INVALIDITY OF PYRAMID SALES UNDER PRIVATE LAW ACCORDING TO CONSUMER PROTECTION LAW NO: 6502 ART. 80

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 43 - 77

Mehmet Doğar

Öz

Pyramid sales system is a structure in which many participants become members of the system without purchasing any goods or services, or in exchange for purchasing products sold at very low prices with a high profit margin. The participant who enters the pyramid sales system is promised to earn profit in return for finding other participants who can enter this system. In pyramid sales, a small number of people obtain illegally high returns, depending on the number of participants entering the system. The pyramid sales system promises to pay high dividends to the participant in a relatively short period of time without any effort or physical work, and with this aspect, the system becomes an illegal structure that attracts interest from all consumer groups.

The pyramid sales system, which emerged in the 1800s and 1900s, is also known by different names such as pyramid scheme, ponzi scheme, snowball system, snowball sales and pyramid scheme. The reason for using different names is to circumvent legal sanctions and deceive the participants. With the name change in the system, pyramid sales systems can be established in different sectors (e.g. finance, cosmetic or food industry etc.) and confidence is given to the participants. Participants sometimes join the system in the relevant sector, sometimes through their friends, relatives or famous people.

Participants included in the system constantly expand this structure by providing trust to other new participants. Despite all the prohibitions imposed by legal systems, the pyramid sales system continues to maintain its attractiveness every period. The main reason for this is that people expect high earnings in a short time and without effort.

Attractive earning rates are offered to participants to participate in the system, and a small portion of these earning rates are paid back to the participant in a short time to convince them. The first regulation regarding the pyramid sales system in Turkish law is Article 80 of the Consumer Protection Law No. 6502. According to the relevant regulation, establishing, disseminating and recommending a pyramid sales system is prohibited. According to Art. 77/17 of the Law on Consumer Protection No. 6502, the penalties in the Turkish Penal Code are applied to those who do not comply with this rule.

The name of the pyramid sales system, which has recently begun to be seen in the banking and finance sectors, is constantly changing, but the basis of all of them is the expectation of making high profits that is impossible to realize. It is of particular importance to emphasize the differences between network marketing and multi-level marketing, which are often confused with the pyramid sales system. Distinguishing these three systems is important in terms of applying possible sanctions. As a matter of fact, multi-level marketing or network marketing is not prohibited within the framework of Law on Consumer Protection No. 6502, Art. 80 is not considered a crime. The differences with pyramid sales method and network marketing were excluded from the study. The validity of the contracts signed by the participants in the pyramid sales system will also be mentioned in the study.

Anahtar Kelimeler

Pyramid Sales, Network Marketing, Multi-level Marketing, Ponzi Scheme, Consumer Protection Law No. 6502.

6502 SAYILI TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN M. 80’E GÖRE PİRAMİT SATIŞLARIN ÖZEL HUKUK KAPSAMINDA GEÇERSİZLİĞİ

Öz

Piramit satış, çok sayıda katılımcının herhangi bir mal veya hizmet satın almadan ya da çok düşük fiyattan satılan ürünleri yüksek kâr marjı ile satın alması karşılığında sisteme üye olduğu bir yapılanmadır. Piramit satış sistemine giren katılımcıya, bu sisteme kendisi gibi girebilecek yeni katılımcıları bulması karşılığında kazanç elde edeceği vaat edilmektedir. Piramit satış sistemi, katılımcıya emek vermeden ve fiziksel (bedeni) bir çalışma olmadan kısa sayılacak süreler içerisinde yüksek kâr payı ödemeyi vaat etmekte ve bu yönüyle sistem, neredeyse bütün tüketici gruplarının yoğun ilgi gösterdiği hukuk dışı bir yapı haline gelmektedir. Piramit yapılanmasına dahil olan katılımcıların sayısına bağlı olarak az sayıda kişi yasal olmayan biçimde yüksek getiri elde etmektedir.

