearance as a panacea for salvation in the 19th century. As Islamism is embraced all across the Islamism countries against Western invasion and imperialism to achieve unity among Muslim communities, Ottoman State also could not remain isolated from this newly-emerging ideological wave particularly in the Constitutional Era. This ideology become heavily effective in setting the political agenda during the Abdulhamit II reign and remained so until he is deposed. Furthermore, as taken along with other varieties of Islamism, there is no single and universal definition of Islamism. This is crucially influenced from geography, culture, communication, creed, interests, and perception of state, political and economic interests as well. Besides these factors, the period of Abdulhamit II presents invaluable experiences for the improvement of Islamism. 

It is clear that experiences and political strategies of modern age have left their traces on the regional and global political issues. These experiences are able to direct the foreign policy and activities of states. In this respect, this paper briefing the choices of Abdulhamit II over the foreign policy aims at demonstrating the role of British Abdullah Quilliam in Islamist ideology and practice from a historical perspective. The paper intends to shed light on relatively less-studied subject and analyze the foreign policy of Abdulhamit II in context with the Islamist tendencies of pertaining era. 

Anahtar Kelimeler

Abdulhamit II, Quilliam, British, Foreign Policy, Islamism

Kaynakça

• Akıncı, B. (2016). William Henry Quilliam ve Liverpool İslam Cemiyeti. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 1-13. Ally, M. M. (1982). The History of Muslims in Britain. University of Birmingham Master Thesis. Ansari, K. H. (2008). TheQuintessential British Muslim: Abdullah William Henry Quilliam (1856-1932). Arches Quarterly, Vol. 2, Winter, Edit. 3, London: The Cordoba Foundation, pp. 46-51. Ansari, H. (2014). Maulana Barkatullah Bhopali’s Transnationalism: Pan-Islamism, Colonialism, and Radical Politics. Nordbruch, G. ve Ryad, U. (Eds.). Transnational Islamand Interwar Europe: Muslim Activists and Thinkers. New York: Palgrave Macmillan, pp. 181-209. Armağan, M. (2016). Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı-2. 13. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları. Armağan, M. (2017). Sultan Abdulhamid’in Dünyadaki Elçileri. http://www.yenisafak.com/yazarlar/detayscroll/2036582?n=1, (Erişim Tarihi: 21.06.2017). Aydın, C. (2013). İmparatorluk ve Hilafet Vizyonları Arasında Osmanlı’nın Panislamist İmajı, 1839-1924. Kara, İ. ve Öz, A. (Ed.). Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri. 1. Baskı, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 47-68. Aydın, C. (2014). The Ottoman Empire and the Global Muslim Identity in the Formation of Eurocentric World Order, 1815-1919. Dallmayr, F., Kayapınar, M. A. ve Yaylacı, İ. (Eds.). Geopolitics and Cultural Difference. New York: Lexington Books. Bano, R. (2012). The Legacy of Victorian England’s first Islamic Convert. http://www.bbc.com/news/uk-england-17827016, 25 April, (Erişim Tarihi: 15.06.2017). Basu, S. (2011). Victoria and Abdul: The True Story of The Queens’ Closest Confidant. Gloucestershire: The History Press. Bawany, E. A. (2010). Tercihimiz Niçin İslam. Çev. İ. Ruhi Bolay, 4. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Bayram, A. (2015). Büyük Britanya’daki İslami Akımlar. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 390-415. Birt, Y. (2008). An Enquiry into the Status of the Sheikh-ul-Islam of the British Isles. 