Mamluk Sultan Ashraf Khalil b. Qalavun's Conquest of Rumkale (1292)

Yıl 2024, , 263 - 281, 30.06.2024

İlyas Gökhan

https://doi.org/10.13114/mjh.1470339

Öz

This article focuses on the conquest of Rumkale by the Mamlūk Sultan Ashraf Khalil in 1292. Rumkale is located in the Southeastern Anatolia Region, west of the Euphrates, between Nizip and Yavuzeli districts of Gaziantep, and today it is a touristic and archaeological site. Rumkale, known to have been founded in the Ancient Age, was one of the most important castles of the Byzantine Empire in Southeastern Anatolia. Rumkale, which stands out with its strategic and geographical location, was captured by Armenians after the Battle of Malazgirt. The castle, which was later connected to the Crusader counties of Urfa, fell back into the hands of the Armenians in 1148 and became their Catholicosate center. A significant part of the Armenians living in Anatolia were connected to the Armenian spiritual leader here. Assyrians also settled in Rumkale and had a patriarch here. During the Mongol invasion of Anatolia, Rumkale Armenians were subject to the Mongols. The Armenians living here allied with the Mongols and attacked Mamluk cities such as Birecik and Aleppo. Therefore, the Mamluks captured Rumkale.In this study, the conquest of Rumkale is analyzed in detail by utilizing the main sources and research works of the Mamluk period. In addition, the strategic location and physical condition of the castle are also revealed by making use of contemporary works.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Ashraf Khalil, Rumkale, Gaziantep, Armenians, Mongols

Memlûk Sultanı Eşref Halil b. Kalavun’un Rumkale’yi Fethi (1292)

Öz

Bu makalede Memlûk Sultanı Eşref Halil’in 1292’de Rumkale’yi fethi konu edinilmiştir. Rumkale, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Fırat’ın batısında, Gaziantep’in Nizip ve Yavuzeli ilçeleri arasında olup, günümüzde turistik ve ören yeridir. İlkçağ’da kurulduğu bilinen Rumkale Bizans İmparatorluğu’nun Güneydoğu Anadolu’da en önemli kalelerinden biriydi. Stratejik ve coğrafi konumu ile öne çıkan Rumkale, Malazgirt Savaşı sonrası Ermenilerin eline geçmiştir. Daha sonra Urfa Haçlı kontluğuna bağlanan kale 1148’de yeniden Ermenilerin eline geçmiş ve onların Katolikosluk merkezi olmuştur. Anadolu’da yaşayan Ermenilerin önemli bir kısmı burada bulunan Ermeni ruhani liderine bağlanmışlardır. Rumkale’ye Süryaniler de yerleşmiş olup burada bir patrikleri vardı. Moğolların Anadolu’yu işgali sürecinde Rumkale Ermenileri Moğollara tabi olmuşlardır. Burada yaşayan Ermeniler Moğollarla ittifak yaparak Birecik ve Halep gibi Memlûk kentlerine saldırılar yapmışlardır. Bu yüzden Memlûkler Rumkale’yi ele geçirmişlerdir. Bu çalışmada Memlûk dönemin ana kaynakları ve araştırma eserlerinden faydalanılarak Rumkale’nin fethi detaylı şekilde incelenmiştir. Ayrıca kalenin stratejik konumu ve fiziki durumu güncel eserlerden istifade edilerek de ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Memlûkler, Eşref Halil, Rumkale, Gaziantep, Ermeniler, Moğollar

