Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın-Şehir İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 33 - 46

Şükriye Pınar Özyalvaç Funda Arslan Bilgin

Öz

Tarihte kadının kimliği, onun pek çok alanda sınırlandırılmasına odaklanır ve kısıtlanmış özgürlüğünün, modernleşme veya batılılaşma adı verilen süreçte, pozitif anlamda nasıl dönüşüme uğradığı anlatısından beslenir. Yanlış olmayan bu önermede çoğunlukla gözden kaçırılan husus, kadının fiziksel çevresinin taşıdığı özellikler olmaktadır. Tarih yazımı erkek egemen bir dil üzerinden kurgulandığından çevre algısı da bu minvalde betimlenip zorluk veya kolaylıklar eril bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Bu çalışmada Osmanlı devri ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında toplumsal tabakanın üstünde bulunmayan kadın figürlerin, evleri dışında kalan dünyayı nasıl gördükleri üzerine odaklanılacaktır. Seyahatnameler ve dergiler gibi dönemin çağdaş kaynaklarının sunduğu resmî ve öznel verilerden örnekler değerlendirilerek kadının sokakta görünmeyişinin ne kadar kendi tercihi olup olmadığı anlaşılmaya çalışılacaktır. Ardından 18. yüzyıldan itibaren kadınların kamusal alanda görülmeye başlaması, 19. yüzyılda eğitim hakkı tanınması ve devamında çalışma hayatında yer almaları değişen fiziksel çevre ile paralel okunacak, Cumhuriyet devrinin ulusal kimlik yaratma sürecinde şehirler gibi kadınların da fikrî dönüşümleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Şehir, Osmanlı, Cumhuriyet, Toplum.

