Şark Meselesi Kapsamında 1840 Mısır Meselesi ve 1829 Yunanistan Bağımsızlığı: Büyük Güçlerin Dış Politikasında Kimliksel Bir Faktör Olarak Din

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 2, 147 - 174, 30.08.2025

Hamid Gharaei

Öz

Bu araştırmada, Şark Meselesi bağlamında 1840 Mısır Meselesi ile 1829 Yunanistan Bağımsızlık Hareketi karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. 1800-1840 yılları arasında, Britanya İmparatorluğu, Rusya Çarlığı ve Fransa Devleti, Yunanistan’ın bağımsızlığını desteklerken Mısır’ın bağımsızlığını desteklememiştir. Bu çalışmanın amacı, büyük güçlerin bu iki ülkenin bağımsızlığı konusundaki farklı tutumlarının nedenlerini incelemektir. Alanyazında, Avrupa’nın üç büyük devletinin 1829’da Yunanistan’ın bağımsızlığını dinî saiklerle desteklediği açıkça belirtilirken Mısır’ın bağımsızlığı bağlamında din faktörüne değinilmemiştir. Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemi benimsenmiş ve mevcut kaynaklardan yararlanılarak ana fikri desteklemek amacıyla açıklayıcı ve yorumlayıcı bir yaklaşım izlenmiştir. Araştırma sonucunda, Britanya İmparatorluğu başta olmak üzere büyük güçlerin, Mısır bağımsızlık mücadelesi ve Yunanistan Bağımsızlık Hareketi bağlamında maddi güç dengelerini gözettiklerinin yanı sıra din faktörü gibi maddi olmayan dengenin de göz önünde bulundurdukları sezinlenmiştir. Bu dönemde Avrupalı güçler, Yunanistan ile dinî yakınlıklarını bir gerekçe olarak dile getirmiş, Osmanlı Devleti'nden Hristiyan azınlıkların haklarını talep etmişlerdir. Daha ilerleyen süreçte bu hak talebi yetmemiş, Osmanlı topraklarını parçalayarak Yunanistan Bağımsızlık Hareketi'ne askerî destek bile verilmiştir. Ancak Mısır Meselesi konusunda Osmanlı Devleti'ne potansiyel bir alternatif olabilecek veya bağımsız bir Müslüman güç odağının ortaya çıkmasını engellemeye çalışılmıştır. Bu çalışma, özellikle Mısır'ın bağımsızlığının tanınmaması bağlamında bir kimlik unsuru olarak din faktörünün dile getirilmediği açısından mevcut literatüre katkı sunacağını öne sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şark Meslesi , Mısır , Yunanistan , Bağımsızlık , Kimlik , Din.

The 1840 Egyptian Question and Greek Independence of 1829 within the Context of the Eastern Question: Religion as an Identity Factor in the Foreign Policy of the Great Powers

Öz

In this study, the 1840 Egyptian Question and the 1829 Greek Independence Movement were examined comparatively in the context of the Eastern Question. Between 1800 and 1840, the British Empire, the Russian Empire and the French State supported the independence of Greece but not Egypt. The aim of this study is to examine the reasons for the different attitudes of the great powers towards the independence of these two countries. While it is clearly stated in the literature that the three great powers of Europe supported the independence of Greece in 1829 with religious motives, the religious factor has not been mentioned in the context of the independence of Egypt. In this study, qualitative research methods were adopted, and an explanatory and interpretative approach was followed in order to support the main idea by utilizing the existing sources. As a result of the research, it was inferred that the great powers, especially the British Empire, considered the balance of material power in the context of the Egyptian independence struggle and the Greek Independence Movement, as well as the non-material balance such as the religious factor. During this period, European powers expressed their religious closeness to Greece as a justification and demanded the rights of Christian minorities from the Ottoman Empire. Later, this demand for rights was not enough, and military support was even given to the Greek Independence Movement by dividing Ottoman lands. However, in the Egyptian Question, efforts were made to prevent the emergence of a potential alternative to the Ottoman Empire or an independent Muslim power center. This study argues that it will contribute to the existing literature, especially in terms of the fact that the factor of religion was not mentioned as an identity element in the context of the non-recognition of Egypt's independence.

Anahtar Kelimeler

Eastern Question , Egypt , Greece , Independence , Identity , Religion.

