Türkiye’de Dini Gruplarda Doğu-Batı Karşıtlığı: Dergiler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 141 - 163, 29.12.2021

Selahattin Çankal

Öz

Modernleşmeyle birlikte 19 ve 20. yüzyıldan itibaren sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik olmak üzere pek çok alanda meydana gelen değişim karşısında insanların dünyayı anlama ve algılama biçimleri de bir değişim sürecine tabi olmuştur. Değişim karşısında muhafazakâr bir tutum sergileyen dini yapı ise bütünleşmeyi sağlamak ve olası sapma davranışlarının karşısında bireye yol göstermek amacıyla çeşitli stratejiler geliştirmiştir. Geliştirilen bu stratejileri görmek amacıyla bir dini grup örneği olan Menzil Tarikatı ve İsmail Ağa Cemaati referans alınmıştır. Dini grupları nitelemede önemli bir özellik olan sosyal kontrol işlevinin nasıl karşılık bulduğunu anlamak adına her iki dini grubun medya koluna ait dergiler araştırmanın aydınlatılmasına kaynaklık etmiştir. Bu bağlamda Menzil Tarikatı ve İsmailağa Cemaati’nin bağlı oldukları gelenek çerçevesinde dergilere yansıyan ideoloji ve bu ideolojiye bağlı sosyal kontrol söylemlerinin neler olduğu tespit edilmiştir. Menzil Tarikatına ait Mostar ve Aile dergileri ile İsmailağa Cemaati’ne ait Marifet ve İsmailağa dergilerinin nitel araştırma yöntemi çerçevesinde örneklem olarak seçilmiştir. Bu dinî gruplara ait seçilen metinler, eleştirel söylem analizi tekniği uygulanarak incelenmiştir. Araştırma sonucunda, Nakşibendî geleneğine bağlı Menzil Tarikatı ve İsmailağa Cemaati’nin doğu-batı karşıtlığı içerisinde modernizmin getirdiği birçok toplumsal değişmeler karşısında nasıl bir tavır takındıkları gösterilmiştir. Böylece dinî grupların toplumsal değişimler karşısındaki söylemlerinin neler olduğu ve bunların dinî ve kültürel boyutları ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din, Dini Gruplar, Doğu-Batı Karşıtlığı, Modernizm