Kaynakça

• Akgül, M. (2000). Türk Toplumunun Değişim Sürecinde Kamusal Alan ve Kadın. Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, X, 155-180.
• Akköy, Y. (2021). 17. ve 18. Yüzyıllar arası Osmanlı Devleti’nde Kadın ve Aile. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Altınay, A.R. (1987). Onuncu Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı. Haz. Abdullah Uysal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Altınay, A.R. (1988). Hicri On İkinci Asırda İstanbul Hayatı (1100-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Altındal, A. (1977). Türkiye’de Kadın, İstanbul: Havass Yayınları.
• Altınöz, İ. (2015). İstanbul Çingeneleri. Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 4, 80-85. Erişim tarihi: 10.02.2024 https://istanbultarihi.ist/105-istanbul-cingeneleri Busbecq, O. G. (1946). Türkiye’yi Böyle Gördüm, Haz. Aysel Kurtluoğlu, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Cerasi, M. M. (2001). Osmanlı Kenti. Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, S. (1994). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Çavuşoğlu, S. (2001). Kadızâdeliler. DİA, İstanbul, C. 24, 10-102.
• Çelik, Z. (1988). 19. Yüzyılda Değişen İstanbul, İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Çoruk, A.Ş. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Halkın Eğlence Hayatı. Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. Link: https://istanbultarihi.ist/122-osmanli-istanbulunda-halkin-eglence-hayati. Erişim Tarihi: 30.01.2023.
• Demir, N. (2021). Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı’da Kadın, Ankara: İksad Yayınları.
• D’Ohhson, M. de M. (t.y.). XVIII. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Durakbaşa, A. (1998). Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve Münevver Erkekler, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, A. Berktay Hacımirzaoğlu (der.), İstanbul: Tarih Vakfı Yayını.
• Engin, V. (2012a). Boğaziçi’nde Deniz Ulaşımı: Şirket-i Hayriye. Osmanlı’da Ulaşım, Kara-Deniz- Demiryolu, ed. Vahdettin Engin, Ahmet Uçar, Osman Doğan, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 171- 190.
• Engin, V. (2012b). İstanbul’da Şehiriçi Toplu Taşımacılığın Bir Unsuru Olarak Omnibüsler. Osmanlı’da Ulaşım, Kara-Deniz-Demiryolu içinde (67-83. ss.), ed. Vahdettin Engin, Ahmet Uçar, Osman Doğan, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Engin, V. (2012c). Ülkemizin İlk Metrosu Tünel’in Yapılması ve Diğer Metro Projeleri. Osmanlı’da Ulaşım, Kara-Deniz-Demiryolu içinde (367-392. ss.), ed. Vahdettin Engin, Ahmet Uçar, Osman Doğan, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Erdoğan, A. (2019). Suç ve Ceza: Osmanlı Toplumunda Bireysel Suçlar ve Cezalar (1559-1609). [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Esenel, M. (2023). Osmanlı Devletinde Kadına Şiddet Vakaları ve Kadın Cinayetleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. 43
• Fatma Aliye, (2012). Nisvan-ı İslam, Haz. Fatma Argunşah, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Göle, N. (2001). Modern Mahrem, İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürbüz, E. (2009). Tarih İçerisinde İstanbul’daki Mesire Olgusu ve Mesire Alanlarının Geçirdikleri Değişimin Kağıthane Mesiresi Örneği Üzerinden İrdelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İnalcık, H. (2017). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnceiş, N. (2006). Kentsel Kamusal Mekan Kullanımında Cinsiyet-Güvenlik Etkileşimi: Kadın İçin Mekanın Güvenliğinin Ankara Örneğinde İncelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Üniversitesi, Ankara.
• Kaya, A. (2006). Kamusal Mekan, Ayrışma ve Kadın. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını 1839-1923, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Maydaer, S. (2007). Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.16, S.1, 299-320.
• Mevsim, H. (2023), Bulgar Edebiyatındaki İlk İstanbul Seyahatnamesi Üzerine Bazı Gözlemler. Balkanistik Dil ve Edebiyat Dergisi, Haziran 2023, 5(1): 40-61.
• Midilli, M. (2014). Klasik Osmanlı Hukukundaki Şer ́-Örf Ayrımına Dair Modern Tartışmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.12, S.23, 33-48.
• Özer, İ. (2014). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Yaşam ve Moda. İstanbul: Truva Yayınları.
• Özyalvaç, Ş. P. (2016). İstanbul Konutlarında Lüks ve Konfor (18.Yüzyıl). [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özyalvaç, Ş. P. (2018). 18. Yüzyılda Osmanlı Seçkinlerinin Özel Hamamları. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 14-35.
• Özyalvaç, Ş. P. (2019). Tanzimat Dönemi Reformlarında Mekân Sorunu ve Çözüm Arayışları. Osmanlı Modernleşmesi, Reform Çağında Çözüm Arayışları, Kitap Yayınevi, 163-194.
• Özyalvaç, Ş. P. (2023). Cumhuriyet Dönemi’nde Ulusal Mimarlık Akımı: Konya Örneği, Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Sosyal Bilimler- Tarih, Ed. Kemal Özcan, Halil İbrahim Çelik, Funda Arslan Bilgin, Konya: Neü Press.
• Özyalvaç, Ş. P. (2023a). 18. Yüzyılda İstanbul’dan Edirne’ye Yolculuk: Kadı Mehmed Nebih Efendi Örneği. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (19), 241-268.
• Sak, İ. (1992). Şer’iye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18. Yüzyıllar), [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Sarıoğlu, D. (2023). Osmanlı Dönemi Bursa Vakıflarında Kadın İstihdamı. Bursa Uludağ Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 42(1), 15-28.
• Savaş, A.İ. (1999). Lâyiha Geleneği İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit ve Teklifler. Bilig, 9, 87-113.
• Sevinç İ., Özçelik, M. (2023). Tek Parti Döneminde Türk Kamu Bürokrasisinde Yapılan Yapısal Değişiklikler. NEÜ Siyasal bilgiler Fakültesi Dergisi, 5 (1), 55-74.
• Shahr, F. Z. (2002). Kentsel Alana Kadının Katılımı: XVII. Yüzyıl İstanbul’unda Kadın Vakıfları. 44
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın-Şehir İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme Türkler, 14, 9-27.
• Singer, (2004). Osmanlı’da Hayırseverlik, Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Strickland, H.E. (1858). Memoirs of Hugh Edwin Stricland, Publisher: London, J.Van Voorst, London.
• Taş, M. (2022). Kadının Emeğine ve Çalışma Hayatına Oku Dergisinden Bakmak. AKİF, 52 (1), 20-45.
• Tekeli, S. (1985). Türkiye’de Feminist İdeolojinin Anlamı ve Sınırları Üzerine, Yapıt, no. 9.
• Temizer, N. C. (2022). 19. Yüzyılda Batı’da ve Osmanlı’da Kadının Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, 2(1), 51-70.
• Tulum, M. (2007). Vehbi Surname: Sultan Ahmet'in Düğün Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Ulusoy, S. (2022). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Temel Hak ve Hürriyetleri Bağlamında Vakıf Kurma Hakkı. NEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 5 (1), 161-182.
• Urdemalas, P. (1964), Kanunî Devrinde İstanbul, çev. Fuat Carım, İstanbul.
• White, S. (2020). Osmanlı'da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Yerasimos, S. (2012). Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, ed. Paul Dumont, François Georgeon, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1-18.
• Yöney, G.P. (2013). İspanyolcada Dilsel ve Toplumsal Cinsiyetçilik, Dil Dergisi, 161, 50-71.