Kaynakça

• Amin, S., & Yaşır, F. (1988). Bahr el-Motavasset fel Alem el-Moaser: derase fet tatavvor el-moqaren (el-Vatan el-Arabi ve Torkiya ve Janob Oroba) [Çağdaş dünyada Akdeniz: Karşılaştırmalı evrimleşme üzerine bir çalışma (Arap ülkeleri, Türkiye ve Güney Avrupa)]. In S. Amin, Shorut el-İstiqlaliye fi Mantaqa el-Bahr el-Motavasset [Akdeniz’de bağımsız olmanın şartları] (Z. Abdullah, Çev.). Markaz ed-Derasat el-Vahdet el-Arabiyye.
• Anderson, M. S. (1966). The Eastern question 1774–1923: A study in international relations. Macmillan.
• Armaoğlu, F. (1997). 19. yüzyıl siyasî tarihi 1789–1914. Türk Tarih Kurumu.
• Ashizawa, K. (2008). When identity matters: State identity, regional institution building, and Japanese foreign policy. International Studies Review, 10(3), 571–598.
• Barker, W. B. (2009). Religious nationalism in modern Europe: If God be for us. Routledge, Taylor & Francis Group.
• Cole, J. (2007). Napoleon’s Egypt: Invading the Middle East. Palgrave Macmillan.
• Er-Rafei, A. (1951). Asr Mohammed Ali [Mehmet Ali dönemi] (3. baskı). Mektebet en-Nahda el-Masriye.
• Fahmy, K. (2002). All the Pasha’s men: Mehmed Ali, his army and making of modern Egypt. The American University in Cairo Press.
• Fahmy, K. (2009). Mehmed Ali: From Ottoman governor to ruler of Egypt. Oneworld.
• Fox, J. (2001). Religion as an overlooked element of international relations. International Studies Review, 3(3), 53–73. https://doi.org/10.1111/1521-9488.00244
• Hail, J. A. (1996). Britain’s foreign policy in Egypt and Sudan 1947–1956. Ithaka Press.
• Hicks, G. (2011). Conservatism and British foreign policy 1820–1920: The Derbys and their world. In J. Charmley (Ed.), Traditions of conservative foreign policy. Ashgate Publishing.
• Hopfe, T. (2002). Social construction of international politics: Identities and foreign policy: Moscow 1955 and 1999. Cornell University Press.
• Johnston, A. (2003). Missionary writing and empire 1800–1860. Cambridge University Press.
• Kartchner, K. M., Bowen, B. D., & Johnson, J. L. (2024). Routledge handbook of strategic culture. In K. M. Kartchner, Religion and strategic culture. Routledge, Taylor & Francis Group.
• Kedourie, E. (1969). Britain, France, and the last phase of the Eastern Question. Proceedings of the Academy of Political Science, 189–197.
• Kodaman, B. (1997). Şark Meselesi: İslam-Hristiyan veya Türk-Avrupa mücadelesi. Türk Yurdu Dergisi, 17(122), 22–32.
• Main, A. (2023). The Eastern Question: How the three powers of Russia, Great Britain, and France oversaw the collapse of the Ottoman Empire. The Macksey Journal, 4(41), 1–16.
• Marlowe, J. (2022). Anglo-Egyptian relations 1800–1956. Routledge Revivals.
• Marsot, A. L. S. (1994). Egypt in the reign of Muhammed Ali. Cambridge University Press.
• Mitchell, T. (1988). Colonising Egypt. University of California Press.
• Özçelik, F. (2021). Osmanlı Devleti'nin hâkimiyet sembolü olarak Mısır Fevkalâde Komiserliği ve Gazi Ahmet Muhtar Paşa (Kasım 1885–Ocak 1909). İçinde O. Kılış et al. (Eds.), Prof. Dr. Mustafa Öztürk onuruna tarih yazıları 2 (ss. 583–602). İdeal Kültür Yayıncılık.
• Rhodes, M. (2003). Anglican mission: Egypt, a case study. Cambridge Center for Christianity Worldwide, Henry Martyn Center, 1–17. https://www.cccw.cam.ac.uk/wp-content/uploads/2017/07/Rhodes-Revd-Matthew-15-May-2003
• Robbins, K., & Fisher, J. (2009). Religion and diplomacy: Religion and British foreign policy 1815 to 1941. İçinde J. Charmley (Ed.), Ottoman Empire 1830–1880. Republic of Letters.
• Rose, J. H. (1922). Great Britain and the Eastern Question. The Journal of International Relations (Continuing the Journal of Race Development), 12(3), 307–319.
• Snyder, J. (2011). Religion and international relations theory: Religion, culture and public life. In M. Barnett (Ed.), Another Great Awakening? International relations theory and religion. Columbia University Press.
• Üre, P. (2008). A Russian intellectual in the Ottoman Empire: Konstantin L. Leontief (1831–1891) on the Eastern Question (Yüksek lisans tezi). Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Wendt, A. (1999). Social theory of international politics. Cambridge University Press.