Erzurum Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar

Yıl 2011, Cilt: 1 Sayı: 1, 157 - 164, 30.06.2011

Duygu Kamacı Gencer

Öz

Ağız (dialect); bir dilin, belli bölge topluluklarına özgü sözlü anlatım yollarının tümü şeklinde tanımlanabilecek bir dilbilim terimidir. Türkiye'deki ağız araştırmalarının kökeni 19. yüzyıla uzansa da; bizler Divanü Lügati't-Türk'ün ihtiva ettiği bilgiler neticesinde, dönemin farklı lehçe ve ağızları hakkında bir fikre sahip durumdayız. 19. yüzyılda Radloff ve Kúnos gibi Türkologlar, bu alanda çeşitli araştırmalar yapmışlardır. Ancak Anadolu diyalektleri üzerindeki çalışmalar, yoğun olarak Cumhuriyet'in ilanı son­rasında yoğunlaşmaya başlamıştır. Şüphesiz bu yoğunlaşmada, dilde sadeleşme hareketinin büyük etkisi olmuştur. Sonrasında, yurdun belirli bölgelerinde yapılan derlemeler sonucu, ağız çalışmaları farklılaşmış ve geçmişe dönük çözümlemeleri de içine alan bir araştırma sahası oluşmuştur. Bu özelliği ile ağızlarda yer alan kelime ve ifadeler, Türk dili için bir nimet konumundadır. Çünkü bu kelime ve ifa­deler eşliğinde bizler; dilimizin hangi dillerden ne şekilde etkilendiğini, zaman içindeki ses ve anlam değişmelerini, geçmişte kullanılan ancak ölçünlü dilde yer almayan arkaik öğeleri tespit etmekteyiz. Ağız çalışmalarının öneminden yola çıkılarak, bu araştırmamızda; Erzurum'a bağlı Mülk ve Gökçeyamaç köylerinden derlenen yerel ifadeler bir araya getirilmiştir. Söz konusu çalışmamızda amacımız; yaptığımız derlemeler sonucu, Türk Dil Kurumu'nun hazırlamış olduğu Derleme Sözlüğü'nde yer almayan kelimeleri tespit ederek, bahsi geçen sözlüğe katkıda bulunmaktır. Derlenen kelimeler ise işlevsellik ve yapısallık bakımından isim, sıfat, fiil, deyim, ikileme gibi türlere ayrılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Erzurum ağzı, Derleme Sözlüğü

Kaynakça

• Biray, N. (2005). Cumhuriyet Döneminde Ağız ve Lehçeler Üzerine Yapılan Çalışmalar. Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi (s. 213-223). Karaman.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, 40-55.
• Caferoğlu, A. (1946). Anadolu Diyalektolojisine Dair Bir Deneme. Türk Dili- Belleten, 565.
• Caferoğlu, A. (1959). Die Anatolischen und Rumelischen Dialecte. PhTF I (239-260).
• Caferoğlu, A. (1942). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, I. Kars, Erzurum, Çoruh İlbaylıkları Ağızları. İstanbul: TDK Yayınları.