Osmanlıların Coğrafya Ders Kitaplarında Kürtler ve Kürdistan

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 56 - 75, 29.06.2020

Bekir Biçer

Öz

Makale Geçmişi
Geliş:
Kabul:
Yayın:
Anahtar Kelimeler:
Coğrafya Kitabı,
Kürt,
Kürdistan,
Osmanlı Devleti,
Vatan
Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecine paralel olarak eğitim sisteminde köklü değişimler olmuştur. Eğitim faaliyetleri devletin görevi olmuş, Maârif Nezâreti kurulmuş ve ders kitapları hazırlanarak mekteplerde okutulmuştur. XIX. yüzyılın son çeyreğinde mekteplerde okutulan dersler arasına coğrafya dersleri de girmiştir. 1872 tarihinden başlamak üzere Mutlakıyet ve Meşrutiyet devrinde iki yüz civarında coğrafya ders kitabı yazılmıştır. Osmanlı Devleti; ders kitapları aracılığıyla Osmanlıcılık fikrini yerleştirmeyi ve Osmanlı birliğini sağlamayı amaçlamıştır. II. Meşrutiyet devrinde özellikle Balkan Savaşlarından sonra ise ders kitaplarında millî değerler ön plana çıkmaya başlamıştır.
Coğrafya kitaplarında coğrafi bilgiler yanında Osmanlı Devleti’nin siyasi yapısı, din ve cemaatler, ekonomik faaliyetleri, sosyal yapısı ve kültürel özellikleri ile ilgili oldukça kapsamlı ve orijinal bilgiler mevcuttur. Kitaplarda Osmanlı İmparatorluğu’nu oluşturan kavimlerin etnik yapısına da yer verilmiştir. Bu çerçevede Osmanlı Devleti’nin asli unsurlarından sayılan Kürtler hakkında önemli bilgiler vardır. Coğrafya kitapları ve coğrafya kitaplarında Kürt varlığı hakkında maalesef çok az bilimsel araştırma yapılmıştır. Kürtlerle ilgili yapılan araştırmaların bir kısmı ise ayrımcı, ırkçı özellikler taşıdığı için Kürtler ve Kürdistan hakkındaki bilgiler istismar aracı olarak kullanılmaktadır.
Bu makalede Osmanlı Devleti’nin son kırk yılında yazılan coğrafya kitapları incelenmiş ve bu kitaplardan Kürtler ve Kürdistan hakkında verilen bilgiler kronolojik olarak tespit edilmiştir. Kitaplardan sadece Kürtler ve Kürdistan hakkında verilen bilgiler seçilmiştir. Derlenen bu bilgilerin arasında, konu bütünlüğünü bozmamak için herhangi bir açıklama yapılmamıştır. Makalenin sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bu makalenin amacı bilgilerin bağlamından koparılarak istismar edilmesine engel olmaktır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya Kitabı, Kürt, Kürdistan, Osmanı Devleti, Vatan

