İLK MODERN AİLE HUKUKU KANUNUMUZ: 1917 TARİHLİ HUKUK-İ AİLE KARARNAMESİ

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 54 - 79, 31.01.2025

Fatma Hızır Asrav

Öz

Hukuk-i Aile Kararnamesi Osmanlı devletinin son döneminde kaleme alınmış, çoğunlukla Hanefi mezhebi uygulamasına göre yazılmasına rağmen yer yer Hanefi uygulamasından ayrılarak farklı mezhep uygulamalarına da yer vermiş, pek çok İslam devletinin (Suriye, Lübnan, Ürdün, Filistin) aile hukuku sistemini şekillendirmiş ve bazılarında da yakın tarihe kadar uygulanmış olan önemli bir hukuki düzenlemedir. Mecelle’ye yapılan eleştiriler gözönünde bulundurularak farklı mezheplerin içtihatlarına da yer verilmesi ve dönemin fikirlerini yansıtması açısından önemlidir. Her şeyden önce asıl önemini aile gibi toplumun temelini oluşturan bir kurumu konu edinmesinden almaktadır. 157 maddeden oluşan kararname içerdiği hükümler itibariyle aile hukukuna ilişkin konularda birçok yenilik getirmiş, her ne kadar aile hukukuna ilişkin bütün konuları kapsamasa da evlenme ve boşanma hakkında mevcut meselelere çözüm getirmeyi amaçlamıştır. Savaş ortamınında ve dolayısıyla zor şartlarında hazırlanmış olmasına rağmen gayrimüslimlerin dini inançlarına ve özgürlüklerine de riayet edilerek hukuk ve yargı birliği sağlanmaya çalışılmıştır. Bu yönüyle yalnızca İslam aile hukukunun değil, aynı zamanda gayrimüslim aile hukukunun da ilk modern kanunudur.

Anahtar Kelimeler

Hukuk-i Aile Kararnamesi, Aile hukuku, Evlenme, Boşanma

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “Osmanlı Hukuku Kanunnameler ve Şeriat”. Köprü Dergisi. LXV, 1999.
• Akıntürk, Turgut ve Derya Ateş. Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku. C. II, Ankara: Beta Yayınları, 2023.
• Akman, Ahmet. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Usul Hukukundaki Gelişmeler”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 8, S. 1/1, 2019, ss. 441-460.
• Ansay, Sabri Şakir. Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1952.
• Asal, Ali. Mehmet Zihni Efendi’nin El-Vücuhu’l-Milah Fi Fusuli’n-Nikah Adlı Eseriyle Hukuk-ı Aile Kararnamesinin Mukayesesi. Erzurum, 2014, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: İFAV Yayınları, 1985.
• Bozkurt, Gülnihal. Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi-Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839 1939). Ankara, 2010.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Boşanma. Konya, 1988. (Boşanma)
• Cin, Halil. İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1974. (Evlenme)
• Çeker, Orhan. Osmanlı Hukuk-ı Âile Kararnamesi. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 1979.
• Dural, Mustafa ve Suat Sarı. Türk Özel Hukuku Temel Kavramlar Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri. C. I, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2022.
• Dural, Mustafa, Tufan Öğüz ve Mustafa Alper Gümüş. Türk Özel Hukuku Aile Hukuku. C. III, İstanbul: Filiz Kitabevi, 2022.
• Durmuş, Ensar. 1917 Tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesine Getirilen Eleştiriler. Çanakkale OnSekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 2017 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Kocaoğlu, Burak ve Alev Duran. “Osmanlı Devleti’nde Ceza Yaşı ve Buluğ Meselesi”. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 24 (2020): (s. 23-26).
• Koyuncu, Nuran ve Yasin Yılmaz. “Osmanlının Son Yüzyılında Hukuk Düşüncesinin Dönüşümü ve Dönemin Başlıca Tartışma Konulara”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 26/2 (2018): (s. 77-109).
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Timaş Yayınları, İstanbul, 1995.
• Özdemir, Hayrunnisa. “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Nişanlanma ve Evlenme”. Kaide Dergisi. 1/1 (2023): (s. 60-79).
• Toprak, Zafer. “Yüzüncü Yılında Hukuk-i Aile Kararnamesi”. Toplumsal Tarih Dergisi. 288 (2017): (s. 50-54).
• Tüzüner, Özlem. “Türk ve İslam Hukuku Bakış Açısından Evlenmenin Hukuki Niteliği Hakkında Bir İnceleme”. Ankara Barosu Dergisi. 1 (2013): (s. 125-148).
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu ve Gülnihal Bozkurt. Türk Hukuk Tarihi, Ankara, 1996.
• Ünal, Mehmet. “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 34/1 (1977): (s. 195-231).
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet. Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Yazıcı, Abdurrahman. “İslam Hukukunda Gayrimüslimlerin Özerkliği: Osmanlı Aile Hukuku Kararnamesi Örneği”. https://www.suleymaniyevakfi.org/wp-content/uploads/2009/12/---33.pdf (Erişim: 24.10.2024).
• Yurtseven, Yılmaz. “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 11/1-2 (2003): (s. 199-250).