Türk Düşünce Dünyasında Fatma Aliye Hanım’ın Keşfi ve Konumlandırılması

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: Özel Sayı, 188 - 207, 21.09.2024

Fatma Eroğlu Genç

Öz

Osmanlı Devleti’nde kadınların kamusal görünürlük elde etmeye başladığı ilk zamanlardan itibaren
kamuoyunda tanınmaya başlayan Fatma Aliye Hanım, dönemin en güçlü kadın karakteri sayılabilir.
Osmanlı’nın ilk kadın muharriresi olarak tanınan Fatma Aliye Hanım’ın yaşam öyküsü ve uluslararası alana
kadar taşmış olan yazın tecrübesi, Osmanlı dönemi kadın neşriyatı ilgili önemli bilgiler ihtiva etmektedir.
Fatma Aliye Hanım, üst düzey bir ailede doğmuş, âlim ve bürokrat babasının himayesinde entelektüel
açıdan oldukça donanımlı bir konakta eğitimini almıştır. Ohnet’in romanını tercümesiyle ilk eserini
yayınlamıştır. Sonraki süreçte çok sayıda roman ve fikir kitabı da kaleme alan Fatma Aliye Hanım sadece
Osmanlı’da değil, eserlerinin farklı dillere tercüme edilmesi sayesinde başka ülkelerde de okur bulmuştur.
Fatma Aliye, II. Meşrutiyet sonrasında II. Abdülhamid’e yakınlığı nedeniyle geri plana itilmiştir.
Cumhuriyet döneminde de dindar bir aydın kadın olarak görmezden gelinen bir isim olmuştur, uzun yıllar
boyunca adından bahsedilmemiş, eserleri yeniden yayınlanmamış, tamamen unutulmuştur. Bunda temel
nedenin Cumhuriyet’in idealize ettiği kadın tipolojisiyle uyumlu görülmemesi olduğu söylenebilir. Fatma
Aliye Hanım’ın geriye yönelik tekrar keşfedilmesi ise doksanlara kadar sarkmıştır. Makalemizde önce
Fatma Aliye Hanım’ın yaşam öyküsü ve eserleri detaylı biçimde tanıtılmış, ardından Türk akademisindeki
keşfi ele alınmıştır. Fatma Aliye’nin hangi fikir dünyasının öncülü sayılabileceği konusundaki tartışmalar,
hakkında yazılan akademik metinler üzerinden tartışılmıştır. Düşünce dünyasının temel eksenleri göz
önünde bulundurulduğunda Fatma Aliye Hanım’ı dindar bir aydın kadın olarak tanımlamanın en uygun
tercih olacağı değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Fatma Aliye Hanım, Osmanlı Kadın Neşriyatı, Dindar Aydın Kadın, Osmanlı Feminizmi.

Kaynakça

• Abadan Unat, N. (1998). İdeoloji Açısından Kadın Araştırmaları. 20. Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek Konferansı içinde. (ss. 3-11). Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (1311). Fatma Aliye Hanım Yahut Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neşeti. Kırkambar Matbaası. https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/pdf/GNL03422.pdf
• Ahmet Mithat Efendi (2011). Fazıl ve Feylesof Kızım Fatma Aliye’ye Mektuplar. Haz. F. S. İnceoğlu ve Z. S. Berktaş. Klasik Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi ve Bir Hanımefendi (1891, Kanun-ı Evvel 15). Hayal ve Hakikat. Tercüman-ı Hakikat.
• Ahmet Rasim (2016). Matbuat Hatıralarından Muharrir Şair Edip. Haz: Ö. İldeş. Cümle Yayınları
• Akın, M. H. (2018). İslamcılığın Fetret Devri, Büyük Doğu Dergisi ve Necip Fazıl Kısakürek. İslam’ı Uyandırmak. Çok Partili Yaşama Geçilirken İslamcı Düşünce ve Dergiler içinde, (ss. 101-123). İLEM Yayınları
• Aktaş, C. (2013). Cihan Aktaş ile Kadın ve Edebiyat Üzerine Söyleşi. Çetrefil Dergisi. Erişim Adresi: https://cetrefildergisi.wordpress.com/2013/09/21/cihan-aktas-ile-kadin-ve-edebiyat-uzerine- soylesi-5-sayi/
• Altuğ, F. (2021). Kadınların Tarihini Yeniden Yazmak. “Öncü Müslüman Kadınlar” içinde. Turkuvaz Kitap.
• Argunşah, H. (2016a). Mithat Efendi Rehberliğinde Kadın Okuyucudan Kadın Yazara. “Babasının Kızı Olmak” içinde. Kesit Yayınları.
• Argunşah, H. (2016b). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Sosyal Veri Kaynağı Olarak Kadın Yazarlar ve Eserleri. “Babasının Kızı Olmak” içinde. Kesit Yayınları
• Argunşah, H. (2022). Muhadarat (Fatma Aliye). “Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü”. Erişim Adresi: https://tees.yesevi.edu.tr/anasayfa
• Aşa, E. (1995). Fatma Aliye Hanım. TDV İslam Ansiklopedisi. (12), 261-262.
• Aşa, H. E. (1993). Fatma Aliye Hanım, Hayatı-Sanatı-Eserleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Barbarosoğlu, F. (2008 Ekim 17). Oyuncu Torun Büyükannesi Fatma Aliye’yi Ne Kadar Tanıyor?! Yeni Şafak Gazetesi.
• Barbarosoğlu, F. (2010). Uzak Ülke. Profil Yayınları.
• Barbarosoğlu, F. ve Şişman N. (2021). Yeni Anne Babalar. İnsan Yayınları.
• Bekmez, M. B. (2019). Türk Edebiyatının İlk Romancı Kadını Fatma Aliye’nin Direnen Kadınları. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Berktay, F. (2014). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. Metis Yayınları.
• Canbaz, F. (2005). Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Çaha, Ö. (2018). Sivil Kadın. Savaş Yayınevi.
• Çakır, M. S. (2019). Döneminin Kadın Şairlerinden Sultan İkinci Abdülhamid'e Cülûsiyyeler. SUTAD, (46), 75-93.