Kaynakça

• Abdurrahman Efendi, Coğrafya-yı Umûmi, c. III, Memâlik-i Osmâniye Coğrafyası, İstanbul tarihsiz.
• Abdurrahman Şeref, Coğrafya-yı Umûmi, c. I, Karabad Matbaası, İstanbul 1323 / 1905.
• Ahmet Cemal, Coğrafya-yı Osmâni, İstanbul1311 / 1893.
• Ahmed Cevad, Mâlumati’l- Kâfiye fi- Memâliki’l- Osmâniye, İstanbul 1289 / 1872.
• Ahmed Hamdi, Usül-i Coğrafya-yı Sağir, İstanbul 1301/ 1883.
• Ahmed Rifat Efendi, Lûgat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye, İstanbul 1299/1881.
• Ali Cevad, Memâlik-i Osmâniye’nin Tarih ve Coğrafya Lugatı, c. I, Dersaâdet 1313 /1895.
• Ali Saib, Coğrafya-yı Mufassal, Memâlik-i Devlet-i Osmâniye, Kostantiniyye 1304 / 1886.
• Ali Tevfik, Memâlik-i Osmâniye Coğrafyası c. III, İstanbul 1318 / 1900.
• İbrahim Edhem, Bayezıd Vilâyeti, Türkiye’nin Sıhhi İçtimai Coğrafyası, İstanbul 1925.
• Ebu Salih Bekir Sıdkı Piravadi, Millî, Ameli, Vatani, Osmanlı Coğrafyası, Dersaâdet 1332 / 1913.
• Enderûnî Hafız Abdullatif Efendi, Zübdeti’l- Coğrafya, İstanbul 1289 /1872.
• Faik Sabri, Osmanlı Coğrafya-i Tabii ve İktisâdisi, Dersaâdet 1333 / 1914.
• Hamid Sâdi, İktisâdi Coğrafya, Ticaret Vekâleti Neşriyatı, İstanbul 1926.
• Hüseyin Hüsnü, İcmal-i Coğrafya (Malumât-ı Umûmiye), İstanbul 1300 / 1882
• Hüseyin Hüsnü, Taksimat-ı Devli ve Müstağmiratı Millî Hâvi Umûmi Coğrafya- (Muhtasar Coğrafya-yı Osmâni) Dersaâdet 1312 / 1894.
• Hüseyin Hüsnü, Umûmi Coğrafya, Muhtasar Coğrafya-yı Osmâni, Dersaâdet 1312 /1894.
• Hüsrev, Memâlik-i Osmâniye’nin Coğrafya-yı Ticârisi, İstanbul 1302 /1884.
• İbnü’l-Nüzhet Cevad, Haritalı Musavver Memâlik-i Osmâniye Coğrafyası, 1329 / 1911.
• İbrahim Edhem, Bayezıd Vilâyeti, Türkiye’nin Sıhhi İçtimai Coğrafyası, İstanbul 1925.
• Jan Lapir, Muhtasar Coğrafya-yı Osmâni, Mütercimler M. Zeki - M. Kazım, Kostantiniyye 1304 /1886.
• Maraşlı Kazancıoğlu Abdulkâdir Sâdi, Yeni Türkiye Memleket Coğrafyası, İstanbul 1927- 1928.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• Mehmed Bedreddin, Telhîs-i Coğrafya, İstanbul 1304/1887.
• Mehmed Besim, İlk Mekteplerde Coğrafya, (Muallim Kitabı), Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1928.
• Mehmed Besim- Cemaleddin Ârif, Cumhuriyet Çocuklarına Yeni Coğrafya Dersleri, IV. sınıf, 927, 928.
• Mehmed Celal, Coğrafya-yı Umûmi, Dersaâdet 1313 / 1895.
• Mehmed Celal, Coğrafya-yı Umûmi, II. cilt, 3. Baskı, Dersaâdet 1313 /1895.
• Mehmet Remzi- Mehmet Vâsıf, Yeni Coğrafya-yı Osmâni, İstanbul 1325 /1908.
• Mehmet Tevfik, Coğrafi Askeri Osmâni, Mayıs 1325 /1907.
• Menemenlizâde Mehmed Tâhir, Mükemmel Coğrafya-yı Osmâni, İstanbul 1316 / 1898
• Muhammed Reşad, Kitabu’d- Durûsu Coğrafiyye, Birinci baskı, Bulak, Mısır,1889.
• Safvet, Memâlik-i Osmâniye Coğrafya-yı İktisâdisi, İstanbul 1329 /1911.
• Safvet, Yeni Resimli ve Haritalı Coğrafya-yı Osmâni, IV. Kitap, İstanbul 1337 / 1918.
• Safvet, Yeni Türkiye Coğrafyası, İkinci Kitap, İstanbul, 1927-1928.
• Şefik Ârif, Urfa Vilâyeti, Türkiye Cumhuriyeti, Sıhhıye ve Muavenet-i İçtimai Vekaleti neşriyatından, Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, İstanbul 1925.