Geçmişi 1800-1900’lü yıllara dayanan piramit satış sitemi, piramit şeması, ponzi şeması, kartopu sistemi, kartopu satışı ve saadet zinciri gibi farklı isimlerle de anılmaktadır. Farklı isimler kullanılmasının sebebi hukuki, idari ve cezai yaptırımları atlatmak ve katılımcıları aldatmaktır. Zira isim değişikliği ile birlikte çeşitli sektörlerde (gıda, finans, kozmetik vs.) piramit sistemi kurulup, faaliyet gösterilmesi mümkün olmakta ve katılımcılara güven verilmektedir. Kimi zaman sistemin ismine, kimi zaman faaliyet gösterilen sektöre ama çoğu zaman sistemde bulunan tanıdıklar veya tanınmış kişilere güven duyan katılımcılar bu yapılanmaya dahil olmaktadır. Sisteme dahil olan bu katılımcılar, diğer yeni katılımcılara güven sağlamak suretiyle piramit şeklindeki yapıyı sürekli büyütmektedir. Hukuk sistemleri tarafından getirilen bütün yasaklamalara rağmen piramit satış sistemi güncelliğini ve cazibesini her dönem korumaya devam etmektedir. Bunun en temel nedeni ise insanların kısa zamanda ve emek harcamadan yüksek kazanç beklentisi içerisinde olmasıdır.

Katılımcıların sisteme dahil olması için kısa vadede cazip kazanç oranları sunulurken, bu kazanç oranlarının küçük bir bölümü yine katılımcının ikna olması adına kısa sürede kendisine geri ödenebilmektedir. Türk hukukunda piramit satış sistemine dair ilk düzenleme 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) m. 80 ile getirilmiştir. İlgili düzenlemeye göre, piramit satış sistemi kurulması, yayılması ve tavsiye edilmesi yasaklanmıştır. TKHK m. 77/17 gereği bu düzenlemeye uymayanlar hakkında Türk Ceza Kanunu’nda yer alan cezai yaptırımlar uygulanmaktadır.

Son zamanlarda bankacılık ve finans sektörlerinde görülen piramit satış sistemi kavramı sürekli olarak değişime uğrasa da aslında hepsinin temelinde gerçekleşmesi neredeyse imkânsız yüksek kazanç beklentisi bulunmaktadır. Piramit satış sistemi ile sık olarak karıştırılan ağ pazarlama (network marketing) ve çok katmanlı pazarlama (multi-level marketing) arasındaki farkların vurgulanması ise ayrı bir önem taşır. Zira bunların birbirinden ayırt edilmesi, ortaya çıkabilecek hukuki, cezai ve idari yaptırımların uygulanması yönünden kendini göstermektedir. Nitekim çok katmanlı pazarlama veya ağ pazarlaması, TKHK m.80 çerçevesinde yasaklanmamakta ve suç olarak da kabul edilmemektedir. Piramit satış yönteminin unsurları ve hukuki niteliği incelenirken ağ pazarlama ile olan farklılıkları çalışmanın dışında tutulmuştur. Piramit satış sistemine dahil olan katılımcılar tarafından imzalanan sözleşmelerin özel hukuk yönünden geçerli olup olmadığı hususu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Piramit Satış, Ağ Pazarlama, Çok Katmanlı Pazarlama, Ponzi Şeması, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun.