Kaynakça

• Abû’l-Faraç 1950. Abû’l-Faraç Tarihi, C.2, (Süry. çev. Ernest A. Wallis Budge, İng. Türkçe çev: Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara.
• Abu’l-Faraç, 1983/H.1415. Tarihu Muhtasarü’d-Düvel, (neşr: Antuvan Sâlîhâni el-Yesuhî, Beyrut.
• Ayaz F. Y. 2006. Memlûk-Türkiye (Anadolu) Selçuklu Münasebetleri, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S.1, s.73-115.
• Aybek ed-Devâdârî 1971. Kenzü’d-Dürer ve Câmiʿu’l-Gurer, C.8, (neşr:U.Haarmann), Kahire.
• Aynî, Bedreddin Mahmud 2010. Ikdu’l-Cumân Fî Tarihi Ehli’z-Zeman, Asrı Selâtini’l-Memâlik, C. 3 (Neşr. M.M. Emin), Kahire.
• Baybars el-Mansûrî, 2016. et-Tuhfetü’l-Mulükiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye, (çev: Hüseyin Polat), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• Baybars el-Mansûrî, 1998. Zübdetü’l-fikre fî Târîhi’l-Hicre, (tahk. Donald S. Richarsd), Beyrut, Das Buch Berlin.
• Buhl, F. 1978. Akka, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul s.142-143.
• Çelik M. Y. 2021. Memlûkler Döneminde Antakya (1268-1516), Kömen Yay., Konya.
• Demirkent I. 1996. Haçlılar, TDV İslam Ansiklopedisi, C.14, İstanbul, s.525-546.
• Durmuş E. 2022. Memluklar Zamanında Rumkale, Ortaçağ’dan Günümüze Rumkale ve Halfeti, (Editör: Yasin Taş), Çizgi Kitabevi, Konya, s.35-49.
• Ebi’l-Fidâ. 1288. Tarihi’l-Ebi’l-Fidâ, C.3-4, İstanbul.
• Ersan M. 2007. Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK Yay., Ankara.
• Fazlullah el-Ömerî, 1971. Mesâlikü’l-Ebsâr ve Memâlükü’l-Emsâr, C.27, (neşr: Mehdi en-Naim), Darü’l-Kütübi’l-İmiye, Beyrut.
• Fazlullah el-Ömerî, 2014. Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, Mesâlikü’l-Ebsâr, (çev. D.Ahsen Batur) Selenge Yay. İstanbul.
• Frantz Buhl, Akka, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul 1978, s.250-251.
• Gorigos Senyörü Hetum Vakayinamesi 2023. Kilikya Kralları Tarihi, (çev. Hırand D. Adnreasyan, yay. Hazr. Hülya Eraslan), TTK Yay., Ankara.
• Gül M. 2002. Mısır Memlûklarının Hudud Kalesi Rumkale ve Anadolu’da Memlûk İzleri” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.12, Sayı, 2, Elazığ 2002, s.362–366.
• Holt P. H. 1999. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517 Yakındoğu, (çev. Özden Arıkan), İstanbul.
• Honigman, E. & Besim D. 1978. Rum-kale, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul s.777-781.
• Honigmann E. 1978. Tell-Bâşir, MEB İslam Ansiklopedisi, C.12/1, İstanbul s.145-147.
• Irwin R. 1986. The Middle East in The Middle Age The Early Mamluk Sultanate 1250-1382, İllinois.
• İbn Abdüzzâhir. 2021. Kâtibinin Gözünden Sultan Baybars, (çev. Aydın Usta), Yeditepe Yay., İstanbul.
• İbn Abdüzzâhir, 1961. Teşrifü’l-Eyyâm ve’l-Usûr fi Siretü’l-Melükü’l-Mansur, (H.678-689), (neşr: M. Kâmil), Kahire.
• İbn Dokmak. 1985 .Cevherü’s-Semin fi Siyerül-Mülük’ü’s-Selâtîn, (tahk. M. K. İzzeddin Ali), Alemü’l-Kütüb, C.1, Beyrut.
• İbn Haldun. 1445. Tarihü’l-İber, (neşr: Ebu Suheyb el-Kerimî), Beytü’l-Efkârü’d-Düveliyye, Riyad.
• İbn İyâs 1960. Bedâyiü’z-Zühûr fî Veka’id-Dühûr, C.1, (neşr: M. Mustafa), Kahire.
• İbn Kesîr 1995. Büyük İslam Tarihi, C.13-14, (çev: M. Keskin), Çağrı Yay., İstanbul.
• İbn Muğayzel 2004. Zeyli Müferrücü’l-Kurub Fi Ahbari Beni Eyyüb (tahk.Ö. A. Tedmürî), Beyrut/Sayda.
• İbn Tagrîbirdî 1985. el-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfî Ba’del-Vâfî, C.3, (neşr: N. M. Abdülaziz), Kahire.
• İbn Tagrîbirdî 1992. en-Nücûm’üz-Zâhire fi Mulûk Mısr ve’l-Kahire, C. 8, (neşr: M.H. Şemseddin), Beyrut.
• İbnü’l- Furât 1938. Tarihu İbnü’l Furât, C.8 (Neşr:Costi K.Zurayk, Nejla İzzeddin), Amerikan Üniv. Yay., Beyrut.
• İbnü’l Verdî 1996. Tarihu İbnü’l-Verdî, C.2, Dârü’l-Kütübü’l-İlmiye, Beyrut.
