Amartya Sen’in Kapasite Yaklaşımı Perspektifinde Covid-19 ve Sosyal Adalet: Türkiye’de Kadınların Deneyimleri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Özel Sayı, 171 - 187, 21.09.2024

Zeynep Özmen Bol

Öz

COVID-19 pandemisi, dünya genelinde toplumsal eşitsizlikleri derinleştirirken, kadınlar üzerinde özellikle
orantısız ve olumsuz etkiler yaratmıştır. Pandemi, kadınların zaten kısıtlı olan kaynaklara erişimini ve
yaşam kalitesini daha da kötüleştirerek, uzun zamandır süregelen toplumsal cinsiyet eşitliği mücadelesinde
elde edilen kazanımları tehdit etmiştir. Bu araştırma, Amartya Sen'in Kapasite Yaklaşımı çerçevesinde,
COVID-19 salgınının Türkiye'deki kadınların refah ve eylem özgürlüğü üzerindeki etkilerini incelemeyi
amaçlamaktadır. Bireylerin ve toplumların özgürlüklerini genişletme süreci refah ve eylem özgürlüğüyle
ilişkilidir. Refah, bireyin sahip olduğu imkanlar ve bunları kullanarak ulaşabildiği yaşam kalitesi olarak
tanımlanmaktadır. Eylem özgürlüğü ise kişinin kendi değer ve hedefleri doğrultusunda seçimler yapabilme
ve bunları hayata geçirebilme yetisidir. Bu çalışma, Türkiye’deki kadınların pandemi sürecindeki refah ve
eylem özgürlüklerini değerlendirmek amacıyla nicel veri analizine dayanmaktadır. Türkiye İstatistik
Kurumu, Dünya Bankası, UN Women gibi ulusal ve uluslararası kuruluşların sağladığı mevcut istatistiksel
veriler kullanılarak, pandeminin kadınların sağlık, eğitim, istihdam ve ev içi sorumluluklar üzerindeki
etkileri analiz edilmiştir. Bulgular, pandeminin kadınların refah özgürlüğünü ve eylem kapasitesini önemli
ölçüde kısıtladığını göstermektedir. Kadınların iş yükü artmış, ev içi sorumlulukları yoğunlaşmış ve sağlık
hizmetlerine erişimleri kısıtlanmıştır. Ayrıca, dijitalleşmenin ve uzaktan eğitimin getirdiği fırsat
eşitsizlikleri, özellikle düşük gelirli ve kırsal bölgelerde yaşayan kadınların eğitimine erişimlerini
zorlaştırmıştır. Pandemi, kadınların toplumsal konumlarını iyileştirme yolunda atılan adımları sekteye
uğratmıştır. Krize çözüm olarak sunulan politikaların çoğu, neoliberal yaklaşımların etkisi altında
şekillendiğinden, mevcut eşitsizlikleri pekiştirme riskini barındırmaktadır. Bu durum, toplumsal cinsiyet
adaletsizliğinin pandemi sonrasında da devam edeceğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Amartya Sen, Kapasite Yaklaşımı, Kadın, Toplumsal Cinsiyet, Pandemi.

Kaynakça

• Alon, T., Doepke, M., Olmstead-Rumsey, J. ve Tertilt, M. (2020). The impact of COVID-19 on gender equality. NBER Working Paper No. 26947. https://doi.org/10.3386/w26947
• Ataş, A. N., Bay, F. ve Kabakçı, E. (2021). Midwife-focused approach to sexual and reproductive health problems in COVID-19 pandemic. Journal of Education and Research in Nursing, 18(1), 26-29.
• Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. İçinde John Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (ss. 241-258). Greenwood Press.
• Brown, W. (2015). Undoing the demos: Neoliberalism's stealth revolution. Zone Books.
• Dardot, P. ve Laval, C. (2014). The new way of the world: On neoliberal society. Verso.
• de Paz, C., Muller, M., Munoz Boudet, A. M. ve Gaddis, I. (2020). Gender dimensions of the COVID- 19 pandemic. World Bank Policy Note. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/33622 (Erişim tarihi: 05/05/2024)
• Del Boca, D., Oggero, N., Profeta, P. ve Rossi, M. (2020). Women’s work, housework, and childcare, before and during COVID-19. CESifo Economic Studies, 66(3), 791-808. https://doi.org/10.1093/cesifo/ifaa015
• Diezinger, A. (2008). Alltägliche Lebensführung. İçinde Ruth Becker ve Beate Kortendiek (Ed.), Handbuch Frauen- und Geschlechterforschung: Theorie, Methoden, Empirie (ss. 221-226). VS Verlag für Sozialwissenschaften. https://doi.org/10.1007/978-3-531-91972-0_26
• Eğitim Reformu Girişimi. (2020). Türkiye'de Koronavirüsün Eğitime Etkileri. https://www.egitimreformugirisimi.org/turkiyede-koronavirusun-egitime-etkileri/ (Erişim tarihi: 05.05.2024)
• Elson, D. (1995). Gender and development: Theoretical, empirical, and practical approaches. World Development, 23(11), 1957-1969. https://doi.org/10.1016/0305-750X(95)00050-U
• Fawole, O. I., Okedare, O. O. ve Reed, E. (2021). Home was not a safe haven: Women's experiences of intimate partner violence during the COVID-19 lockdown in Nigeria. BMC Women's Health, 21(1), 1-7. https://doi.org/10.1186/s12905-021-01177-9
• Genç, B. N., Aluç, S. S., Ergül, Ş. ve Nalbantoğlu, İ. (2023). Kadın yoksulluğu üzerine nitel bir araştırma. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 4(2), 193-211. https://doi.org/10.61861/spshcd.1371854
• Ghebreyesus, T. A. (2020, October 12). WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 12 October 2020. World Health Organization. https://www.who.int/director- general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on- covid-19---12-october-2020 (Erişim tarihi: 05.05.2024)
• Guler, C. (2021). Covid-19 salgını döneminde ev işçilerinin derinleşen sorunları: İstanbul örneği. Journal of Economy Culture and Society, 64, 1-24. https://doi.org/10.26650/JECS2021-880507
• Guterres, A. (2020, July 18). Secretary-General's Nelson Mandela Lecture: "Tackling the Inequality Pandemic: A New Social Contract for a New Era" [as delivered]. United Nations Secretary-
• General. https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2020-07-18/secretary-generals-nelson- mandela-lecture-%E2%80%9Ctackling-the-inequality-pandemic-new-social-contract-for-new- era%E2%80%9D-delivered (Erişim tarihi: 05.05.2024)
• Harvey, D. (2005). A brief history of neoliberalism. Oxford University Press.