Anatolian Seljuk Madrasahs: A Study on the Konya Example

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 129 - 146, 30.09.2025

Furkan Kül

Öz

This study examines the madrasahs built during the Anatolian Seljuk period, focusing specifically on the city of Konya, which served as a prominent center of Islamic education and culture. The main aim of the research is to reveal the historical, architectural, and educational functions of the Seljuk-era madrasahs in Konya and to analyze their contributions to the social and cultural structure of the period. Within this scope, notable institutions such as the Ali Gav, İnce Minareli, Altun-Aba (İplikçi), Kadı Kalemşah, Karatay, Küçük Karatay (Kemâliye), Tacülvezir, Taş Madrasah, Seyfiye, and Sırçalı Madrasahs are discussed.

The study adopts a qualitative methodology and analyzes data obtained from archival documents, endowment deeds (vakfiyes), court records (şer’iyye sicilleri), traveler accounts, and secondary literature. Each madrasah is examined in terms of its founder, purpose, architectural design, foundation income, academic staff, curriculum, and social impact. Findings indicate that these institutions were not only centers for religious education but also hubs where rational sciences such as mathematics, medicine, astronomy, and philosophy were taught and developed.

The results reveal that Konya evolved into a center of science and wisdom during the Seljuk era, and madrasahs played a central role in shaping this intellectual and cultural environment. Furthermore, these institutions represent significant examples of Anatolian Seljuk art through their architectural details. Supported by Seljuk sultans and statesmen, madrasahs functioned not only as educational spaces but also as influential institutions in the social, economic, and religious life of the region. Additionally, by bringing together students from various social classes, these institutions contributed to social cohesion. Their approach to equitable access in education offers an early model that can inspire modern educational systems.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk , Konya , Madrasa , Education , Karatay Madrasah

Anadolu Selçuklu Medreseleri: Konya Örneği Üzerinden Bir İnceleme

Öz

Bu çalışma, Anadolu Selçuklu Devleti döneminde inşa edilen ve İslam medeniyetinin ilim geleneğini yansıtan medreseleri Konya örneği üzerinden incelemektedir. Çalışmanın temel amacı, Konya’da yer alan Selçuklu dönemi medreselerinin tarihî, mimarî ve eğitsel işlevlerini ortaya koyarak, bu kurumların dönemin toplumsal ve kültürel yapısına nasıl katkı sağladığını analiz etmektir. Bu bağlamda Ali Gav, İnce Minareli, Altun-Aba (İplikçi), Kadı Kalemşah, Karatay, Küçük Karatay (Kemâliye), Tâcülvezir, Taş Medrese, Seyfiye ve Sırçalı Medreseleri gibi yapılar ele alınmıştır.

Araştırmada nitel yöntem benimsenmiş; arşiv belgeleri, vakfiye kayıtları, şer’iyye sicilleri, seyyah anlatıları ve literatür taraması gibi kaynaklardan elde edilen bilgiler analiz edilmiştir. Medreselerin banileri, inşa amaçları, mimarî özellikleri, vakıf gelirleri, öğretim kadrosu, müfredat yapısı ve toplumsal etkileri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, bu medreselerin yalnızca dinî eğitim verilen yapılar değil, aynı zamanda aklî ilimlerin öğretildiği, bilim ve kültürün üretildiği merkezler olduğunu göstermektedir.

Sonuçlar, Konya’nın Selçuklu döneminde bir ilim ve irfan merkezi olarak şekillendiğini; medreselerin ise bu yapının hem taşıyıcısı hem de kurucusu konumunda bulunduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, bu medreselerin eğitim-öğretim faaliyetlerinin yanı sıra mimarî özellikleriyle de Anadolu Selçuklu sanatının en önemli örneklerini yansıttığı tespit edilmiştir. Medreseler, Selçuklu sultanlarının ve ileri gelen devlet adamlarının desteğiyle yalnızca bilgi üretim merkezleri değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve dini hayata yön veren kurumlar olarak işlev görmüştür. Bu yönüyle Konya medreseleri, Anadolu’da kalıcı bir Türk-İslam medeniyetinin oluşumunda kilit rol oynamıştır. Ayrıca bu kurumlar, farklı sosyal sınıflardan gelen öğrencileri bir araya getirerek toplumsal bütünleşmeye de önemli katkılar sağlamıştır. Eğitimde fırsat eşitliği sunan yapısıyla Selçuklu medreseleri, modern eğitim sistemlerine de ilham kaynağı olabilecek bir nitelik taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu , Konya , Medrese , Eğitim , Karatay Medresesi