Kaynakça

• Akbaş, A., (2015). "Senin Paris Dediğin Güzelliğin Karikatürüdür", Mostar Dergisi, Semerkand Basım Yayın, Mart, Sayı 121, ss.16-17.
• Akgül, M., (1999). Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Aktaşlı, H. U., (2011)." Türk Muhafazakârlığı ve Kemalizm: Diyalektik Bir İlişki ", Doğu-Batı Dergisi, Sayı:58, Ankara.
• Akyıldız, Ö., (2016). "Ahir Zamanda Müslümanlar ve Dünyevileşme", İsmailağa Dergisi, Vizyon Basımevi, Sayı 3, Ağustos, s. 5.
• Akyüz, N.- Çapcıoğlu, İ., (2012). Din Sosyolojisi El Kitabı, Grafiker Yayın, Ankara.
• Apalı, Y., (2013). "Bilgi Sosyolojisi Açısından Din ve Zihniyet", Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, Sayı:5, ss.203
• Arlı, A., (2009). Oryantalizm-Oksidentalizm ve Şerif Mardin, Küre Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Aydın, M., (2013). Kurumlar Sosyolojisi: Kurumlara Başlangıç Çerçevesinde Bir Çalışma, Açılım Kitap İstanbul.
• Berger, P., (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği, Çev. Ali Coşkun, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Coşkun, A. (2005). Din, Toplum ve Kültür (Din Sosyolojisi ve Antropolojisine Giriş), İz Yayıncılık, İstanbul.
• Dönmezer, S., (1994). Toplumbilim, Beta Yayınları, 11. Baskı, İstanbul.
• Durkheim, E., (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri, Ataç Yayınları, İstanbul.
• Dursun, Ç., (2003). "İslamcı Basında Kemalizm Karşıtlığının Kurulması", Ankara Üniversitesi İletişim
• Erol, S. M., (2013). Yolumuzu Aydınlatan Kandil Semerkand, Semerkand Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul.
• Eyuboğlu, İ. Z., (1998). İslam Dininden Ayrılan Cereyanlar: Nakşibendîlik, Yenigün Haber Ajansı Yayıncılık, İstanbul.
• Fichter, J., (2001). Sosyoloji Nedir?, Çev. Nilgün Çelebi, Atilla Kitapevi, Ankara.
• Frayer, H., (1964). Din Sosyolojisi, Çev. Turgut Kalpsüz, Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara.
• Furseth, I. ve Pal R., (2011). Din Sosyolojisine Giriş: Klasik ve Çağdaş Kuramlar, Çev. İhsan Çapcıoplu-Halil Aydın Alp, Birleşik Dağıtım, Ankara.
• Giddens, A., (1994). Modernliğin Sonuçları, Ayrıntı Yayınları, Çev. Ersin Kuşdil, İstanbul. Göle, N., (2000). İslam ve Modernlik Üzerine (Melez Desenler), Metis Yayınları, İstanbul.
• Göle, N., (2000). İslam ve Modernlik Üzerine (Melez Desenler), Metis Yayınları, İstanbul.
• Günay, Ü., (1999). Toplumsal Değişme, Tasavvuf, Tarikatlar ve Türkiye, Erciyes Üniversitesi Yayınevi, Kayseri.
• İnan, M., (2010). Türkiye'de Din Sosyolojisi (Amiran Kurtkan Bilgiseven Örneği), Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Karakoç, Y., (2016). "Seküler Anlayışın Anadolu Seferi", İsmailağa Dergisi, Vizyon Basımevi, Sayı3, Ağustos, ss. 36-37.
• Keskin, M., http://www.marifetdergi.com/zilkade47/47/hakkimizda.html.
• Mardin, Ş., (1995). Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), İletişim Yayınları, 4. Baskı, İstanbul.
• Mensching, G., (2012). Din Sosyolojisi, 3. Baskı, Çev. Mehmet Aydın, LiteraTürk, Konya.
• Mete, M., (2015). "Akademik Kölelik", Mostar Dergisi, Semerkand Basım Yayın, Ocak, Sayı 119, ss.9-13.
• Metin H., (2015). "Şehir Hayatı Evliliği Değil Bireyselliği Besliyor", Aile Dergisi, Semerkand Basım Yayın, Sayı 117, ss. 14-16.
• Okumuş, E., (2014). "Din ve Sosyalleşme", Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı:9, ss. 442.
• Okumuş, E., (2006). Toplumsal Değişme ve Din, İnsan Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Özay, M., (2006). "Günümüz Sosyolojisinde Modernleşme-Sekülerleşme-Din İlişkisi", Marmara Üniversitesi Sosyal Bil. Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Özdalga, E., (2007). İslamcılığın Türkiye Seyri (Sosyolojik Bir Perspektif), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Şeker, F. M., (2015). Cumhuriyet İdeolojisinin Nakşibendilik Tasavvuru (Şerif Mardin Örneği), Dergah Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Taplamacıoğlu, M., (1963). Din Sosyolojisi, Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara.
• Tunaya, T. Z., (2007). İslamcılık Akımı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Türköne M., (1994b). Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Türköne, M., (1994a). Modernleşme Laiklik ve Demokrasi, Ark Yayınevi, Ankara.
• Uslu, A., (2015). "Taşı Toprağı Altın Dubai" Aile Dergisi, Semerkand Basım Yayın, Haziran, Sayı 117, ss.30-31.
• Ülgener, S. F., (1981). Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Der Yayınları, İstanbul.
• Ülkü, K., (2016). “Medrese Tahsili ve İcazetname”, Marifet Dergisi, Elma Basım, Yıl 4, Sayı 42, İstanbul, ss.79-80.
• Wach, J., (1995). Din Sosyolojisi, Çev, Ünver Günay, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Weismann, I., (2015). Nakşibendîlik (Dünya Çapında Bir Sufi Geleneğin Sünni Tutum ve Faal Tavrı), Çev. İrfan Kelkitli, Litera Yayıncılık, İstanbul.
• Yıldırım, E., (1999). Değişen Din Anlayışının Sosyolojisi, Bilge Yayıncılık, İstanbul.
• Yıldırım, E., (1995). Türkiye'nin Modernleşmesi ve İslam, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Zuckerman, P., (2009). Din Sosyolojisine Giriş, Çev.: İ. Çapçıoğlu – H. Aydınalp, Birleşik Dağıtım Kitabevi, Ankara.