Anayasa Mahkemesi Kararının Gerekçesinin Bağlayıcılığı Sorunu

Yıl 2020, Sayı: 2, 31 - 72, 13.09.2021

İbrahim Şahbaz

Öz

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) kararlarının gerekçelerinin de hüküm kısmı gibi
bağlayıcı olup olmadığı konusunda öğretide iki farklı görüş bulunmaktadır. AYM kendi kararlarının gerekçelerinin de bağlayıcı olduğunu kabul etmektedir. Ancak AYM’ye
bireysel başvurunun kabul edilmesi nedeniyle, bu başvuru üzerine verilen kararların gerekçelerinin bağlayıcı olup olmayacağı konusunda farklı değerlendirme yapılmaması gerektiği önemli bir husustur. AYM karar gerekçelerinin bağlayıcılığının kabul edilmesinin
sakıncaları üzerinde durulmakla beraber, içtihatların değiştirilmesinin mümkün olması
nedeniyle, düşünüldüğü kadar sakınca olmadığını kabul etmek gerekir. Kararın hüküm
kısmı ile gerekçesinin birbirinden her durumda ayrılması söz konusu olmadığı gibi, hüküm kısmı ile gerekçenin birlikte yayımlanmasına ilişkin açık düzenlemeler göz önünde bulundurulduğunda, bağlayıcılık bakımından, doğrudan hükmü etkileyen gerekçenin
bağlayıcılığının kabul edilmemesinin izahı zor olacaktır. Ancak gerekçede yer alan her
cümlenin, sözcüğün bağlayıcılığının kabulü de, hukuku durağanlaştırabilir. Ayrıca AYM
kararında birden çok gerekçe olduğu ve bunlardan hangisinin bağlayıcı olacağı yönünde
tereddütler bulunmakla beraber; çoğunluk görüşünün bağlayıcı olduğu gözetildiğinde,
hüküm gibi gerekçenin de çoğunluk gerekçesinde yer alan görüşün bağlayıcılığı kabul
edilecektir. Bu konuda da önemli bir tereddüt olmadığı düşünülmektedir

