Bir “Ara Çevre” Olarak Yayla Evi: Antalya Gazipaşa Bağlamı

Yıl 2023, Cilt: 13, 311 - 328, 30.06.2023

Nisa Yılmaz Erkovan

Öz

İklimsel zorluklar, afet ve topografya gibi olumsuz fiziksel koşullar nedeniyle bir çevrede bir yapı yaparak elde edilen özelleşmiş korunaklı mekân/mekânların daha uygun fiziksel çevrelere taşınması veya yeni bir çevrede yeni bir mekânsal üretim gerçekleşmesi, bir başka deyişle bir “göç” ve “yer değiştirme” söz konusu olabilir. Bu tür bir göç aynı zamanda kültürel bir olgu olarak gelişebilir ve iki değişik bağlam arasında, düzenli veya düzensiz bir zamanlama döngüsünde, bir yer değiştirmeyi de kapsayabilir. Anadolu coğrafyasında iklimin seyri bu tür mekânsal yer değiştirmeleri gerekli kılacak ölçüde değişkendir; zorlayıcı koşullar kentsel ve kırsal bağlam arasında geçirgen bir yaşam sürekliliği getirir. Döngüsel göçün Anadolu’daki mekânsal karşılıklarından bir tanesi “yayla evi” dir. Yılın belirli bir döneminde kullanılan yayla evi doğal çevrenin bir bileşenidir ve bu çevreye ait yapı malzemelerinin kullanılmasıyla iç ve dış çevre arasında gerçekleştirilen bir uyumu temsil eder. Yayla evleri, geleneksel ve kırsal mimarlık kültüründe olduğu gibi beden ve hareketlerinin yapıma ölçek olarak kılavuzluk ettiği strüktürlerdir. Bu çalışma yayla evlerini, doğal çevre-bağlam, mekân ve bedenin karşılıklı etkileşimi çerçevesinde ele almakta, “mekânsal strüktür”, “ara çevre” ve “yer” kavramları üzerinden anlamlandırmaktadır. Bu bağlamda yayla evinin, yapısal eylemin çevresel boşluğu mekânsal bir strüktüre dönüştürerek yarattığı bir ara çevre olduğunu Antalya’nın Gazipaşa ilçesindeki örnekler kapsamında tartışmaktadır. Araştırma, Gazipaşa’nın Belbaşı, Maha, Çayıryakası, Buzvadi Yaylası, Yunt, Cimbiti ve Örüceoluk yaylalarında 2021- 2002 yıllarında yapılan arazi çalışmasını esas almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gazipaşa, Yayla Evleri, Mekânsal Strüktür

Kaynakça

• Alagöz C. A. 1993, “Türkiyede Yaylacılık Araştırmaları”. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafya Dergisi 2, 1-51.
• Alkan A. 1991, “Toroslarda Yayla Yerleşimleri”. Türk Halk Mimarisi Sempozyumu, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi, 5-7 Mart 1990. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma Dairesi Yayınları: 148, 1-15.
• Bakır İ. 1995, “Batı Toroslarda Göçerlerin Yerleşme ve Mekân Sorunlarının Çözümü Üzerine Bir Deneme”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Bammer A. 1996, “Çadır ile Anadolu Evi İlişkileri”. Y. Sey (der.), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme. T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı, 234-247.
• Bloomer K. C. & Moore C. W. 1977, Body Memory and Architecture. Yale University Press.
• Çimrin H. 2008, Antalya Folkloru. Antalya.
• Emiroğlu M. 1977, Bolu’da Yaylalar ve Yaylacılık. Ankara.
• Gönüllü M. N. 2001, “Alanya Yaylalarında Geleneksel Meskenler ve Barınaklar”. Türk Akdeniz Dergisi 2000 Belleten, Antalya Ocak 2001, 49-60.
• Güngör Ş. 2010, “Gazipaşa İlçesi’nin (Antalya) Coğrafi Etüdü”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Kademoğlu O. 1974, “Yörüklerde Üç Direkli Karaçadır”. Mimarlık 5, 27-29.
• Köksal A. 2021, “Bu Mekân Artık Bu Yer Değil”. G. Özaydın & M. Akı (der.), Mekân ve Yer. İstanbul, 10-19.
• Kuban D. 1989, Mimarlık Kavramları. İstanbul.
• Küçükerman Ö. & Güner Ş. 1995, Anadolu Mirasında Türk Evleri. İstanbul.
• Pallasmaa J. 2011, Tenin Gözleri: Mimarlık ve Duyular. (6. Basım), çev: A. U. Kılıç. İstanbul: YEM Yayın.
• Schmarsow A. & Fiedler K. 2017, Mimarlığın Özü ve Mimari Yaratım. Çev. A. Tümertekin & N. Ülner. İstanbul.
• Semper G. 2015, Mimarlığın Dört Öğesi ve İki Konferans. Çev. A. Tümertekin & N. Ülner. İstanbul.
• Sharr A. 2013, Mimarlar için Heidegger. Çev. V. Atmaca. İstanbul.
• Tunçdilek N. 1967, Türkiye İskân Coğrafyası (Kır İskanı). İstanbul.
• Turan M. 1980, “İnsan-Çevre İlişkisine Eleştirel Bir Bakış”. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 6/1, 31-54.(Erişim: 10.12.20219)