5 February, https://yahyabirt1.wordpress.com/2008/ 02/05/an-enqurity-into-the-status-of-the-sheikh-ul-islam-of-the-british-isles (Erişim Tarihi: 22.06.2017). Birt, Y. (2016). Abdullah Quilliam and Sufism. 20 August, https://yahyabirt1.wordpress.com/author/yahyabirt1968/, (Erişim Tarihi: 25.06.2017). Bowen, P. D. (2015). A History of Conversion to Islam in the United States. Volume 1: White American Muslims Before 1975, Leiden/Boston: Brill Publishing. Bozbaş, G. (2016). Ortadoğu’da Bölgesel Milliyetçilikler: Mısır Örneği. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18 (31), 108-113. Brandon, J. (2008). The UK’s Experience in Counter-Radicalization. CTC Sentinel, Vol. 1, Issue. 5, April, pp. 1-3; https://www.ctc.usma.edu/wp-content/uploads/2010/06/Vol1Iss5-Art4.pdf, (Erişim Tarihi: 27.06.2017). Butt, R. ve Bowcott, O. (2008). Ex-Islamists Start Moderate Thinktank. 1 March, https://www.theguardian.com/world/2008/mar/01/islam.religion, (Erişim Tarihi: 26.06.2017). Capdepuy, V. (2014). Le Japon, un modèlepour le mondemusulman?. http://blogs.histoireglobale.com/le-japon-un-modele-pour-le-monde-musulman_3714, 5 Mars 2014, (Erişim Tarihi: 25.06.2017). Clark, P. (1986). Marmaduke Pickthall: British Muslim.London: Quartet Books. Clayer, N. (2014). Transnational Connections and the Building of an Albanian and European Islam in Interwar Albania. Nordbruch, G. ve Ryad, U. (Eds.). Transnational Islam and Interwar Europe: Muslim Activists and Thinkers. New York: Palgrave Macmillan, pp. 45-66. Çiftçi, M. R. (2009). Mühtedî Abdullah Henry Quilliam’ın “Dîn-i İslâm” Adlı Eserinin ve Makalelerinin Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dabağyan, L. P. (2001). Sultan Abdülhamid Han ve Ermeni Meselesi. 1. Baskı, İstanbul: Kum Saati Yayınları. Dajani, A. M. S. (2014). The Islamic World, 1893-1908.Victorian Periodicals Review, 47 (3), 454-475. Geaves, R. (2010). Islam in Victorian Britain: The Life and Times of Abdullah Quilliam. Leicestershire: Kube Publishing Ltd. Germain, E. (2007). Southern Hemisphere Diasporic Communities in the Building of International Muslim Public Opinion at the Turn of the Twentieth Century. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 27 (1), 126-138. Gilham, J. (2014). Loyal Enemies: British Converts to Islam, 1850-1950. Oxford University Press. Gilham, J. (2015). Upholding the Banner of Islam’: British Converts to Islam and the Liverpool Muslim Institute, c. 1887-1908. Immigrants&Minorities, 33 (1), 23-44. Gilliat-Ray, S. (2010). The First Registered Mosque in the UK, Cardiff, 1860’: The Evolution of a Myth. Comtemporary Islam, 4 (2), 179-193. Gladstone, W. E. (1876). Bulgarian Horrors and the Question of the East. London. Guida, M. ve Çaha, Ö. (2013). İslamcılık. Çaha, Ö. ve Şahin, B. (Der.). Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler. Ankara: Orion Kitabevi, ss. 563-620. Green, L. (2013). Spacetime and the Muslim Journey West: Industrial Communications in the Making of the “Muslim World”. American Historical Review, 118 (2), 401-429. Has, Ş. S. (2000). İngiltere: Ülkede İslamiyet. İslam Ansiklopedisi, Cilt: 22, ss. 307-310. Hazar, N. (2011). Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri. 2. Baskı, Ankara: USAK Yayınları. İnalcık, H. (2016). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV. 1. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Karaca, T. N. (2015). Büyük Oyun: İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı Yıkma Planı. 3. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları. Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi. 8. Cilt, 7. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Karpat, K. H. (2012). Türk Dış Politikası Tarihi. 1. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları. Koloğlu, O. (1987). Abdülhamid Gerçeği. İstanbul: Gür Yayınları. Koloğlu, O. (1990). Dünya Siyaseti ve İslam Birliği. Tarih ve Toplum, 14 (83), 12-17. Köse, A. (2008). Neden İslam’ı Seçiyorlar: Müslüman Olan İngilizler Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme. 2. Baskı, İstanbul: İSAM Yayınları. Lawson, A. (2011). Queen Victoria and Abdul: Diaries Reveal Secrets. http://www.bbc.com/news/world-south-asia-12670110, 14 March 2011, (Erişim Tarihi: 15.01.2017). Munir, H. (2017). An Encounter of Ottoman, British and West African Muslims in 1894. http://www.ihistory.co/quilliam-in-africa/, (Erişim Tarihi: 27.06.2017). Murad, A. H. (1997). British and Muslim?. http://www.masud.co.uk/ ISLAM/ahm/british.htm, 17 September, (Erişim Tarihi: 21.06.2017). Motadel, D. (2014). The Making of Muslim Communities in Western Europe, 1914-1939. Nordbruch, G. ve Ryad, U. (Eds.). Transnational Islam and Interwar Europe: Muslim Activists and Thinkers. New York: Palgrave Macmillan, pp. 13-43. Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu.10. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları. O’Shea, J. (2016). The Victorian Muslims in Britain. http://www.aljazeera.com/ indepth/features/2016/05/victorian-muslims- britain-160514100711278.html, 15 June 2016, (Erişim Tarihi: 16.06.2017). Özcan, A. (1997). Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924). 2. Baskı, Ankara: İSAM Yayınları. 31 Öztuna, Y. (1994). Büyük Osmanlı Tarihi. 5. Cilt, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Quilliam, W. H. A. (1892). The Faith of Islam. 3. Edition, Liverpool: Willmer Brothers&Company Ltd. Quilliam, A. (1896). The Union of Islam. The Islamic World, 4 (39), 84-90. Quilliam, A. (2015). Dinde Felsefe. Çev. Halit Ahmet Çiftçi, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 179-190. Rank, S. (2015). Polygamy and Religious Polemics in the Late Ottoman Empire. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 61-79. Robinson-Dunn, D. (2003). Lascar Sailors and English Converts: The Imperial Port and Islam in late 19th-Century England. Seascapes, Littoral Cultures, and Trans-Oceanic Exchanges. 12-15 February 2003, Washington D.C.: Library of Congress, http://www.historycooperative.org/proceedings/ seascapes/dunn.html&gt, (Erişim Tarihi: 22.06.2017). Robinson-Dunn, D. (2006). The Harem, Slavery and British Imperial Culture: Anglo-Muslim Relations in the Late Nineteenth Century. Manchester and New York: Manchester University Press. Runyun, M. (2015). İngiltere’nin İlk ve Son Şeyhülislam’ı A. Quilliam. http://www.dunyabizim.com/portre/19328/ingilterenin-ilk-ve-son-seyhulislami-a-quilliam, 27 Ocak 2015, (Erişim Tarihi: 21.06.2017). Siddiqui, A. (1995). Muslims in Britain: Past and Present. The Bulletin, No. November, Hyderabad: Henry Martyn Institute of Islamic Studies, http://www.themodernreligion.com/convert/britain.html, (Erişim Tarihi: 26.06.2017). Singleton, B. D. (2009). That Ye May Know Each Other: Late Victorian Interactions Between British and West African Muslims. Journal of Muslim Minority Affairs, 29 (3), 369-385. Şeker, M. (2012). Sultan II. Abdulhamid’in İngiltere’ye Atadığı Şeyhülislam: Abdullah Quilliam. Derin Tarih Dergisi, 2, 22-24. Şentürk, H. (2011). Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset: İslamcılık. 2. Baskı, İstanbul: Çıra Yayınları. Teke, Y. (2014). William Henry Abdullah Quilliam'ın Pan-İslamist (İslam Birliği) Faaliyetleri, 1891-1908. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. The Crescent (1900). 11 July, Vol. 16, No. 391. The Crescent (1903). 11 November, Vol. 22, No. 565. The Crescent (1907). 3 April, Vol. 29, No. 741. The Crescent (1908). 27 May, Vol. 31, No. 801. Uçar, A. (2006). Sultan Abdülhamid’den Nijerya’ya Nişan. Tarih ve Düşünce Dergisi, 64, 26-29.