Two Pleadings Dated 1850 and 1859 about 19th Century Ottoman-Moroccan Relations

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 105 - 128, 20.12.2017

Gökhan Yeşilmen

Öz

European colonial powers accelerated market seeking together with the rise in industrialization; and with colonial competition, they took part in the sharing race of the countries which had not been invaded before. While England had acquired colonies in a vast area in India and far-east, France and Spain had an eye on Morocco, a country very close to Europe. Before the invasion of Morocco by France, an agreement similar that of capitulations signed with Ottoman state was signed with Morocco. In 1880, with Madrid Conference and in 1881 with Tangier Arrangement, nearly all European countries and the USA possessed the prerogatives that England and France attained before. Through these agreements, Morocco fell under the influence of colonial states not only in economic but also in political sense, and this led to these states to interfere in the home affairs of Morocco often alleging the foreigners’ own rights. 

After this date, France, preparing to invade and colonize Morocco, embarked intensive activities here. First of all, France started to invade the land of Morocco piece by piece with various excuses from the border of Algeria, which it invaded in 1830. Afterwards, making use of economic privileges, it weakened Morocco’s economy by striking heavy blows. Driving Moroccans psychologically into desperation via media and propaganda activities, it applied some practices which were never compatible with any legal codes to cut Morocco’s relations with other Islamic countries. Thus, France paved the a convenient way for herself by isolating Morocco. 

The state in which Morocco wasbetween 1852 and 1899 was retold in the written documents sent to Istanbul by Mahmut Faiz Beg, appointed there by Sultan Abdulmecid in 1850 to investigate the state of Morocco and by Doctor Ahmed Yemeni, an Ottoman citizen in 1899. And in them, detailed information about social, economic, political and military state of Morocco was conveyed today. 

Since Ottoman state as well became the target of colonial states at that time, it tried to increase its relations with other Islamic states and people as well as Morocco. Its aim was to constitute a unity between Ottoman State and other Islamic nations and Moroccans; and to prevent the activities of colonial states. Within this context, both pleadings submit great importance in terms of providing contributions for Ottoman statesmen to achieve information about the state of Morocco. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Morocco, Mahmut Faiz Bey, Doktor Ahmed Yemeni, Colonialism

19. Yüzyıl Osmanlı-Fas İlişkilerine Dair 1850 ve 1859 Tarihli İki Layiha

Öz

Avrupalı sömürgeci devletler sanayileşme hızının artmasıyla beraber pazar arayışını hızlandırmış ve sömürge rekabetiyle beraber daha önce işgal edilmemiş ülkeleri paylaşma yarışına girmişlerdir. İngiltere, Hindistan ve Uzak Doğu’da çok geniş bir alanda sömürgeler edinmişken Fransa ve İspanya’da Avrupa’ya en yakın yerlerden biri olan Fas'a göz dikmiştir. Fas’ın Fransa tarafından işgalinin evvelinde, Osmanlı Devleti’ndeki kapitülasyonlara benzer bir anlaşma da Fas ile imzalanmıştır. 1880 yılındaki Madrid Konferansı ve 1881 yılında Tanca düzenlemesiyle daha önce sadece İngiltere ve Fransa’nın sahip olduğu imtiyazlara neredeyse bütün Avrupa devletleri ve ABD de sahip oldu. Bu anlaşmalarla beraber Fas yalnızca ekonomik olarak değil siyasi anlamda da sömürgeci devletlerin etkisi altına girmiş oluyor ve bu devletlerin sık sık kendi hukuklarını bahane ederek Fas’ın içişlerine karışmasına neden oluyordu. 

Bu tarihten sonra Fas'ı işgal edip sömürgeleştirmeye hazırlanan Fransa, burada yoğun faaliyetlere girişti. İlk olarak 1830 yılında işgal ettiği Cezayir sınırından itibaren çeşitli bahanelerle Fas topraklarını parça parça işgale başladı. Ardından ekonomik imtiyazlar kullanmak suretiyle ülkenin ekonomisine ağır darbeler vurarak güçsüzleştirdi. Basın ve propaganda faaliyetleri ile Fas’lıları psikolojik olarak çaresizliğe alıştırıp diğer İslam ülkeleriyle bağlarının kesilmesi için hiçbir hukuk kuralına uymayacak uygulamalara başvurdu. Bu şekilde Fransa, Fas'ı izale ederek kendi işgaline uygun ortamı hazırlamış oluyordu. 

Sultan Abdülmecid tarafından Fas’ın durumunu tahkik için 1850 yılında görevlendirilen Mahmut Faiz Bey ve bir Osmanlı vatandaşı olan Doktor Ahmet Yemeni tarafından1899 yılında İstanbul’a gönderilen layihalarda Fas Devleti’nin 1852 ve 1899 yıllarında içinde bulunduğu durum anlatılmıştır. Bu layihalarda Fas’ın sosyal, ekonomik, siyasi ve askeri durumları hakkında detaylı bilgiler aktarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Fas, Mahmut Faiz Bey, Doktor Ahmet Yemeni

Kaynakça

• Kaynakça Osmanlı arşiv belgeleri: BOA.,İ.DH., D.973, G.76871 BOA., Y.A.HUS., D215, G.12 BOA.Y.PRK.EŞA., D.6, G.41 BOA.İ.DH., D.262, G.16284 BOA.İ.DH., D.262, G.16284-2-1 BOA. İ.DH., D.262, G.16284-8 BOA., Y.MTV., D.210, G.24 BOA.,İ.DH., D.262, G.16284-1 BOA, HR. TO., D.555, G.5 Kitap ve Makaleler: Bayraktar, G. (2002). “Tarihte Osmanlı-Fas İlişkileri, Seyyid İsmail Efendi’nin Sefaret Takriri”, Türkler Ansiklopedisi. Yeni Türkiye Yayınları: Ankara. Bilge, M. L. (1996). “Osmanlı-Fas Münasebetleri”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: İstanbul. Bilge, M. (1992). II. Abdülhamid'in İslam Birliği Çağrısı ve Fas. II Abdülhamid ve Dönemi Sempozyum Bildirileri. Seha Neşriyat: İstanbul. Ceran, İ. (2012). Fas Tarihi IV/B-3 Dizi-Sayı:1. Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara. Hourani, A. (2013). Arap Halkları Tarihi. İletişim Yayınları: İstanbul. Kavas, A. (2011). Osmanlı-Afrika İlişkileri. Kitabevi Yayınları: İstanbul. Karpat, K. H. (2017). İslam’ın Siyasallaşması, Çev. Şiar Yalçı. Timaş Yayınları: İstanbul. Lutskiy, B. (2011). Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi. Yordam Kitap: İstanbul. Raymond, A. (1997). “Sömürge Öncesi Kuzey Afrika”, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti Cilt: 3. Kitabevi Yayınları: İstanbul, ss.158-160. Simo, B. (2000). El-Islahat El-askeriye Bi’l-Mağrib (1844-1912). El-Matbaat El-Melkiye: Rabat. Sinno, A. R. (1992-1993). El-Diblomasiye El-Almaniye Ve Muhavelat İhyai El “Camaat El-İslamiye” Beyn El-Saltanat El-Osmaniye Ve’-Mağrib El-Aksa. Havaliyat: Beyrut. Yeniçeri, Ö. (2002). “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Paris Anlaşması”. Türkler Ansiklopedisi Cilt: 12. Yeni Türkiye Yayınları: Ankara.