Kaynakça

• Akipek, Jale ve Turgut Akıntürk. Eşya Hukuku, İstanbul: Beta Yayınevi, 2009.
• Akipek Öcal, Şebnem. “Akipek Şerhi”, Milli Şerh (Edt. Hakan Tokbaş ve Özlem Tüzüner), İstanbul: Aristo Yayınevi, 2016: (s. 40-60).
• Akipek Öcal, Şebnem. “Vekalet İlişkileri”, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, (Edt. M.Turgut Öz), Ankara: Seçkin Yayınevi, 2023, (s. 697-722).
• Akipek Öcal, Şebnem ve İlhan Kara. Tüketici Hukuku Dersleri, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2021.
• Altınbay, Büşra. “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Uyarınca Piramit Satış Sözleşmeleri” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2019.
• Antalya, O. Gökhan. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, İstanbul: Legal Yayınevi, 2015.
• Aral, Fahrettin ve Hasan Ayrancı. Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 15. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2022. Avcı, Elif. “Network Marketing Sözleşmesi” YBHD, 2022/1, (2022): (s. 229-278).
• Aydoğdu, Murat. Tüketici Hukuku Dersleri, Ankara: Adalet Yayınevi, 2015.
• Aydoğdu, Murat ve Nalan Kahveci. Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 2. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi, 2022.
• Bulut, Esra. “Klasik Ponzi Girişimcilikten Dijital Ponzi Girişimciliğe: Benzer Taktikler, Farklı Platformlar”, Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 14/22, (2022): (s. 18-54).
• Çabri, Sezer. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Develi, Ahmet Mertcan. “Dolandırıcılık Suçunun Bir İşleniş Şekli Olarak Piramitsel Dolandırıcılık Suçu”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2020.
• Durak, Yasemin. “Güven Sorumluluğu ve ‘Culpa In Contrahendo’”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25 (1), (2017), (s. 239-288).
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 19. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2015.
• Eren, Fikret ve Ünsal Dönmez. Eren Borçlar Hukuku Şerhi, Cilt: IV, Ankara: Yetkin Yayınevi, 2023. Ertaş, Şeref. Eşya Hukuku, 15. Baskı, İzmir: Barış Yayınları, 2020.
• Hakeri, Hakan. “Zincirleme Piramitsel Oyunlar Düzenleme Suçu”, Yargıtay Dergisi, 27/1-2 (2001): (s. 137-172). Hatemi, Hüseyin ve Emre Gökyayla. Borçlar Hukuku Genel Bölüm, 5. Bası, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2021.
• Hatemi, Hüseyin, Rona Serozan ve Abdulkadir Arpacı. Eşya Hukuku, İstanbul: Filiz Kitabevi, 1991.
• İnal, Emrehan ve Başak Baysal. “Tuzak Pazarlama (Ambush Marketing)” İÜHFM, LXIV/1 (2006): (s. 195-235). Jory, Rakesh Surendranath ve Mark J. Perry. “Ponzi Schemes: A Critical Analysis” Journal of Financial Planning, (2011). https://ssrn.com/abstract=1894206 (erişim: 10.03.2024).
• Karakocalı, Ahmet ve Ali Suphi Kurşun. Tüketici Hukuku, İstanbul: Aristo Yayınevi, 2015.
• Kasim, Eley Suzana, Norlaila Md Zin, Hazlina Mohd Padil ve Normah Omar. “Ponzi Schemes and its Prevention: Insights from Malaysia”, Management&Accounting Review, 19/3 (2020): (s. 89-118). https://ir.uitm.edu.my/id/eprint/42272/1/42272.pdf (erişim: 20.03.2024).
• Kılıçoğlu, Ahmet M. Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 4. Bası, Ankara: Turhan Yayınevi, 2022.
• Kuntalp, Erden. Karışık Muhtevalı Akit, 2. Baskı, Ankara: Banka ve Ticaret Enstitüsü Yayınları, 2013.
• Oğuzman, M. Kemal ve M. Turgut. Öz. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, 19. Bası, İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2021.
• Oğuzman, M. Kemal, Özer Seliçi ve Saibe Oktay Özdemir. Eşya Hukuku, 23. Bası, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2021.
• Nomer, Haluk N. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 18. Bası, İstanbul: Beta Yayınevi, 2021.
• Savaş, Abdurrahman. Network Marketing Sözleşmesi, İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Sert Sütçü, Selin. “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun M. 80 Hükmüne Göre Piramit Satışlar” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22/3 (2016): (s. 2505-2519).
• Sirmen, Lale. Eşya Hukuku, 9.Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
• Solodky, Howord N. “Prohibiting Pyramid Sales Schemes: County, State and Federal Approaches to a Persistent Problem” Buffalo Law Review, 24 (3), 1975: (s. 877-914).https://digitalcommons.law.buffalo.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2114&context=buffalolawreview (erişim: 05.05.2024).
• Stone, Ralph E. ve Jerome M. Steiner Jr. “The Federal Trade Commission and Pyramid Sales Schemes” Mcgeorge Law Review, 15 (3), (1984): (s. 879-898).
• Tajti, Tibor. “Pyramid and Ponzi Schemes And The Repercussions Of The Differing Regulatory Approaches Hungarian Developments In The Light Of Contemporary Global Trends” Hungarian Journal Of Legal Studies, (62) 2021: (s. 24-74). https://akjournals.com/view/journals/2052/62/1/article-p24.xml (erişim: 03.05.2024).
• Tokat, Hüseyin. “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Hükümlerine Göre Piramit Satış Sistemleri” Terazi Hukuk Dergisi, 13/146 (2018): (s. 54-68).
• Türkmen, Ahmet ve Burçin Aydoğdu. “Piramit Satış Sistemleri”, Milli Şerh (Edt. Hakan Tokbaş ve Özlem Tüzüner), İstanbul: Aristo Yayınevi, (2016): (s. 1245-1268).
• Ünal, İklimya Nur. Tüketici Hukukunda Piramit Satış Sistemi, Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Yavuz, Cevdet. Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 11.Baskı, Ankara: Beta Yayınevi, 2022.