Anahtar Kelimeler

Anayasa Mahkemesi, Hüküm, Gerekçe, Bağlayıcılık, İptal Kararı

Kaynakça

• ARMAĞAN, Servet, Anayasa Mahkememizde Kazai Murakabe Sistemi, 1. Baskı, Cezaevi Matbaası, İÜ Yayını (No: 1245), İstanbul, 1967.
• ARMAĞAN, Servet, “Anayasa Mahkemesinin E.1989/1 ve K.1989/12 No.lu ve 7.3.1989 Tarihli Kararının Tahlili ve Tenkidi”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, Cilt: II, 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2001, ss. 1136-1141.
• ARSLAN, Zühtü, “Anayasa Mahkemesinin ‘Yorum Tekeli’, Yargısal Üstünlük ve Demokrasi”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt: II, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2008, ss. 59-86.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 12. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2018.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1996.
• Bireysel Başvuruda Ceza Yargılamasını İlgilendiren Kararlar, Hazırlayan: Akif Yıldırım, 1. Baskı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi, Ankara, 2017, ss. 159-208.
• Bireysel Başvuruda Hukuk Davalarına İlişkin Kararlar, Hazırlayan: Murat Azaklı, 1. Baskı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi, Ankara, 2017, ss. 1145-1275.
• BOYAR, Oya, Anayasal Uyuşmazlıklarda Yorum, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp; Erişim Tarihi: 14.5.2021).
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 13. Bası, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2016.
• ÇAĞLAR, Bakır, Anayasa Bilimi Bir Çalışma Taslağı, 1. Baskı, BFS Yay., İstanbul, 1989.
• ÇAĞLAR, Bakır, “Anayasa Yargısında Yorum Problemi Karşılaştırmalı Analizin Katkıları”, Anayasa Yargısı Dergisi, Ankara, 1986, ss. 163-195.
• ÇELEBİ, Ece Göztepe, “Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 33, 2016, ss. 93-118.
• DOĞRU, Osman/NALBANT, Atilla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (Açıklama ve Önemli Kararlar), Yüksek Yargı Kurumlarının Güçlendirilmesi Projesi, 1. Baskı, Council of Europe/Avrupa Konseyi ve T.C. Yargıtay Başkanlığı, 2012.
• DÖNER, Ayhan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Gerekçelerinin Bağlayıcılığına İlişkin Bazı Sorunlar”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt: II, Yetkin Yayınevi, Ankara 2008, ss. 215-233.
• ERDOĞAN, Mustafa, Anayasa ve Özgürlük, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2002. ERGÜL, Ozan, Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarında İçtihat İstikrarsızlığı, Birinci Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• ESEN, Bülent Nuri, Anayasa Mahkemesine Göre Türk Anayasa Hukuku Anlayışı, 1. Baskı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 206, Ankara, 1966.
• GÖREN, Zafer, Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2018.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, 1. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2000.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 25. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2020.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki, “Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Cilt: II, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2008, ss. 365-398.
• HEKİMOĞLU, M. Merdan, Alman Hukuku Işığında Türk Anayasa Yargısını Hukuki Boyutları, 2. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2004.
• İYİMAYA, Ahmet, Siyaset Hukuku Sorunları, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 14. Baskı, Legal Yay., İstanbul, 2019.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 4. Baskı, Legal Yay., İstanbul, 2009.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Yargısı, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• KANADOĞLU, O. Korkut, Anayasa Mahkemesi, 1. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2004.
• KARAN, Ulaş, Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası, Birinci Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, Ekim 2018.
• KAYA, Semih Batur, Anayasa Mahkemesi Karar Gerekçelerinin Bağlayıcılığı Sorunu, 1. Basım, On İki Levha Yay., İstanbul, 2017. KÖKÜSARI, İsmail, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Türleri ve Nitelikleri, On İki Levha Yay., 1. Baskı, İstanbul, 2009.
• MEMİŞ, Emin, Anayasaya Uygun Yorum, 1. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2008.
• METİN, Yüksel, Anayasanın Yorumlanması, 1. Baskı, Asil Yayın Dağıtım, Ankara, 2008.
• MÜLLER, Friedrich, Anayasa Hukukunda Çalışma Yöntemleri, (çev. Bertil Emrah Oder, Korkut Kanadoğlu, Osman Can, Fazıl Sağlam), 1. Baskı, T.C. Maltepe Üniversitesi Yayınları, 2009/2, İstanbul, 2009.
• OBERNDORFER, Peter, “Avusturya Raporu”, 7. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı, AYM Yayını, Ankara, 1988, ss. 1-37.
• ODER, Bertil Emrah, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, 1. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2010.
• ÖNCÜ, Mehmet, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Tutuklama (II): Gerekçeli Karar Hakkı”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Temmuz - Ağustos 2015, ss. 83-144.
• ÖZBEK, Veli Özer/DOĞAN, Koray/BACAKSIZ, Pınar/TEPE, İlker, Ceza Muhakemesi Hukuku, 10. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2017.
• ÖZBEY, Özcan, Türk Hukukunda Anayasa Mahkemesı̇ne Bı̇reysel Başvuru Hakkı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kocaelı̇ Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü, Kocaeli, 2 012.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 18. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2018.
• ÖZER, Attila, Türk Anayasa Hukuku: Türklerin Devlet Anlayışı ve Anayasal Yapılanma, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012.
• ÖZER, Atilla, Anayasa Hukuku, 1. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016.
• SAĞLAM, Fazıl, “Anayasa Yargısının Bazı Sorunları”, Bülent Tanör Armağanı, Legal Yayınları, İstanbul, 2004, ss. 524-550.
• SAĞLAM, Fazıl, “Yetki ve İşlev Bağlamında Anayasa Mahkemesi’nin Yasama, Yürütme ve Yargı İle İlişkisi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 13, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 1996, ss. 43-76.
• SELÇUK, Sami, “Başörtüsünde ‘Sanal Yasak’tan ‘Gerçek Yasak’a Gerileme mi”, Radikal Gazetesi, 04.02.2008.
• ŞAHBAZ, İbrahim, “AİHM’nin Türkiye’de Etkin Başvuru Yolu Bulunmadığına İlişkin Kararları”, Yargıtay Dergisi, Cilt: 38, Sayı: 1-2, Ocak-Nisan 2012, ss. 45 -78.
• ŞİRİN, Tolga, Türkı̇ye’de Anayasa Şikâyetı̇, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesı̇ ve Almanya Uygulaması ile Mukayeselı̇ Bı̇r İnceleme, 1. Baskı, On İki Levha Yay., İstanbul, 2013.
• TANÖR, Bülent/YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 19. Baskı, Beta Yay., İstanbul, 2019.
• TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa Hukuku, 24. Bası, Beta Yay., İstanbul, 2020.
• TUNÇ, Yaşar, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı Konusuna Farklı Bakış”, Terazi Hukuk Dergisi, Sayı: 47, 2010, ss. 29-39.
• YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yay., Ankara, 2016.
• YILDIRIM, Turan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı”, Amme İdaresi Dergisi, Sayı: 4, Cilt: 26, 1993, ss. 69-80.
• YILDIRIM, Turan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı”, İnsan Hakları Merkezi Dergisi, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Yayını, Cilt: 2, Sayı:1, Mart 1994, ss. 19-25.
• ZEIDLER, Wolfgang, “Federal Almanya Raporu”, 7. Avrupa Anayasa Mahkemeleri Konferansı, AYM Yayını, Ankara, 1988, s. 61 vd.