Gurbet Kuşları (1964) Filminde “Kadın Olma” Biçimleri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Özel Sayı, 113 - 125, 21.09.2024

Zühre Canay Güven

Öz

“Kadın doğulmaz, kadın olunur” Simone de Beauvoir’un bu meşhur sözü, cinsiyetin toplumsal
ve kültürel etkileşimler sonucunda şekillendiğini vurgular. Bu perspektiften bakıldığında, Halit
Refiğ’in 1964 yapımı Gurbet Kuşları filmi, kadın karakterlerin bu dönüşüm sürecini çarpıcı bir
şekilde gözler önüne serer. Film, bir Anadolu ailesinin İstanbul’a göçünü ve büyük şehirde
hayata tutunma mücadelesini anlatırken, kadın karakterlerin aile içinde yaşadığı çatışmaları
merkeze alır. Bu bağlamda kadın karakterlerin göç olgusunu tecrübe edişlerinde bir kuşak
çatışması filmde işlemektedir. Geleneksel aile yapısının baskıları ile modern kent yaşamı
arasında bocalayan kadınlar kimi zaman kent yaşamının yeni normlarına uyum sağlarken kimi
zaman ise bireysel kimliklerini ve bağımsızlıklarını inşa etmek için çabalar. Filmde bu çabalar
toplumsal normlar etrafında bir sorgulamaya alan açmaktadır. Zira filmde hem geleneksel aile
yapısının hem de modern şehir hayatının baskıları arasında sıkışan kadınların, bireysel
kimliklerini ve bağımsızlıklarını inşa etme biçimlerinde farklı baş ediş biçimleri beyaz perdeye
yansıtılmaktadır. Bu durum Simone de Beauvoir’un sözünü somutlaştırır. Bu çalışmada, Gurbet
Kuşları (1964) filminde kadın olma hallerini aile eksenine oturarak ele alınacaktır. Bu
çerçevede göç olgusunun yarattığı çatışmanın meydana getirdiği söylemler ve toplumsal
normlar 1960’ların sosyo-gerçekçi Türk filmleri kapsamında analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gurbet Kuşları, Simone de Beauvoir, Kimlik Arayışı, Türk Sineması, Halit Refiğ.

Kaynakça

• Abisel, N. (2005). Türk sineması üzerine yazılar. Phonenix Yayınevi.
• Ateş, M. (2020). Sinemada göç bağlamında sınıf, kimlik ve mekân: Ömer Lütfi Akad ve ‘göç üçlemesi’. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 4(2), 128-141.
• Beauvoir de S. (2019). İkinci cinsiyet (1. Baskı). (G. Savran, Çev.). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bourdieu, P. (2018). Eril tahakküm (4. Baskı). (B. Yılmaz, Çev.). Bağlam.
• Çoşkun, E. (2019). Türk sinemasında akım araştırması. Phoenix.
• Davis, N.Y. (2003). Cinsiyet ve Millet (A. Bektaş, Çev.). İletişim.
• Erksan, M. (Yönetmen). (1962). Acı Hayat [Film]. Türkiye: As Film.
• Erksan, M. (Yönetmen). (1963). Susuz Yaz [Film]. Hitit Film.
• Erksan, M. (Yönetmen). (1962). Yılanların Öcü [Film]. Türkiye: Be-Ya Film.
• Göle, N. (1999). Batı dışı modernlik: Kavram üzerine, cilt: 3 modern Türkiye’de siyasi düşünce. İletişim.
• Güçhan, G. (1992). Toplumsal değişime ve Türk sineması. İmge.
• Kaplan, N. (2004). Aile sineması yılları 1960’lar. Es Yay.
• Keskin, S. (2018). Tutunamayanlar’da şizo-özne inşası bağlamında yersizyurtsuzlaşma. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 2(1), 97-116.
• Kuyucak Esen, Ş. (2010). Türk sinemasının kilometre taşları: Dönemler ve yönetmenler (3. Baskı). Agora Kitaplığı.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. N.-Smith, Çev.). Blackwell.
• Mulvey,, M. (1975). Visual pleasure and narrative cinema. Screen, 16(3),6–18, https://doi.org/10.1093/screen/16.3.6
• Onaran, A. Ş. (1995). Türk sineması tarihi 2. Kitle Yayınları.
• Onaran, O. (2012). Sinemada anlam ve anlatım. Say
• Özön, N. (1995). Karagözden sinemaya. Kitle.
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1963). Şafak Bekçileri [Film]. Göksel Film.
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1963). Şehirdeki Yabancı [Film]. Be-Ya Film.
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1964). Gurbet Kuşları [Film]. Artist Film.
• Sili Kalem, A. (2021). Göç ve annelik: Ulus aşırı göçmen kadınların annelik pratikleri. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 5(2), 86-105.
• Yıldırım, T. (2016). Türk sinemasının estetik tarihi. Es.