Destekleyen Kurum

Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Teşekkür

Doç. Dr. Zehra Gençel Efe

Kaynakça

• Ahmet Eflâki. Ariflerin Menkıbeleri. çev. Tahsin Yazıcı. II Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1989.
• Alçın, Faik Serdar. Selçuklu Emiri Şemseddin Altun-Aba ve Vakıf Eserleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Anadolu Selçuklu Mimarisi. “Seyfeddin Karasungur Türbesi”. Erişim 30 Aralık 2024. http://www.anadoluselcuklumimarisi.com/360/veri-tabani/seyfeddin-karasungur-turbesi
• Anadolu Selçuklu Mimarisi. “Tâcü’l-Vezir Medresesi”. Erişim 08 Kasım 2024. http://anadoluselcuklumimarisi.com/mob/veritabani/t%C3%A2cu%E2%80%99l-vezir-medresesi
• Arabacı, Caner. “Selçuklu Devri Konya Medreseleri”. Konya Kitabı XIX: Türkiye Selçukluları ve Konya III (2023), 159-256.
• Arabacı, Caner. “Seyfiye Medresesi”. Konyapedia. Erişim 08 Kasım 2024. https://www.konyapedia.com/makale/2436/seyfiye-medresesi
• Arabacı, Caner. Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri. Konya: Konya Ticaret Odası, 1998.
• Arkeolojik Haber. “Mastaba: Mastava”. Erişim 06 Temmuz 2025. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-mastaba-mastava-21403/
• Atçeken, Zeki - Bedirhan, Yaşar. Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Konya: Eğitim Yayınevi, 2. Basım, 2012.
• Atçeken, Zeki. Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Bedirhan, Yaşar - Atçeken, Zeki. Malazgirtten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi. Konya: Eğitim Yayınevi, 3. Basım, 2019.
• Birekul, Mehmet. “Anadolu Selçuklu Devleti’nde Eğitim ve Konya Medreseleri”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 3 (Bahar 2018), 85-98. https://doi.org/10.32579/mecmua.379343
• Çetin, Altan. “İrfan Ordusunun Temelleri Türklerde Medreseler (Karahanlı, Selçuklu ve Beylikler Devri Medreseleri)”. Dini Araştırmalar 2/5 (Haziran 1999), 177-201.
• Doğan, Nermin Şaman. “Ortaçağ’da Anadolu’nun Eğitim Mekânları: Selçuklu Medreseleri Darüşşifalarından Örnekler”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 28/28-2 (Haziran 2013).
• Erdoğru, Mehmet Akif. “Onbeşinci yüzyıl sonlarında kadar Konya medreseleri”. Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi 1 (1998), 35-40.
• Ertaş, Şebnem. “Konya Akşehir Taş Medresesinin Taş Eserler Müzesine Dönüşümü”. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD) 2/2 (27 Aralık 2017), 1-17. https://doi.org/10.30785/mbud.332873
• Gordlevski, V. Anadolu Selçuklu Devleti. çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Gök, Bilal. Türk-İslam Sanatları Tarihi. İstanbul: Fidan Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Göksu, Erkan. “Türkiye Selçuklu Devleti’ne Tâbi Devletler ve Tâbiiyet Hukuku Üzerine Bir Değerlendirme”. Belleten 81/290 (Nisan 2017), 43-66. https://doi.org/10.37879/belleten.2017.43
• İbn Battûta. İbn Battûta Seyahatnamesi. çev. Aykut A. Sait. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Basım, 2004.
• İbni Bibi. Anadolu Selçukî Devleti Tarihi (İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden). çev. M. Nuri Gencosman. Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• İbni Bibi. El evâmirü’l-alâ’iyye fi’l-umûri’l-alâ’iyye (Selçuknâme). çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Kalfazade, Selda. “Taşmedrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/157-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Karatay Belediyesi. “Seyfettin Karasungur Türbesine Çevre Düzenlemesi”. Erişim 08 Kasım 2024. https://www.karatay.bel.tr/
• Kemaloğlu, Muhammet. “XI.-XIII. Yüzyıl Türkiye Selçuklu Devletinde Eğitim Öğretim (Medreseler)”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 2/5 (Mayıs 2015), 89-106.
• Konyalı, İ. Hakkı. Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Kuran, Aptullah. Anadolu Medreseleri. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1969.
• Küçükdağ, Yusuf. “İbn Kalemşah Dergâhı”. Ahilik Ansiklopedisi. II/19. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı, 2020. Küçükdağ, Yusuf. “İbn Kalemşah”. Ahilik Ansiklopedisi. II/18. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı, 2020.
• Merçil, Erdoğan. “Taştdâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/161-162. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mülâyim, Selçuk. “Karatay Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/475-476. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Odabaşı, Zehra. “Celaleddin Karatay”. Konyapedia. Erişim 30 Aralık 2024. https://www.konyapedia.com/makale/1206/celaleddin-karatay
• Oral, M. Zeki. “Konya’da Sırçalı Medrese”. Belleten 25/99 (Temmuz 1961). https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1258435
• Önder, Mehmet. “Konya’da Bir Selçuklu Şahaseri Karatay Medresesi”. Kaynaklar 1 (1983), 32-35.
• Önder, Mehmet. Mevlana Şehri Konya. Ankara: Güven Matbaası, 2. Basım, 1971.
• Önge, Mehmet Yılmaz. “Bilinmeyen Bir Selçuklu Medresesi: Konya Ali Gâv Zâviyesi ve Türbesi”. Önasya 3/28 (1967).
• Özkan, Şerife. Medrese Tâbirinin İlk Defa Ortaya Çıkışı, Selçuklular Zamanında Medreselerin Kuruluş Sebepleri ve Medrese Eğitimi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Semerci, Fatih - Özkafa, Ayşe. “’Anadolu Selçuklu Medreselerinde Mekân ve Cephe Kalitesinin Analizi: Konya Medreseleri Örneği”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 5/1 (Haziran 2020), 58-90. https://doi.org/10.20486/imad.693366
• Sevim, Ali - Merçil, Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Sevim, Ali. “Süleyman Şah I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Sönmez, Zeki. “Kölük b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/248-250. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Şenalp, Mihrimah. Tarihi Yapılarda Termal Konfor Analizi: Ali Gav Medresesi Örneği. Konya: Konya Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Şerife Gökbaş. Arşiv Belgelerine Göre Konya’daki Selçuklu Cami ve Medreselerinin Tamir ve Onarımları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Turan, Osman. “Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”. Belleten 12/45 (Ocak 1948), 17-172. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1355977
• Turan, Osman. “Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyesi ve Hayatı”. Belleten 11/42 (Nisan 1947), 197-236. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1362851
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
• Uluçam, Abdüsselam. “Sırçalı Medrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/126-127. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yetkin, Şerare. Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1986.