• İbnü’l-Cezerî 1998/1419. Târîhu Havâdîsi’z-Zemân, I-II-III, (Thk. Ömer Abdüsselam Tedmûri), Beyrut.
• Kanat C. & Burçak D. 2013. Sorularla Haçlı Seferleri, Yeditepe Yay., İstanbul.
• Karadeniz H. B. 1998. 16. Yüzyılda Rumkale, Belleten, C.LXII, Sayı 234’ten Ayrı Basım, Ağustos s.426.
• Karatay el-İzzî el-Haznedârî 1426/2005. Târîhu Mecmû΄i’n-Nevâdiri Mimmâ Cerâ Li’l-Evâili Ve’l-Evâhıri, (Thk. Horst Hein-Muhammed El-Huceyrî), El-Ma΄He- Dü’l-Almânî Li’l-Ebhâsü’ş-Şarkıyyeti, Beyrut.
• Kılıç M. 2010. “Memlûk Sultanı Eşref Halil ve Siyasi Faaliyetleri” C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.14/1, s.133-171.
• Kopraman K. Y. 1992. Memlukler Döneminde Mısır’da Sosyal Hayat, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 7, İstanbul s.17-48.
• Kopraman K. Y. 1992. Mısır Memlukleri, Doğuştan Gümümüze Büyük İslam Tarihi, C.6, Çağ Yay., İstanbul s.433-543.
• Korykoslu Hayton, 2023. Doğu Ülkelerinin Tarihinin Altın Çağı (çev.A.T. Özcan), Kronik Yay., İstanbul.
• Makrizî 1997. Takiyüddîn Ahmet el-, Kitabü’s-Sulûk li-Maʿrifet-i Düveli’l-Mulûk, C.1 (neşr: M. A. Ata), Darü’l-Kütüb’il-İlmiye, Beyrut.
• Moltke H. 1969. Türkiye Mektupları, (Çev: Hayrullah Örs), İstanbul.
• Nüveyrî 2004. Ahmed Abdülvehhâb en-, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, C.31, (neşr: N. M. Fevvaz-H.K. Fevvaz) Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut.
• Özaydın A. 1997. “Hâlil b. Kalavun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, 319-320.
• Özaydın, A. 1997. Halil b. Kalavun, TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul s.319-320.
• Özbek S. 2018. Sultan Baybars, Berikan Yay., Ankara.
• Özbek S. 2019. Memluklerde Devlet ve Saltanat, Berikan Yay., Ankara.
• Paydaş K. & Narin Ö. 2022. Ortaçağ Türk Hakimiyetinde Birecik Şehri ve Tarihi Ehemmiyeti, Selçuk Türkiyat, Sayı 26 ,s.39-62.
• Paydaş K. 2022. Ortaçağ’da Rumkale’nin Tarihi (Kal’atü’l-Müslimin XI-XV. Yüzyıl Arası), Ortaçağ’dan Günümüze Rumkale ve Halfeti, (Editör: Yasin Taş), Çizgi Kitabevi, Konya 2022, s.15-34.
• Runciman S. 1987. Haçlı Seferleri Tarihi, C. 3, (çev. F. Işıltan), TTK Yay., Ankara.
• Sağlam A. 2018. Memlûk-İlhanlı Diplomatik İlişkileri, Belleten, C.LXXXII, Nisan , s.83-157.
• Simbat (Başkumandan) 1946. Vekayiname, (çev: Hrant D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Tercümeler Kısmı, İstanbul.
• Spuler B. 1987. İran Moğolları, (çev: C. Köprülü), TTK Yay., Ankara.
• Sümer F. 1970. “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi I, Selçuklu Tarihi ve Medeniyet Enstitüsü, Ankara 1-147.
• Şâfi b. Ali 1998. Kitabü’l-Fazlü’l-Masur min Siretü’s-Sultanü’l-Melikü’l-Mansur (neşr: A.A. Tedmürî) Beyrut.
• Şeşen R. 2018. Sultan Kalavun ve Oğlu el-Melikü’l-Eşref, Yeditepe Yay., İstanbul.
• Urfalı Matesos ve Grigor Zeyli 2000. Urfalı Mateos Vekayinamesi, (çev. H. Andreasyan-Notlar: M. H. Yinanç) Türk Tarih Kurumu Ankara.
• Urfalı Vahram Rabuni 2023. Rubenyanların Manzum Tarihi, Kilikya Kralları Tarihi, (çev.Hrant D. Andreasyan-yay. hazr: Hülya Eraslan), TTK Yay., Ankara.
• Yâkûtü’l-Hamevî 1977. Mucemü’l-Buldân, C.4, Darü’s-Sadır, Beyrut
• Yiğit F. A. 2015. “Memlûk-Ermeni Münasebetleri”, Gazi Akademik Bakış, C.8, S.16, 181-206.
• Yiğit İ. 2008. Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan Yay., İstanbul.
• Yinanç M. H. 1978. Besni, MEB İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul s.570-572.
• Yusufî Musa B. Muhammed b. Yahya el, (ö. 759/1358), Nüzhetü’n-Nâzır Fi Sîre- Ti’l-Meliki’n-Nâsır (Thk. Ahmed Hutayt), Beyrut 1986.
• Zehebî 2003. Tarihü’l-İslam ve Vefayatü’l-Meşâhir ve’l-İslami, C.12-15-16, (neşr: Bessar A. Ma’ruf) Darü’l-Garbü’l-İslamiye, Beyrut.